Plismyn dillad Ffrainc

Mae'r ideoleg crefyddol sy'n cyfiawnhau'r gorchudd islamaidd yn annifyr dros ben. Ond dylai pawb ddychryn o weld plismyn arfog yn gorchymyn dynes i ddadwisgo ar draeth yn ne Ffrainc. Mae hyn yn dangos yn gliriach na dim arall bod angen dybryd i'r Ffrancwyr ail-ystyried eu diffiniad idiosyncratig o seciwlariaeth, neu laïcité. Rwy'n seciwlarydd rhonc, ond mae'r ddelwedd yna wedi codi braw gwirioneddol arnaf.

Cafodd y ddynes ei dirwyo am beidio dangos digon o gnawd (nid oedd yn gwisgo burkini, er mai dyna prif darged y gwaharddiad). Yr esboniad a gafodd oedd nad oedd ei dewis o ddillad yn 'parchu moesoldeb da'. Mae hynny'n frawychus o amwys a goddrychol, ond yn waeth na hynny mae'n swnio fel y math o gyhuddiad a wneir gan heddlu crefyddol Sawdi Arabia. Sylwch, gyda llaw, bod y plismyn hwythau wedi'u gorchuddio i'r un graddau. Un rheol i'r dynion, ac ati.

Fel mae'n digwydd, mae'r burkini'n cynyddu mewn poblogrwydd, ac nid dim ond gan fwslemiaid y daw'r galw. Am wn i, gall fod yn ffordd ddefnyddiol o fwynhau traethau heb boeni cymaint am effeithiau pelydrau'r haul. Bydd yn ddiddorol gweld a ddaw dydd pan fydd mwyafrif y bobl sy'n ei wisgo'n gwneud hynny am resymau amgenach na chrefydd. Go brin y byddai'r gwaharddiad yn gynaliadwy wedyn. Dengys hyn pa mor fympwyol yw'r cyfan.

Heb sôn am fod yn erchyll, rhaid gofyn sut yn y byd mae'r Ffrancwyr yn dychmygu bydd hyn o fudd. Dyma'r ffordd berffaith o ddangos eu bod yn defnyddio grym y wladwriaeth er mwyn targedu ac erlyn mwslemiaid yn benodol. Beth bynnag eich barn am grefydd sy'n mynnu bod angen i fenywod orchuddio'u cnawd rhag ofn i bob dyn yn y cyffuniau ei threisio yn y fan a'r lle, mae'r gwaharddiad yma'n beryglus o wrth-gynhyrchiol a thwp.

Dyma'r peth gorau rwyf wedi'i ddarllen am y pwnc, gyda llaw.

Paris. Eto.

Erbyn hyn mae'n anodd canfod yr egni i ddychryn am ddigwyddiadau fel y terfysg ym Mharis neithiwr. Maent yn rhy gyfarwydd o lawer yn ddiweddar. Anobaith blinedig rwy'n ei deimlo'n bennaf.

Beth mae'r Wladwriaeth Islamaidd yn ceisio'i wneud? Mae'u fersiwn o'r ffydd fwslemaidd yn apocalyptaidd, yn llythrennol. Eu nod yw denu byddinoedd 'Rhufain' (sef y gorllewin) i'r Dwyrain Canol, ac i ardal Dabiq yn Syria yn enwedig (rhanbarth sydd bellach yn eu meddiant). Yn ôl hen broffwydoliaeth, bydd brwydr fuddugol yno'n esgor ar ddiwedd y byd (sydd, yn eu tyb hwy, yn beth i'w ddeisyfu). Er mwyn gwireddu'r senario eschatolegol yma, mae gwylltio'r gorllewin a'u pryfocio i ymateb yn fyrbwyll yn strategaeth bwrpasol. Rhyfel 'clash of civilisations' rhwng y 'gorllewin' ac 'islam' yw eu hunion obaith. Wrth reswm, dylem bwyllo ac osgoi llyncu'r abwyd.

Yn yr un modd, maent yn awyddus i gynhyrfu rhagfarn yn erbyn mwslemiaid yng ngwledydd y gorllewin, er mwyn ein polareiddio. Y peth olaf y mae'r Wladwriaeth Islamaidd am ei weld yw mwslemiaid wedi'u cymhathu'n ddedwydd yng ngwledydd democrataidd, rhyddfrydol a seciwlar Ewrop. Ystyrier y targedau: bwytai a theatr, ar nos Wener, yn orlawn o bobl ifainc o bob tras a chefndir yn cymysgu'n gosmopolitanaidd braf. Diau hefyd bod gweld miloedd o ffoaduriaid yn derbyn croeso cynnes ym mhrifddinasoedd canol Ewrop wedi bod yn atgas i'r terfysgwyr. Mae troi 'brodorion' Ewrop yn erbyn y lleiafrifoedd mwslemaidd, a vice versa,  yn ran hanfodol o'u strategaeth. Dagrau pethau yw ei bod yn debygol o fod yn weddol llwyddiannus. Mwy na thebyg, bydd braw neithiwr yn gaffaeliad i bleidiau asgell-dde senoffobig Ewrop.

Yn anffodus, mae'n debyg bod o leiaf un o'r ymosdwyr wedi teithio i Ffrainc o Syria trwy Wlad Groeg fel un o'r miloedd o ffoaduriaid sydd wedi bod yn dilyn trywydd tebyg yn ddiweddar. Ni fyddai'n syndod os oedd y terfysgwyr wedi bwriadu i ni ddarganfod hynny, er mwyn ennyn adwaith cas yn erbyn ffoaduriaid. Wrth gwrs, ffoi rhag y Wladwriaeth Islamaidd y mae bron pob un o'r bobl yma, ond mae'r paranoia bod ceffylau Trojan terfysgol yn eu plith yn sicr o waethygu ymhellach.

Cliché diog yw 'maent yn ein casáu oherwydd ein rhyddid' ar un olwg, ond rhaid derbyn bod llawer o wirionedd yn yr ymadrodd. Mae ffwndamentaliaid crefyddol yn casáu rhyddfrydaeth, sy'n mynd yn hollol groes i'w hideoleg theocrataidd gormesol. Dymuniad arall ganddynt felly yw difa'r ryddfrydaeth honno. Yn anffodus, ymddengys ein bod yn rhy barod i wneud hynny ein hunain, oherwydd ymateb ein llywodraethau ar ôl digwyddiadau fel hyn, bron bob tro, yw i erydu ein hawliau sifil a'n rhyddid. Cri ceidwadwyr 'gorllewinol' ar ôl terfysg yw bod angen grymuso'r gwasanaethau diogelwch ymhellach, trwy eu galluogi i glustfeinio ar bawb; yn eu hôl hwy, mae gwrthwynebu hynny gyfystyr ag ildio i'r ymosodwyr. Y gwrthwyneb sy'n wir yn fy marn i; ildio yw gwireddu dyheadau'r gelyn trwy ddifetha ein rhyddid ein hunain ar eu rhan.

Yn ogystal, rwy'n sicr nad oes fawr o obaith heb dderbyn y gwirionedd syml mai crefydd sy'n ysgogi'r Wladwriaeth Islamaidd. Mae tuedd gyffredin i fynnu nad 'mwslemiaid go iawn' mohonynt, ac mae hyd yn oed hashnod o'r enw #TerrorismHaNoReligion ar Twitter ar hyn o bryd. Lol amlwg yw hynny. Wrth reswm, mae yna ffactorau hanesyddol, gwleidyddol, cymdeithasol a diwylliannol yn gyfrifol am greu'r amodau sy'n ffafriol i grwpiau fel y Wladwriaeth Islamaidd. Ond nid yw cydnabod eu natur grefyddol amlwg yn golygu diystyru'r ffactorau eraill. Imperialwyr theocrataidd ydynt, a'u pryd ar goncwest crefyddol. Mae'n amlwg yn wir (ac mae'n ddigalon bod angen egluro wrth rai pobl) nad yw pob mwslem yn cefnogi terfysgaeth. Ond mae'r un mor wir mai mwslemiaid yw'r terfysgwyr hyn. Nid oes gennyf y syniad lleiaf beth yw'r ateb llawn i'r hunllef yma, ond mae cydnabod cymhellion y terfysgwyr, o leiaf, yn fan cychwyn hanfodol.

Post Cyntaf: gweddïo mewn ysgolion

Roeddwn ar y Post Cyntaf bore 'ma, yn trafod yr arfer o weddïo yn ystod gwasanaethau ysgol (mewn ymateb i'r adroddiad yma). Mae'r darn perthnasol yn dechrau ar ôl 1:43:40.

Nid yn unig y mae'n gyfreithiol i ysgolion y wladwriaeth arwain eu disgyblion mewn gweddi orfodol, ond mae'n anghyfreithlon iddynt beidio gwneud hynny. Mae'n sefyllfa ryfedd ac mae'n hen bryd i ni ddiddymu'r fath arferiad hen-ffasiwn a dwl.

Fel y dywedais yn yr eitem, nid lle'r wladwriaeth yw gorfodi crefydd ar bobl, yn enwedig gan fod plant ysgol yn rhy ifanc i fod wedi gwneud penderfyniad gwybodus ynghylch eu daliadau diwinyddol. Fe geisiodd fy ngwrthwynebydd ddadlau nad 'gorfodi' mo hyn, a bod yr arferiad hyd yn oed yn 'gynhwysol', ond go brin y byddai mor barod i amddiffyn y sefyllfa bresennol petai pob un o'r gweddïau'n rai Hindŵaidd, dyweder. Mater o freinio a hyrwyddo un crefydd benodol yw hyn mewn gwirionedd, a'r unig beth synhwyrol i'r wladwriaeth ei wneud yw cadw draw o'r math yna o beth yn llwyr.

Roeddwn wedi bwriadu dweud llawer mwy, a dweud y gwir. Yn benodol, mae'n biti nad oedd amser i mi egluro fy mod yn daer o blaid gwersi addysg grefyddol. Hynny yw, mae gorfodi'r disbyblion i gymryd rhan mewn defod grefyddol yn anfoesol, ond mae'n bwysig eu dysgu am grefyddau'r byd, er fy mod, fel anffyddiwr, yn eu hystyried i gyd yn wirion. Mae pobl yn credu pob math o bethau, a dylid sicrhau bod plant yn deall hynny. Os rywbeth, mae'n bosibl fy mod yn gryfach o blaid hynny nag y mae llawer o Gristnogion, efallai oherwydd bod deall bod llawer iawn o grefyddau gwahanol yn bodoli yn gallu arwain yn ei dro at y sylweddoliad nad yw'r un ohonynt yn fwy arbennig na'r llall; mae'n fwy tebygol eu bod i gyd yn anghywir na bod un yn unig yn wir ar draul y gweddill.

Ond dywedaf eto y dylid gwahardd eu gorfodi i addoli. Dyma achos lle dylid efelychu UDA. Er bod y wlad honno'n fwy crefyddol na Phrydain a Chymru, mae'r wladwriaeth yn fwy seciwlar o lawer. Mae'r hyn sy'n ofyniad cyfreithiol ar ochr yma'r Iwerydd yn erbyn y gyfraith yn America. Yn wir, mae'n mynd yn groes i gymal cyntaf un eu cyfansoddiad. Mae pob croeso i'r disgyblion weddïo yn eu hamser eu hunain, wrth gwrs, cyn belled nad ydynt yn tarfu ar unrhyw un arall neu ar y gwersi.

Nid mater o ryddid rhag crefydd yn unig mo hyn, ond o ryddid crefyddol hefyd. Mae'r hawl i arddel eich ffydd eich hunain yn golygu'r hawl i ddewis peidio arddel ffydd arall. Gwahardd cyd-addoli mewn ysgolion yw'r unig fodd o sicrhau tegwch i bawb, o bob ffydd yn ogystal â'r di-ffydd.

Charlie Hebdo eto

Mae cyflafan Charlie Hebdo  wedi bod yn y newyddion eto'r wythnos hon, wedi i chwech aelod o PEN America wrthod mynychu gala flynyddol y sefydliad, oherwydd roedd staff Charlie Hebdo am fod yno i dderbyn gwobr am eu dewrder o blaid rhyddid mynegiant. Rwy'n credu bod ymddygiad y chwech - awduron adnabyddus i gyd - yn pathetig.

Mae Salman Rushdie wedi'u beirniadu'n chwyrn, ac felly hefyd Alex Massie yn The Spectator. Ers hynny mae un o'r chwech, Francine Prose, wedi ceisio egluro'r penderfynaid yn The Guardian. Afraid dweud nad yw'n darbwyllo. Rwyf am ddyfynnu'r cyfan yn ei dro:

When I learned that PEN had decided to award the Freedom of Expression Courage Award to Charlie Hebdo, I was dismayed. I had agreed to serve as a literary table host and I wondered what I would do when the crowd around me rose to its feet to applaud an award being given – in my name – to what I felt was an inappropriate recipient.

Rwy'n cael yr argraff bod Prose yn un o'r rheiny sy'n camddeall pwy yw targed cartwnau'r cylchgrawn.

Let me emphasize how strongly I believe in the ideals of PEN; for two years I was president of the PEN American Center. I believe in the indivisibility of the right to free speech, regardless of what – however racist, blasphemous, or in any way disagreeable – is being said. I was horrified by the tragic murders at the Charlie Hebdo office; I have nothing but sympathy for the victims and survivors. I abhor censorship of every kind and I despise the use of violence as a means of enforcing silence. I believe that Charlie Hebdo has every right to publish whatever they wish.

Dyna'r ddefod gyfarwydd o glirio llwnc cyn dod at yr hyn y mae wir eisiau'i ddweud:

But that is not the same as feeling that Charlie Hebdo deserves an award. As a friend wrote me: the First Amendment guarantees the right of the neo-Nazis to march in Skokie, Illinois, but we don’t give them an award. The bestowing of an award suggests to me a certain respect and admiration for the work that has been done, and for the value of that work and though I admire the courage with which Charlie Hebdo has insisted on its right to provoke and challenge the doctrinaire, I don’t feel that their work has the importance – the necessity – that would deserve such an honor.

Mae llawer o'i gwrthwynebwyr wedi neidio i'w chyhuddo o 'gymharu' Charlie Hebdo â'r Natsïaid. Fel mae'n digwydd, mae hynny'n annheg. Beirniadaeth wahanol sydd gennyf i - ac mae'n ddadl y bûm yn ei wneud ar y pryd - sef bod safon y gwaith fwy neu lai'n amherthnasol erbyn hyn. Yr unig ffaith bwysig yw bod staff cylchgrawn wedi cael eu llofruddio am feiddio cyhoeddi cartwnau.

Gan fod Prose wedi cyfeirio at Natsïaid, rwyf am wneud yr un peth: mae gwrthwynebu gwobrwyo Charlie Hebdo am resymau esthetaidd fel beirniadu safon dyddiaduron Anne Frank o safbwynt llenyddol. Hynny yw, mae'n methu'r pwynt yn llwyr. Mae'r ffaith bod rhywbeth hunllefus wedi digwydd i'r awdur yn gwneud y gwaith yn deimladwy ac ingol ynddo'i hun, ac mae clodfori'r cynnyrch yn fodd o wneud safiad yn erbyn y cam a wnaed. Mae'n ymateb naturiol; ni fyddai brwydr Malala Yusafzai o blaid hawliau merched i gael addysg wedi cael chwarter y sylw pe na bai'r Taliban wedi'i saethu yn ei phen. Ond gan iddi oroesi ymgais i'w llofruddio, mae hi wedi ennill Gwobr Heddwch Nobel. Er gwell neu er gwaeth, fel hynny mae pethau'n gweithio. Mae gwobrwyo Charlie Hebdo, sydd wedi cario ymlaen fel normal (a chyhoeddi llun o Mohammed ar glawr y rhifyn o'r cylchgrawn a ymddangosodd yn syth wedi'r digwyddiad), yn safiad syml o blaid yr hawl i wneud yr hyn y mae'r cylchgrawn yn ei wneud. Cydnabod eu dewrder yw hyn, nid, o reidrwydd, canmol y cartwnau (nid bod unrhyw beth o gwbl o'i le ar y cartwnau chwaith yn fy marn i). Yn y cyfamser, dadl wag a thruenus Prose yn y frawddeg olaf uchod yw 'rwy'n edmygu dewrder Charlie Hebdo, ond rwy'n gwrthwynebu cydnabod eu dewrder'.

Perhaps my sense of this will be clearer if I mention the sort of writers and whistleblowers whom I think would be appropriate candidates: Edward Snowden, Chelsea Manning, the journalists who have risked (and in some cases lost) their lives to report on the wars in the Middle East. Or the extremely brave Lydia Cacho, who has fearlessly reported on government corruption in Mexico, along with the dozens and dozens of Mexican journalists who have been murdered for reporting on the narco wars.

Mae'r diffyg hunanymwybyddiaeth fan hyn yn syfrdanol. Ni ddylid gwobrwyo Charlie Hebdo, meddai, oherwydd dylid ei roi i newyddiadurwyr sy'n peryglu'u bywydau. Oes angen i mi egluro'r broblem fan yna?

I have been deeply shocked to read and hear some critics say that the position I have taken, along with other writers, amounts to an endorsement of terrorism. Nothing could be further from the truth. But I also don’t feel that it is the mission of PEN to fight the war on terrorism; that is the role of our government. Our job, in presenting an award, is to honor writers and journalists who are saying things that need to be said, who are working actively to tell us the truth about the world in which we live. That is important work that requires perseverance and courage. And this is not quite the same as drawing crude caricatures and mocking religion.

Pe na bai mwslemiaid ffwndamentalaidd yn protestio, a'n bygwth a defnyddio trais er mwyn gorfodi pawb arall i ufuddhau i'w hathrawiaethau crefyddol, byddai llawer iawn llai o angen cyhoeddi cartwnau fel rhai Charlie Hebdo. Yr ymateb lloerig yw'r union beth sy'n gwneud eu cyhoeddi'n angenrheidiol.

The bitterness and rage of the criticism that we have received point out how difficult people find it to think with any clarity on these issues and how easy it has been for the media – and our culture – to fan the flames of prejudice against Islam. As a result, many innocent Muslims have been tarred with the brush of Islamic extremism.

The narrative of the Charlie Hebdo murders – white Europeans killed in their offices by Muslim extremists – is one that feeds neatly into the cultural prejudices that have allowed our government to make so many disastrous mistakes in the Middle East. And the idea that one is either “for us or against us” in such matters not only precludes rational and careful thinking, but also has a chilling effect on the exercise of our right to free expression and free speech that all of us – and all the people at PEN – are working so tirelessly to guarantee.

Mae'r gair 'narrative' fan hyn yn rhyfedd, a dweud y lleiaf. Nid rhyw 'naratif' greadigol mo hynny, ond yr union hyn a ddigwyddodd (er, dylid cofio mai Arabiaid oedd dau o'r rhai a laddwyd).

Yn aml iawn, mae agweddau 'unai gyda ni neu'n ein herbyn' yn niweidiol a gwrth-gynhyrchiol. Ond yn yr achos penodol hwn, mewn difrif calon, onid yw'n wir? Nid yw rhyddid mynegiant yn golygu hawl awtomatig i gael gwobr. Ond pe na bai sefydliad fel PEN yn gallu gwneud safiad o blaid yr hawl i fyw mewn byd lle nad yw llunio cartŵn yn reswm i'ch lladd, beth fyddai'u diben o gwbl?

Yn erbyn goddefgarwch

Mae tybiaeth gyffredinol bod goddefgarwch yn beth da. Os mai'r hyn a olygir yw 'cyd-fyw yn ddedwydd', mewn ffordd arwynebol, pwy all anghytuno? Ond wrth feddwl am y peth am funud, fe sylwch nad yw'r cysyniad yn gwneud rhyw lawer o synnwyr.

Er enghraifft, beth yn union mae 'goddefgarwch' yn ei feddwl wrth ystyried agweddau tuag at bobl cyfunrywiol neu o leiafrifoedd ethnig? Mae'r gair yn awgrymu dygymod â rhywbeth annymunol. Os ydych yn 'goddef' grwpiau fel hynny, mae'n dilyn bod gennych broblem â hwy ond eich bod yn cadw'n dawel am y peth, oherwydd bod cyfaddef hynny bellach yn dabŵ. Mewn gwirionedd, mae'n rhaid i chi fod yn ragfarnllyd i orfod goddef o gwbl yn y cyd-destun hwn. Os nad ydych yn meddu ar y rhagfarnau hynny, a'n deall nad oes unrhyw beth yn bod ar gyfunrywioldeb neu liw croen gwahanol, nid oes unrhyw beth i'w oddef yn y lle cyntaf. Camargraff cyffredin yw mai 'goddefgarwch' yw gwrthwyneb 'rhagfarn', ond rhagfarn gyfrinachol ydyw mewn gwirionedd.

Ar y llaw arall, os ydych yn credu bod rhywbeth yn annerbyniol, pam ei oddef? Rwy'n ffieiddio at homoffobia, hiliaeth a rhywiaeth, ac rwy'n gwrthod eu 'goddef'. Yn wir, mae 'goddef' y fath anoddefgarwch yn anfoesol. Wrth gwrs, rwy'n ffieiddio hefyd at y syniad o wahardd mynegi'r safbwyntiau hynny mewn unrhyw ffordd. Ond nid 'goddefgarwch' mo 'caniatáu' i bobl rhagfarnllyd ddweud eu dweud; nid yw, ac ni ddylai fod, o fewn fy ngallu i'w rhwystro hyd yn oed petai hynny'n ddymuniad gennyf.

Mae 'goddefgarwch crefyddol' yn gysyniad llithrig arall. Beth mae'n ei olygu i ddweud eich bod yn goddef crefydd benodol? Na ddylai'r sawl sy'n credu ynddi (gan gymryd nad ydynt yn niweidio eraill) gael eu herlyn neu eu herlid? Dylai hynny fod yn sylfaenol ac amlwg. Yn aml, defnyddir y syniad o oddefgarwch crefyddol er mwyn ceisio gorfodi pobl eraill i 'barchu' rheolau crefydd nad ydynt yn credu ynddi. Un o ganlyniadau chwerthinllyd hyn yw cyhuddo pobl o 'anoddefgarwch' am iddynt lunio cartwnau di-niwed o ddyn Arabaidd barfog, er enghraifft. Nid wyf yn parchu rheolau nac athrawiaethau crefyddol o gwbl, ond rwy'n chwyrn o blaid hawl pobl i'w harddel. Unwaith eto, nid yw 'goddefgarwch' nac yma nac acw. Da fyddai claddu'r gair.

Bwrw Golwg

Roeddwn ar Bwrw Golwg y bore 'ma (10:20 i mewn), yn trafod anffyddiaeth a'r blog. Y rheswm oedd canlyniadau arolwg a gyhoeddwyd yn ystod yr wythnos: mae'n debyg bod 42% o bobl y Deyrnas Gyfunol bellach yn dweud nad ydynt yn grefyddol, a bod 19% hyd yn oed yn cofleidio'r label 'anffyddiwr'. Mae'r ffigurau hyd yn oed yn uwch ar gyfer y genhedlaeth iau. Calonogol iawn, wrth gwrs.

Roeddwn yn hapus â'r sgwrs ar y cyfan, er fy mod yn gwybod yn iawn sut y gallaswn fod wedi gwella rhai o'r atebion. Yn arbennig, rwyf wedi bod yn gwingo, bron yn barhaus, ers i'r gair 'gwrywgydiaeth' lithro allan o'm ceg wrth recordio'r eitem. Mae'n air gwirion, ac nid oes gennyf syniad pam y'i dywedais. Fel un sydd wedi dweud droeon bod angen i bawb roi'r gorau i'w ddefnyddio, mae'n destun embaras. Buaswn yn pledio nerfusrwydd, ond mae'n esgus dila braidd. Ymddiheuriadau i bawb arall sy'n casáu'r gair.

Gwn mai'r ateb gwanaf oedd i'r cwestiwn ynghylch Cristnogion sy'n cael eu hysbrydoli gan eu ffydd i arddel safbwyntiau digon blaengar. Mae'n amlwg bod hynny'n wir am lawer iawn o Gristnogion, fel y cydnabyddais. Ond byddai ymateb gwell wedi mynd ati i egluro mai problem crefydd fan hyn yw ei bod fel canfas gwag i raddau helaeth. F'argraff i yw y byddai Cristnogion blaengar yn arddel y safbwyntiau rhyddfrydol hynny beth bynnag, ffydd neu beidio. Cyfiawnhad post hoc yw'r ddiwinyddiaeth. Rwyf wedi cyffwrdd ar y pwnc hwn mewn cofnod blaenorol hefyd.

Dywedodd y Parchedig Pryderi Llwyd Jones rai pethau digon clên am y blog yn ei sgwrs ddilynol yntau, chwarae teg. Wrth gwrs, nid yw mor hoff o'm defnydd o ymadroddion fel 'ofergoeliaeth afresymegol' a 'fflwff diwinyddol ffug-ddwys'. F'amddiffyniad i yw fy mod yn ceisio egluro'n gymharol drylwyr pam fy mod yn credu bod y rhain yn ddisgrifiadau teg. Nid cyhuddiadau ffwrdd-a-hi mohonynt. Gwn nad yw eu defnyddio'n debygol iawn o arwain at berswadio Cristnogion bod eu fydd yn seiliedig ar gelwydd, ond, wel, mae hynny'n annhebygol iawn o ddigwydd doed a ddelo. Os oes gennyf obaith o ddenu unrhyw un i'r gorlan hon, yna pobl sydd ar hyn o bryd ar y ffens yw'r rheiny. Ond yn anad dim, mae'r disgrifiadau'n adlewyrchu fy marn, felly byddai'n anonest i mi'u hosgoi.

Dan Yr Wyneb

Yn gynharach heno bûm yn cyfrannu'n fyw i raglen Dan Yr Wyneb gyda Dylan Iorwerth ar Radio Cymru, yn trafod eithafiaeth fwslemaidd mewn ysgolion a ffydd yn y system addysg. Gallwch wrando ar y rhaglen fan hyn (yr eitem gyntaf).

Roeddwn wedi disgwyl i'r rhaglen ganolbwyntio'n fwy penodol ar y ffrae ddiweddar am islam yn ysgolion Birmingham, ond ysgolion ffydd a defodau crefyddol yn y system addysg yn gyffredinol a gafodd y rhan fwyaf o'r sylw.

O wrando eto, aeth pethau ychydig yn well nag yr oeddwn yn teimlo'n syth ar ôl gadael y stiwdio. Mewn sefyllfa o'r fath, mae'n anochel am wn i eich bod yn anghofio gwneud ambell bwynt amlwg a chicio'ch hunain wedyn. Dyma, felly, ambell sylw er mwyn ymhelaethu ac egluro.

Agorais trwy ddweud bod dau begwn afresymol i'r ymateb pan mae eithafiaeth fwslemaidd yn y newyddion. Dywedais mai un oedd yr hilgwn paranoid, sy'n manteisio ar straeon o'r fath er mwyn atgyfnerthu ystrydebau anghynnes am fwslemiaid, ac hefyd gan bobl sy'n tueddu i neidio, wrth glywed am "eithafiaeth fwslemaidd", bod hynny o reidrwydd yn golygu terfysgaeth a jihad. Aeth y sgwrs yn ei blaen cyn i mi allu ychwanegu mai'r pegwn arall oedd y rheiny sy'n gwadu bod problem o gwbl, ac sy'n mynnu bod pob beirniadaeth o islam neu o gymuned fwslemaidd yn enghraifft o islamoffobia rhemp. Mae'r gwir yn y canol. Mae agweddau adweithiol yn broblem o fewn rhannau o'r gymuned fwslemaidd, ac mae'n bwysig eu herio yn yr achos hwnnw'n union fel rydym yn eu herio ym mhob man arall.

Rwy'n dal i grafu pen ynghylch f'ymateb i'r cwestiwn cyntaf ynghylch ysgolion ffydd. Efallai mai bod yn or-ddiplomataidd oeddwn i trwy ddweud nad oeddwn i'n sicr y buaswn o reidrwydd yn eu gwahardd (er i mi egluro fy ngwrthwynebiad). Ond, wel, buaswn. Nid oes modd eu cyfiawnhau o gwbl, ac rwy'n difaru peidio bod yn gadarnach.

Efallai mai fy narnau gwanaf oedd yr ymatebion i'r cwestiynau ynghylch dramâu Nadolig. Roeddwn braidd yn simsan fan hyn am ryw reswm, er fy mod yn ddigon siwr o'm barn. Fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, nid wyf yn hoff o'r ddefod hon. A dweud y gwir, rwy'n amheus o werth gorfodi plant pedair oed i berfformio ar lwyfan o gwbl. Mae'n ymddangos i mi mai rhywbeth i'r rhieni yw'r arfer yma, fwy nag i'r plantos nerfus truain. Er, yn bersonol, buaswn yn diflasu'n llwyr hyd yn oed petai gen i ferch neu fab yn "serennu" fel Mair neu Joseff (neu fel seren o ran hynny).

Hyd yn oed wrth wrando drachefn, ac er i mi ofyn yn benodol yn ystod y drafodaeth, nid yw'r gwahaniaeth ymarferol rhwng ysgol eglwys ac ysgol ffydd yn arbennig o eglur i mi. Yn y pen draw, system addysg seciwlar yw'r unig ffordd ymarferol o sicrhau tecwch i bawb. Mae'n anfoesol i'r wladwriaeth orfodi unrhyw un i gymryd rhan mewn defodau Cristnogol. Mae'n waeth byth yn achos plant, gan eu bod yn rhy ifanc i fod wedi penderfynu ar safbwyntiau athronyddol fel hyn beth bynnag.

"Gwlad Gristnogol" David Cameron eto fyth

Mae Julian Baggini'n anghywir i ddweud bod anffyddwyr a seciwlareiddwyr wedi gorymateb i sylwadau David Cameron bod Prydain yn "wlad Gristnogol". Rydym wedi troedio tir digon tebyg o'r blaen, wrth gwrs.

Ydyw, wrth reswm, mae'n ffaith bod Cristnogaeth wedi chwarae rhan ganolog yn hanes y Deyrnas Gyfunol. Mae Richard Dawkins ei hun wedi'i galw'i hun yn "Gristion Diwylliannol", yn yr ystyr ei fod yn mwynhau emynau a'n dathlu'r Nadolig ac ati. Rwyf i hefyd yn ddigon tebyg, am wn i: mae'n berffaith bosibl bod yn anffyddiwr rhonc ac eto teimlo ias wrth glywed Dros Gymru'n Gwlad.

Nid oes unrhyw un yn gwadu rôl Cristnogaeth yn natblygiad ein diwylliant ehangach, oherwydd mae'n bwynt amlwg a diflas. Dyna'n union pam mae angen bod yn wyliadwrus pan mae rhai Cristnogion yn mynd ymlaen ac ymlaen am y peth fel tiwn gron. Mae'n hollol amlwg bod rhywbeth arall yn mynd ymlaen hefyd.

Rydym yn gwybod yn iawn bod yna adlach wrth-seciwlar wedi prysur dyfu dros y blynyddoedd diwethaf. Yn ddiweddar, mae sawl aelod amlwg o blaid y prif weinidog wedi ymosod ar y syniad syml na ddylai'r wladwriaeth ffafrio crefydd (gan ddangos ar yr un pryd nad ydynt yn deall beth yw seciwlariaeth yn y lle cyntaf).

Rydym hefyd yn gwybod yn iawn bod y frwydr i secilwareiddio ein gwladwriaeth ymhell o fod ar ben: neilltuir 26 sedd o hyd i esgobion yn siambr uchaf y ddeddfwriaeth, ac mae'n rhaid i ysgolion arwain eu disgyblion mewn gweddi. Yn wir, os rywbeth mae'r wladwriaeth wedi mynd yn llai seciwlar yn y blynyddoedd diwethaf, wrth i fwy a mwy o arian y trethdalwyr fynd at sefydlu a rhedeg ysgolion ffydd, ac wrth i fudiadau crefyddol ddod i chwarae rhan fwy blaenllaw mewn rhedeg gwasanaethau cyhoeddus. Hyn i gyd er bod ffydd grefyddol yn parhau i ostwng ymysg y boblogaeth yn gyffredinol. Mae herio'r sefyllfa wirion yma'n ennyn ymateb blin iawn gan y sawl sy'n mwynhau gweld eu hoff grefydd yn mwynhau'r fath freintiau.

Yn y cyd-destun hwn, mae'n hollol amlwg beth sy'n digwydd pan mae ceidwadwyr crefyddol (a gwleidyddion yn arbennig felly) yn gwneud cymaint o fôr a mynydd o rôl Cristnogaeth yn ffurfiant y Brydain gyfoes sydd ohoni. Nid gwneud pwynt hanesyddol ffwrdd-a-hi digyswllt y maent. Yn hytrach, mae'n amlwg eu bod o'r farn bod gan y ffaith honno arwyddocâd mawr ac y dylai ddylanwadu ar bolisi cyhoeddus a phrosesau'r wladwriaeth (neu, o leiaf, maent yn ceisio apelio at etholwyr sy'n credu hynny). Mae gwrthod sylweddoli hynny'n od o naïf. 

Nid gorthrwm mo diddymu eich manteision

Dyma erthygl arbennig gan Robin Ince yn y New Statesman diweddaraf, yn ymateb i'r lol syrffedus yma gan Cristina Odone.

Nid yw cwyn Odone yn un gwreiddiol: ei dadl, yn fras, yw bod Cristnogaeth yn cael ei gwthio o'r neilltu gan seciwlareiddwyr anoddefgar, a bod Cristnogion yn cael eu sensro. Blah blah blah, yr un hen gân flinedig.

Perthyn y swnian pathetig yma i genre cyfarwydd: mae'n rhyfeddol cymaint o bobl sy'n dadlau, gyda phob difrifoldeb, mai'r garfan o'n cymdeithas sy'n dioddef waethaf erbyn hyn yw dynion gwyn Cristnogol heterorywiol heb anableddau. Lle mae carfan o bobl yn freintiedig a phwerus, mae yna duedd ystyfnig ond chwerthinllyd i gyfystyru diddymu'r manteision hynny, a hyrwyddo cydraddoldeb, â gorthrwm yn erbyn y garfan honno. O gofio'r erledigaeth ac anffafriaeth gwirioneddol y mae'r di-freintiedig wedi gorfod eu dioddef dros y blynyddoedd, mae hyn, wrth gwrs, yn eithriadol o annifyr a haerllug.

Mae ateb Ince yn ardderchog.

Crefydd a dillad

Mae'r gorchudd islamaidd yn y newyddion unwaith eto, wedi i farnwr fynnu bod rhaid i fenyw ddangos ei gwyneb wrth roi tystiolaeth mewn achos llys.

Mae'r nicáb, a dillad tebyg fel y bwrca, yn ofnadwy, ac maent yn sarhad mawr ar fenywod a dynion. Ond, fel yr wyf wedi'i ddweud o'r blaen, nid wyf yn cefnogi gwaharddiad llawn a chyffredinol, fel a geir yn Ffrainc. Yn syml, nid lle'r wladwriaeth, yn fy marn i, yw deddfu ym maes ffasiwn. Mae gorfodi'r wisg ar unrhyw un yn anfoesol, ond mae gwahardd pobl sy'n dymuno gwisgo'r gorchudd rhag gwneud yr un mor broblematig.

Eto i gyd, roedd penderfyniad y barnwr yn hollol gall. Nid yw peidio gwahardd y gorchudd ym mywyd pob dydd yn golygu nad oes amgylchiadau arbennig lle mae angen gwneud am resymau ymarferol. Mae rhoi tystiolaeth mewn llys (lle mae angen i'r rheithgor weld yr ymatebion yn ogystal â'u clywed) yn un o'r amgylchiadau hynny.

Fy nadl yma eto yw na ddylid trin credoau crefyddol yn wahanol i unrhyw gredoau eraill. Roedd trafodaeth ar y pwnc ar raglen Today (2:40:40) y bore 'ma, a gofynnodd John Humphrys i un o'r gwesteion a ddylid caniatáu iddo wisgo sach am ei ben petai'n ymddangos mewn llys. Ei hymateb hi oedd bod hynny'n "abswrd", gan fod dyhead y fenyw o dan sylw'n deillio o'i chredoau crefyddol. Ond nid yw'r cwestiwn yn abswrd o gwbl. Pam trin credoau crefyddol yn wahanol? Pam ddylai'r rheswm am ei dymuniad i wisgo dillad dwl fod yn berthnasol?

Problem ymarferol gyda gwneud eithriad ar gyfer crefydd yw nad yw'n bosibl diffinio'r credoau hynny'n wrthrychol. Dychmygwch, er hwyl, bod John Humphrys yn cael profiad od sy'n ei sbarduno i ddechrau crefydd newydd, ac mai un o reolau'r ffydd yw bod angen i ddynion wisgo sachau am eu pennau. Mae'r syniad yn ddoniol, ond beth petai'n cydio? Nid cellwair hypothetig yn unig mo hyn: soniais ddwy flynedd yn ôl am ddyn o Awstria'n ennill yr hawl i wisgo hidlydd ar ei ben yn ei lun drwydded yrru. Gwneud pwynt ydoedd, ac mae'n un dilys. Pwy sy'n penderfynu beth sy'n cyfrif fel credoau crefyddol didwyll? Yr unig ddatrysiad ymarferol i'r broblem yma yw i roi'r gorau i roi credoau crefyddol ar bedestal yn y lle cyntaf.

Cyntefigiaeth islam

Wrth weld llawer o fwslemiaid wrthi eto'n llosgi pethau a phrotestio'n chwyrn oherwydd bod rhywun mewn gwlad arall wedi dweud rhywbeth nad ydynt yn ei hoffi, mae'n werth gofyn pam yn union y mae cymaint o'r byd islamaidd yn cael cymaint o drafferth ymuno â'r unfed ganrif ar hugain (neu hyd yn oed â'r oleuedigaeth).

Y pwynt pwysicaf i'w werthfawrogi, rwy'n credu, yw mai rhesymau hanesyddol a gwleidyddol sydd wrth wraidd y broblem yn hytrach na rhai diwinyddol. Petaech yn rhoi'r Beibl a'r Corán ochr wrth ochr, gan anwybyddu hanes a datblygiad y ddwy grefydd ers eu hysgrifennu, ni fyddai'n hawdd penderfynu pa lyfr sydd fwyaf afiach ac anfoesol. Mae'r ddau'n cynnwys gorchmynion a rheolau cwbl hurt. Yr unig wahaniaeth yw bod y rhan fwyaf o gristnogion (hyd yn oed y ffwndamentalwyr) wedi troi eu cefnau ar lawer iawn o'r hyn a geir yn eu hysgrythur (a diolch byth am hynny). Hynny yw, mae llawer o ganllawiau'r Beibl wedi'u gwanhau a'u hanwybyddu wrth i foesoldeb callach (sef mwy seciwlar) ennill ei blwyf yn y gorllewin yn ei le. Erys ambell obsesiwn, megis gwrthwynebiad cristnogion ceidwadol i gyfunrywiodeb, er bod y Beibl yr un mor glir ei feirniadaeth o lawer iawn o bethau eraill hefyd, megis bwyta pysgod cregyn, tatŵs neu wisgo dillad wedi'u gwneuthuro o fwy nag un gwahanol fath o frethyn. Ond ar y cyfan, mae'r mwyafrif o gristnogion wedi hen ddysgu nad yw'n bosibl talu gormod o sylw i rannau helaeth o lyfr mawr eu ffydd.

Damwain hanesyddol yn unig sydd i gyfrif am y ffaith mai yn y byd cristnogol y digwyddodd y chwyldro diwydiannol a'r oleuedigaeth, a bod cristnogaeth fodern felly wedi gorfod addasu (er enghtaifft, rhoi'r gorau i boeni am y rhan fwyaf o'r rheolau dwl a geir yn Lefiticws). Nid felly oedd raid i bethau fod o gwbl. Yn wir, am ganrifoedd lawer roedd y byd islamaidd yn llawer iawn mwy goleuedig, diwylliedig a blaengar na'r gorllewin tywyll. Er enghraifft, i fwslemiaid y mae'r diolch bod gennym gofnod o weithiau rhai o'r hen Roegiaid. Petawn yn mynd yn ôl mewn amser a'n ail-chwarae'r mileniwm diwethaf, mae modd dychmygu sefyllfa ben-ei-waered heddiw lle byddai pobl seciwlar ym Mecca'n a Thripoli'n gwylio bwletinau newyddion ar y teledu yn dangos torfeydd cristnogol eithafol yn protestio yn strydoedd Berlin ac Oslo a'n llosgi pethau, am fod rhywun yn Jakarta wedi meiddio ysgrifennu llyfr neu gynhyrchu ffilm sy'n dweud pethau angharedig am Iesu Grist.

Nid oes angen olrhain hanes cyfan perthynas y gorllewin a'r dwyrain fan hyn. Y cyfan sydd angen ei bwysleisio yw ei bod yn amhosibl diystyru hanes a gwleidyddiaeth y byd islamaidd wrth geisio dadansoddi'r protestiadau diweddaraf. Rwy'n credu bod angen i ni ochel rhag gwadu bod llawer iawn o draddodiadau ac arferion y byd islamaidd (er enghraifft, sefyllfa merched a menywod, neu ddiffyg dealltwriaeth o egwyddor rhyddid mynegiant) yn warthus a chyntefig. Hynny yw, dylem gydnabod bod ein cymdeithas ni yn well na chymdeithas Pacistan, ac nad yw dweud hynny'n enghraifft o hiliaeth nac imperialaeth (bwriadaf ddweud mwy am hyn, ac amharodrwydd llawer o'm cyd-ryddfrydwyr i gydnabod y ffaith, yn fuan). Eto i gyd, fel yr eglurais uchod, nid yw cyntefigiaeth cymaint o'r byd islamaidd yn rywbeth annatod.

Wrth i sefyllfa economaidd a democrataidd y gwledydd islamaidd wella, felly hefyd y bydd eithafiaeth eu crefydd yn pylu. Gobeithio y daw da o'r Gwanwyn Arabaidd yn hynny o beth (amser a ddengys, ond mae rhai arwyddion calonogol). Yn y cyfamser, fodd bynnag, mae'n bwysig beirniadu'r grefydd erchyll yma'n ddigyfaddawd, ac ni ddylid ildio i'r bwlis am eiliad.

Prawf bach syml ar gyfer unrhyw un sy'n cwyno bod eu rhyddid crefyddol o dan fygythiad

O'r holl bethau a ddywedir gan rai o'r ochr arall yn y frwydr yn erbyn crefydd, nid oes llawer yn fy mlino fwy na'r honiad bod cristnogaeth yn dioddef rhyw erledigaeth erchyll yn ein cymdeithas.

Mae'r canfyddiad hwnnw'n chwerthinllyd yn y wlad yma, a dyma brawf ardderchog er mwyn ei herio. Deg cwestiwn sydd yma, gyda'r unig ddau ateb posibl i bob un. Y tro nesaf y clywch rhywun yn cwyno bod eu rhyddid crefyddol yn cael ei sathru o dan draed gan ryw fwystfil chwedlonol o'r enw 'Seciwlariaeth Filwriaethus', cyfeiriwch hwy i'r dudalen yna. Cristion (gweinidog, yn wir) yw'r awdur, ac mae hi wedi deall bod seciwlariaeth yn bwysig er mwyn gwarchod hawliau crefyddol yn ogystal â'r di-grefyddol.

Nid yw Rowan Williams yn deall seciwlariaeth

Mae Archesgob Caergaint yn gadael ei swydd cyn hir, ond mae'n debyg nad yw eisiau mynd yn dawel. Cyhoeddir ei gyfrol Faith In The Public Sphere yn fuan, sef casgliad o areithiau ac ysgrifau ganddo yn ystod ei gyfnod fel archesgob. Mae gan y Telegraph erthygl yn trafod yr hyn a ddywed yn ei ragymadrodd, lle mae'n ateb llawer o'i feirniaid. Egyr yr adroddiad fel hyn:

For almost 10 years he has endured a simultaneous barrage of criticism from those who say he should not meddle in politics and those who argue that when he talks about the Bible he becomes “irrelevant”.

Mae hyn yn wir i raddau helaeth. Wrth gwrs nid wyf yn credu y dylid cael eglwys wladol yn y lle cyntaf. O'r herwydd, ni ddylid ystyried barn Williams ar faterion gwleidyddol yn fwy arwyddocaol na phwysig na barn unrhyw un arall. Rwy'n digwydd rhannu llawer o safbwyntiau gwleidyddol Williams, er enghraifft ei farn ar y system addysg uwch. Er hynny, mae'n annheg bod safbwyntiau Williams yn cael eu gosod ar bedestal dim ond oherwydd ei fod yn cynrychioli un ffydd grefyddol.

Bid a fo am hynny, mae'r rwdlyn barfog wedi mwydro unwaith eto, ac mae'r sylwadau'n cael sylw yn y wasg, felly hoffwn ymateb i'r darn yma'n benodol:

Dr Williams argues that secularism comes in two different forms and that a secular state does not necessarily pose a problem for Christians.

“Programmatic” secularism excludes religious practise and symbols from public life in order to emphasise the “unclouded” loyalty of individuals to the state, which Dr Williams describes as problematic.

However, he does not object to “procedural” secularism, under which the state allows people to publicly practise their faith but does not give preferential treatment to any single religious group.

He says the Church can continue to exist in a secular society as long as it is allowed to speak up for its values.

Mae'r gwahaniaeth yma a ddisgrifia Williams yn un ffug. Fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, chwarae ar amwyster yr ymadrodd public sphere yw hyn. Nid amcan seciwlar yw gorfodi pobl grefyddol i arfer eu crefydd y tu ôl i ddrysau caeëdig yn unig. Yn wir, gwrthwyneb seciwlariaeth - gwrth-seciwlariaeth - fyddai hynny. Yn hytrach, yn y drafodaeth ynghylch seciwlariaeth, yr hyn a olygir gyda'r gair 'cyhoeddus' - y public sphere - yw'r sector gyhoeddus: y wladwriaeth. Y 'Procedural secularism' uchod yw unig wir ystyr seciwlariaeth. Dadl dyn gwellt yn unig yw'r 'programmatic secularism' chwedlonol yma, oherwydd nid yw'r fath beth yn digwydd. Cyn belled nad ydynt yn ymyrryd â hawliau eraill, nid oes unrhyw un sy'n arddel seciwlariaeth yn dymuno rhwystro unrhyw un rhag arfer eu crefydd yn gyhoeddus, yn ystyr gyffredin y gair.

Rwy'n gwrthod credu nad yw Williams yn deall hyn. Er mor ryddfrydol ei ddiwinyddiaeth, felly, ymddengys ei bod mor barod â'i gyfoedion mwy adweithiol i raffu celwydd a chamarwain er mwyn hyrwyddo'i grefydd.

Rwy'n deall fy mod yn bygwth swnio fel tiwn gron parthed y pwnc yma ar brydiau, ond rwy'n amlwg yn credu ei fod yn eithriadol o bwysig. Rwy'n blino ar y ffaith bod cymaint o bethau camarweiniol yn cael eu dweud mor aml yn ei gylch.

Y gorchudd islamaidd

Am sawl rheswm, mae'r gorchudd islamaidd - boed y bwrca neu nicáb - yn wrthun i mi. Mae'r syniad sy'n ei gyfiawnhau yn sarhad ar ddynion a menywod gyda'i gilydd: mae'n rhoi'r bai am unrhyw drosedd rywiol ar y fenyw ei hun ar yr un llaw, gan awgrymu ar y llaw arall mai'r cyfan yw dynion yw bwystfilod nwydus di-feddwl, sy'n methu helpu'u hunain os digwydd iddynt gael cipolwg o wallt neu wddf. Mae un dilledyn di-siâp, hyll a gormesol yn dweud cyfrolau am natur canol-oesol y grefydd sy'n ei arddel, a'r agwedd gyntefig ac anaeddfed tuag at ryw sy'n greiddiol iddi.

Mae hyn i gyd wedi arwain at gwestiwn anodd, sef a ddylid deddfu er mwyn gwahardd y gorchudd? Er enghtaifft, ers 2010 mae ei wisgo'n gyhoeddus yn Ffrainc yn anghyfreithlon (mae'r ddeddf yn cynnwys pethau fel balaclafas ac ati hefyd, ond nid oes amheuaeth mai'r stwff islamaidd yma oedd y prif darged). Er nad oes gennyf unrhyw beth caredig o gwbl i'w ddweud am y gorchudd, fodd bynnag, rwy'n ei chael yn anodd derbyn hawl gwladwriaeth i osod rheolau ar yr hyn sy'n briodol i unigolion preifat eu gwisgo.

Am ba bynnag reswm, y gwir yw bod llawer o fenywod yn dewis gwisgo'r pethau yma. Yn wir, i lawer mae wedi dod yn rhyw fath o symbol ffeminyddol. Am wn i, mae gan hynny rywbeth i'w wneud â'r ffaith bod y gorchudd mor weladwy, ac felly'n symbol amlwg o'r modd y mae'r fenyw'n arddangos ei hunaniaeth yn falch. Yn bersonol, y cyfan a welaf yw benyw sy'n teimlo bod rhaid iddi guddio'i gwar rhag ofn i bob dyn presennol neidio arni yn y fan a'r lle. Ond dyna ni; beth bynnag eu rhesymau, ni welaf i mai lle'r wladwriaeth yw mynnu feto ar gynnwys eu cypyrddau dillad.

Mae'n werth darllen ysgrif arwyddocaol yr ardderchog Kenan Malik ar y pwnc dyrys yma. Dyfynnaf ddarn arbennig o allweddol:

If women are forced to do something against their will, the law already protects them in democratic countries. But what evidence exists, suggests that in Europe most burqa-clad women do not act from a sense of compulsion. According to the DCRI report in France, the majority of women wearing the burqa do so voluntarily, largely as an expression of identity and as an act of provocation. A second French report by the information authority, the SGDI, came to similar conclusions. Burqa wearers, it suggested, sought to ‘provoke society, or one’s family’, and saw it as a ‘badge of militancy’, and of ‘Salafist origins’. The burqa ban will only deepen the sense of alienation out which the desire for such provocation emerges.

The burqa is a symbol of the oppression of women, not its cause. If legislators really want to help Muslim women, they could begin not by banning the burqa, but by challenging the policies and processes that marginalize migrant communities: on the one hand, the racism, social discrimination and police harassment that all too often disfigure migrant lives, and, on the other, the multicultural policies that treat minorities as members of ethnic groups rather than as citizens. Both help sideline migrant communities, aid the standing of conservative ‘community leaders’ and make life more difficult for women and other disadvantaged groups within those communities.

Mae pwynt Malik mai symbol yw'r gorchudd yn eithriadol o bwysig. Os oes pwysau diwylliannol ar fenywod islamaidd i orchuddio'u cyrff rhag lygaid crwydrol pob dyn, dylid herio'r diwylliant hwnnw ar bob cyfrif. Y diwylliant ei hun yw'r broblem; symptom yn unig yw'r gorchudd.

Wrth gwrs, o bryd i'w gilydd mae yna resymau ymarferol i orfodi gwisgwyr y gorchudd i dddangos eu gwynebau. Ar rai achlysuron, mae'n ofynnol i ni brofi pwy yr ydym, er enghraifft cyn hedfan ar awyren neu wrth wneud cais am drwydded yrru. Nid oes rheswm dilys o gwbl i eithrio mwslemiaid gorchuddedig rhag y gofyniad yma. Bu mater perthnasol yn y newyddion yn ddiweddar hefyd, wrth i Sawdi Arabia adael i ddwy fenyw eu cynrychioli yn y gemau Olympaidd am y tro cyntaf (sy'n gam digon arwyddocaol ynddo'i hun, er mor ymddangosiadol bitw). Bu cryn ffwdan yn achos un o'r rhain, sef Wodjan Shahrkhani, 16 oed, a oedd am gystadlu yn y jiwdo. Roedd awdurdodau'r gemau Olympaidd yn anfodlon iddi gystadlu tra'n gwisgo'r hijab traddodiadol, am resymau diogelwch, ond mae'n debyg iddynt lwyddo i ganfod cyfaddawd cymharol gall i gadw pawb yn hapus. Fe allodd gymryd rhan yn y diwedd o leiaf, er iddi golli ei gornest o fewn 82 eiliad.

Rwy'n credu mai neges hyn oll yw bod angen ystyried pob achos yn unigol. Os oes rhaid, fel arfer mae modd dod i ryw fath o ddealltwriaeth. Mae dadleuon cryfion iawn o blaid cael gwared ar yr holl lol (darllener Maryam Namazie, er enghtaifft), ond er fy mod yn cyfaddef bod gwaharddiad llwyr yn syniad atyniadol weithiau, fy marn yw na fyddai'r fath beth yn foesol, yn ymarferol na'n gynhyrchiol. Yn ddelfrydol, wrth gwrs, byddai pawb yn ystyried y fath ddilledyn yn gwbl hurt, ond y gwir yw ei bod yn anodd cyfiawnhau deddfu ym maes ffasiwn.

Diddymwch addoli ar y cyd mewn ysgolion

Fe sylweddolais yn gymharol ifanc nad oes rheswm i gredu mewn unrhyw dduw, ond fel pawb arall roedd disgwyl i mi gyd-adrodd Gweddi'r Arglwydd ac ati yn yr ysgol. Fe roddais y gorau i wneud hynny yn f'arddegau cynnar, gan eistedd yn dawel tra roedd pawb arall yn edrych i lawr a mwmian. Mae'r geiriau wedi'u serio ar fy nghof o hyd.

Wrth edrych yn ôl, rwy'n rhyw hanner-difaru peidio gwneud mwy o'r peth. Mae plant ysgol yn tueddu i osgoi denu sylw trwy wneud safiad am bethau fel hyn, am wn i, ac nid oeddwn yn wahanol. Eisteddais yn dawel a di-ffwdan bob bore Mercher wrth i'r wladwriaeth geisio fy ngorfodi i, a llond neuadd o'm cyd-ddisgyblion, i gymryd rhan mewn defod gristnogol.

Mae'n rhaid i ysgolion y Deyrnas Gyfunol wneud hyn, mae'n debyg. Yn rhyfeddol, mae'r gyfraith yn mynnu. Dylid rhoi stop ar y lol yma ar unwaith. Os ydych yn cytuno, arwyddwch y ddeiseb hon.

Efallai eich bod yn credu bod y fath ddefod yn ddigon di-niwed. Wedi'r cyfan, mae modd cadw'n dawel fel y gwnes i; nid wyf wedi clywed am unrhyw ddisgybl yn cael ei gosbi am beidio llafar-ganu ei fawl yn ufudd. Ond mae gorfodi plant i fod yn bresennol yn ystod y peth yn rhoi pwysau aruthrol arnynt i gydymffurfio. Fel y dywedais, un o brif amcanion plentyn mewn ysgol yw cydymffurfio, peidio tynnu nyth cacwn am ei ben, a chadw'i ben i lawr (yn llythrennol felly yn yr achos yma). Mae modd i blant gael eu heithrio, ond maent yn gorfod mynd allan o'u ffordd i wneud hynny a chael caniatâd ysgrifenedig eu rhieni. Gallwch ddychmygu'r anhawsterau os yw'r plentyn yn anghytuno â diwinyddiaeth ei fam a'i dad.

Yr hyn sy'n gwneud y sefyllfa gymaint â hynny'n rhyfeddach yw bod y math yma o beth yn gwbl anghyfreithlon yn Unol Daleithiau America, er bod crefydd yn llawer mwy blaenllaw yng nghymdeithas y wlad honno. Gan mai America, yn gyfreithiol ac egwyddorol o leiaf, yw'r wlad fwyaf seciwlar yn y byd, nid oes gan y wladwriaeth unrhyw hawl i hyrwyddo na chymeradwyo unrhyw grefydd o gwbl. Wrth gwrs mae llawer yn gwrthod derbyn hynny, ond fe farnodd Llys Goruchaf America yn 1962 bod cynnal gweddi swyddogol mewn ysgolion cyhoeddus yn mynd yn groes i gyfansoddiad y wlad. Ers hynny, mae unrhyw ysgol sy'n trio'u lwc yn sicr o golli achos llys drud yn hwyr neu'n hwyrach.

Bydd propaganda'r Dde Gristnogol yn portreadu hyn fel gwaharddiad ar weddïo yn yr ysgolion yn gyfan gwbl, fel petai'n cyfyngu ar ryddid crefyddol y disgyblion. Celwydd llwyr yw hynny wrth gwrs. Mae gan bob plentyn yr hawl i weddïo ar ei liwt ei hun os mai dyna'i ddymuniad, cyn belled nad yw'n tarfu ar wersi ac ati. Yr hyn a waherddir yw addoli sydd wedi'i arwain gan yr ysgol ei hun. Mae cristnogion asgell dde yn aml yn cael trafferth gyda'r gwahaniaeth yma, er ei fod yn un digon hawdd i'w ddeall mewn gwirionedd.

Unwaith eto felly, mae America dipyn ar y blaen ar fater polisi crefyddol. Dylai Cymru ddilyn yr un trywydd yn union.

George Carey'n swnian eto fyth

Mae "newyddion" fel hyn yn bur gyffredin y dyddiau hyn, am rhyw reswm: cristnogion hunan-gyfiawn sy'n teimlo eu bod rhywsut yn dioddef gormes ofnadwy yn y gymdeithas sydd ohoni.

Mae sylwadau cyn-archesgob Caergrawnt, George Carey, yn rhai digon blinedig a syrffedus ar y cyfan (mae ei agwedd llugoer tuag at ei ddilynydd Rowan Williams yn ddigon hysbys, ac mae'n bosibl mai ymgais i ddylanwadu ar benodiad y nesaf yw ei holl gwyno swnllyd diweddar am bopeth), ond dyma ddarn o'r stori sydd angen ei esbonio ymhellach:

Mae disgwyl i’r llys ddyfarnu ar achos dau weithiwr sydd wedi eu gorfodi o’u swyddi am wisgo croesau, a chofrestrydd sy’n dymuno peidio â chynnal seremonïau cyplau hoyw.

Yn yr achos cyntaf, roedd gan British Airways (y cyflogwr) bolisi o beidio caniatáu i'w gweithwyr wisgo gemwaith. Am resymau diogelwch, efallai, ond nid yw hynny'n berthnasol. Y pwynt yw nad oedd symboliaeth grefyddol yr eitemau yn ystyriaeth. Gan nad oedd gwahaniaethu ar sail crefyddol yn ffactor felly, yn fy marn i roedd gan BA bob hawl i ddisgwyl bod y gweithwyr yma'n dilyn yr un rheolau â phawb arall.

Yn yr ail achos, swyddfa gofrestru yw'r cyflogwr. Y wladwriaeth sy'n cyflogi'r gweithiwr yna felly. Os yw'r person yma'n teimlo bod eu daliadau crefyddol yn eu rhwystro rhag cyflawni eu dyletswyddau (sef priodi dau oedolyn sydd mewn cariad), yna nid problem y wladwriaeth yw hynny ond eu problem personol eu hunain. Dylent ganfod galwedigaeth addasach.

Os mai dyma yw gormes, yna mae cristnogion yn ei chael hi'n braf iawn. Nid gormes yw gwrthod eich hawl i ormesu pobl eraill, eithr y gwrthwyneb.

Un peth arall am y lol yma am fynnu wisgo croes o amgylch y gwddf. Rwy'n ystyried yr obsesiwn yma ynchylch dyfais a ddefnyddiwyd er mwyn arteithio yn un digon sinistr. Fel y dywedodd Bill Hicks, go brin mai dyna fyddai Iesu Grist eisiau ei weld petai'n "dychwelyd" yfory! Roedd y groes yn declyn gwirioneddol ofnadwy, ac mae defnyddio'r ffasiwn beth fel addurn yn arferiad gwyrdroedig eithriadol yn fy nhyb i. Dyma beth od arall y mae crefydd yn ei wneud i bobl felly. Efallai dylwn gynhyrchu'r rhain ar ffurf breichled er mwyn gwneud fy ffortiwn.

Dyheadau theocrataidd cyngor Casnewydd

Mae'n debyg bod mwyafrif o gynghorwyr dinas Casnewydd yn dymuno cynnal gweddi ffurfiol a swyddogol fel rhan o gyfarfodydd y cyngor. Ni fydd fy marn ar y mater yn destun syndod wedi'r hyn rwyf wedi'i ddweud yn ddiweddar: mae'r dyhead i ddefnyddio grym y wladwriaeth er mwyn hyrwyddo ffydd grefyddol yn sinistr ac anfoesol.

Nid oes cymhelliad amgenach na gorfodi cydymffurfiaeth. Mae'r dyhead yma, a'r holl gwyno blin a geir pan fydd rhywun yn cwestiynu'r ddefod, yn rhyfeddol; os ydych yn dymuno gair gyda'ch cyfaill anweledig cyn gwneud penderfyniadau, nid oes unrhyw beth yn eich rhwystro rhag gwneud hynny fel unigolion heb darfu ar unrhyw beth na neb arall. Nid oes unrhyw un yn bwriadu atal yr hawl honno.

Nid gor-ddweud yw'r ddadl mai gorfodi crefydd ar eraill yw'r amcan, a'u hachosi i deimlo'n lletchwith ac anghyfforddus os nad ydynt yn barod i gyd-fynd â'r ddefod. Digwyddiadau fel hyn yw'r canlyniad anochel.

Fel mae'n digwydd, tebyg iawn yw fy marn parthed defodau llai crefyddol, megis yr arfer (mwy Americanaidd efallai) o gyd-adrodd llw o deyrngarwch. Mae hynny'r un mor dwp ac anfoesol.

Camddeall seciwlariaeth

Efallai bod rhywbeth ar droed. Tros yr wythnosau diwethaf mae'n ymddangos bod pobl o bob ffydd grefyddol yn cynghreirio er mwyn brwydro mewn undod yn erbyn "seciwlariaeth". Mae'r atgasedd tuag at yr anffyddiwr amlwg Richard Dawkins wedi bod hyd yn oed yn ffyrnicach na'r arfer, ac mae llawer o bobl wedi dweud pethau dwl iawn am seciwlariaeth gan ddangos nad ydynt yn deall y cysyniad o gwbl.

Mae'n siwr mai'r enghraifft amlycaf oedd erthygl cyd-gadeirydd y Blaid Geidwadol, y Farwnes Sayeeda Warsi, yn honni bod ffydd grefyddol o dan warchae ym Mhrydain oherwydd "militant secularisation". Dylai ei defnydd o ymadrodd o'r fath ddangos yn syth nad oes ganddi unrhyw ddealltwriaeth o gwbl o'r hyn y mae seciwlariaeth yn ei olygu, ac mae hynny'n ofidus o feddwl ei bod yn aelod amlwg o gabinet llywodraeth y Deyrnas Gyfunol (er heb bortffolio). Er hynny, rwyf am ddyfynnu paragraff neu ddau er mwyn esbonio'n union pam mae'r hyn y mae'n ei ddweud mor dwp.

My fear today is that a militant secularisation is taking hold of our societies. We see it in any number of things: when signs of religion cannot be displayed or worn in government buildings; when states won’t fund faith schools; and where religion is sidelined, marginalised and downgraded in the public sphere.

Rwy'n credu mai at Ewrop yn gyffredinol y mae'n cyfeirio; byddai'n argyfyngus pe na bai Warsi'n sylweddoli bod cyllido ysgolion ffydd o'r pwrs cyhoeddus yn arferiad cyffredin iawn (ac anffodus ac anfoesol) ym Mhrydain. Ond mae yna resymau da iawn pam na ddylai adeiladau'r llywodraeth arddangos symbolau crefyddol ac ati. Mae seciwlariaeth yn egwyddor syml iawn: ni ddylai'r wladwriaeth hyrwyddo unrhyw safbwynt diwinyddol penodol. Fel rwyf wedi'i ddweud, mae hynny'n sicrhau rhyddid crefyddol yn ogystal â rhyddid rhag crefydd. Mae arddangos symbolau crefyddol penodol ar adeiladau o eiddo'r wladwriaeth, a gwneud gweddi'n ran swyddogol o agenda cyfarfodydd cynghorau, yn fodd o orfodi crefydd benodol ar eraill. Mae mynnu gwneud hynny'n arwydd o ddyheadau theocrataidd, ac fe ddaw hynny'n amlwg gyda'r holl ffwdan a chwyno blin a geir os digwydd i rywun gwestiynu'r peth.

Mae yma enghraifft hefyd o rywbeth sy'n gyffredin mewn datganiadau sy'n lladd ar seciwlariaeth, sef defnydd o'r ymadrodd amwys "public sphere". Os mai at sefydliadau ffurfiol y wladwriaeth a gyfeirir, yna oes, mae angen gwthio crefydd o'r neilltu. Ond mae Warsi'n manteisio ar amwysedd y term er mwyn creu'r argraff mai amcan seciwlariaeth yw dileu crefydd yn gyfan gwbl a rhwystro unigolion preifat rhag arddel a mynegi eu ffydd yn gyhoeddus. Mae unrhyw un sy'n awgrymu hynny'n cambortreadu'r holl bwynt y mae pobl seciwlar yn ceisio'i wneud, unai oherwydd anwybodaeth neu oblegid malais bwriadol. Mae seciwlariaeth yn gwarchod hawl pob unigolyn i arddel a mynegi eu crefydd.

For me, one of the most worrying aspects about this militant secularisation is that at its core and in its instincts it is deeply intolerant. It demonstrates similar traits to totalitarian regimes – denying people the right to a religious identity because they were frightened of the concept of multiple identities.

Ym myd gwyrdoëdig Warsi, pobl seciwlar yw'r rhai anoddefgar. Sylwch iddi wneud y cyhuddiad hwnnw gyda gwyneb syth, ychydig ddyddiau cyn iddi arwain dirprwyaeth ar daith neis i'r Fatican. Rwy'n siwr i'w sgwrs gydag esgob Rhufain, pennaeth eglwys o mor oleuedig a goddefgar a hyfryd, fod yn ddedwydd a chwrtais iawn, wrth iddynt drafod y bastards seciwlar anoddefgar hynny sy'n dweud na ddylid defnyddio sefydliadau llywodraethol er mwyn gorfodi ffydd grefyddol ar eraill. Rhyfeddol.

Rhywbeth arall sy'n amlygu'i hun pan mae'r mater yma'n codi'i ben yw anallu cymaint o bobl i wahaniaethu rhwng seciwlariaeth ac anffyddiaeth. Mae'r ddau air yn cyfeirio at syniadau cwbl wahanol. Fel y dywedais, seciwlariaeth yw'r safbwynt bod angen i'r wladwriaeth beidio ffafrio unrhyw safbwynt diwinyddol penodol. Mae'n wir bod bron pob anffyddiwr yn arddel seciwlariaeth, ond nid os angen bod yn anffyddiwr er mwyn gwneud hynny o gwbl. Yn wir, mae llawer o hyrwyddwyr seciwlariaeth pwysicaf ein hanes wedi bod yn Gristnogion. Mae'n egwyddor sydd o fudd i bawb; cymdeithas seciwlar yw'r gymdeithas decaf.

Trwy ladd ar seciwlariaeth fel hyn, mae Warsi'n gwneud cam anferth â'r bobl hynny sydd wedi brwydro mor galed i waredu Ewrop o'r hen gyfundrefnau theocrataidd a arferai lofruddio hereticiaid. Mewn difrif calon, heb seciwlariaeth a yw Warsi wir yn meddwl y byddai wedi gallu cael ei phenodi'n aelod o Dy'r Arglwyddi o bob man, a hithau'n fenyw o fwslem?

Mae hyn i gyd wedi troi'n dipyn o bwnc llosg yn ddiweddar. O safbwynt deunydd ar gyfer blog sy'n trafod anffyddiaeth, mae manteision i hynny am wn i. Ond mae sylwadau Warsi, a rhai tebyg gan ei chyd-aelod o'r cabinet, Eric Pickles, yn awgrymu efallai bod y Ceidwadwyr yn arbrofi gyda chyflwyno mymryn o elfennau'r "culture wars" Americanaidd i wleidyddiaeth Prydain fel ffordd gyfleus o gynhyrfu eu pleidleiswyr craidd. Efallai fy mod yn darllen gormod i'r peth. Beth bynnag, bydd yn ddifyr os yw pynciau fel hyn am chwarae rhan fwy blaenllaw yng ngwleidyddiaeth Phrydain o hyn ymlaen.

Diwrnod da i seciwlariaeth ym Mhrydain

Cafwyd newyddion ardderchog heddiw, wrth i'r Uchel Lys farnu ei bod yn anghyfreithlon bod cyngor tref (Bideford yn Nyfnaint) yn cynnal gweddïau swyddogol cyn cyfarfodydd (adroddiad pwyllog y BBC yw'r ddolen yna; er cyd-bwysedd, dyma lith hysteraidd a doniol y Daily Mail).

Nid oes gennyf unrhyw amynedd o gwbl gydag unrhyw un sy'n cwyno bod y penderfyniad yma'n ymosodiad ar Gristnogaeth ac ar hawliau Cristnogion. Nid oes pwrpas bod yn gwrtais am y peth: mae unrhyw un sy'n credu bod y newyddion yma'n arwydd bod Cristnogaeth o dan warchae yn eithriadol o dwp.

Os yw cynghorydd yn dymuno cael gweddi fach dawel bersonol cyn mynd ati i drafod materion y dydd, nid oes unrhyw un o gwbl yn dymuno rhwystro hynny. Yr unig reswm dros fynnu gwneud yr addoli'n ran o agenda swyddogol y cyngor yw er mwyn gorfodi pawb arall i gydymffurfio â'ch crefydd, a hynny trwy ddefnyddio awennau'r wladwriaeth er mwyn cael sêl bendith swyddogol ar eich ffydd. Dyhead theocrataidd ydyw, ac mae'n hanfodol ei ymladd ar bob cyfrif.

Y pwynt ynghylch seciwlariaeth y mae cymaint o bobl grefyddol yn ei anghofio, neu'n dewis ei ddiystyru, yw bod yr egwyddor honno'n golygu rhyddid crefyddol yn ogystal â rhyddid rhag crefydd. Hynny yw, ni ddylai'r wladwriaeth arddel unrhyw safbwyntiau diwinyddol o gwbl. Dyma'r unig ffordd o sicrhau tegwch i bawb. Mae seciwlariaeth yn gwarchod hawliau pobl grefyddol yn ogystal â rhai anffyddwyr. Er mwyn dangos hynny, dychmygwch ymateb y sawl sy'n cwyno gymaint heddiw petai rhyw gyngor yn cynnal gweddi islamaidd. Mae'n sicr y byddent yn dod i werthfawrogi egwyddor seciwlariaeth mewn chwinciad.

Roedd y stori hon yn newyddion calonogol hefyd, sef bod perchnogion busnes gwely a brecwast wedi colli eu hapêl yn erbyn y dyfarniad ei bod yn anghyfreithlon gwrthod cwpl hoyw rhag aros yn eu gwesty. Eu Cristnogaeth oedd eu cyfiawnhad. Mae yna gwestiwn syml iawn y mae modd ei ddefnyddio gydag achosion fel hyn: a fyddai'n dderbyniol gwrthod pobl croenddu rhag aros yn y gwesty? Na, ac mae'r un egwyddor yn union yn golygu nad yw'n dderbyniol troi hoywon i ffwrdd. Os yw eu rhagfarn yn eu hatal rhag trin pob cwsmer yn gyfartal, yn unol â'r gyfraith, yna eu problem hwy yw hynny.

Os yw'ch crefydd yn eich rhwystro rhag gwneud eich swydd, ffeindiwch swydd arall

Mae Hannah Adewole yn fydwraig sydd wrthi'n ceisio ennill iawndal gan ysbyty am eu bod wedi mynnu bod rhaid iddi wisgo trowsus yn yr ystafell driniaeth yn hytrach na ffrog. Mae 'na resymau ymarferol digon call pam fod yr ysbyty'n gofyn hynny, ond yn ei barn hi mae'n mynd yn groes i Deutorenomiwm 22:5: "Na fydded dilledyn gŵr am wraig, ac na wisged gŵr ddillad gwraig". Tybed a yw'n dilyn yr holl gyfarwyddiadau gwirion eraill a restrir yng ngweddill Deutorenomiwm a Lefiticws? Dw i'n mawr obeithio nad yw ei dillad wedi'u gwneuthuro o fwy nag un gwahanol frethyn (Lefiticws 19:19)! Ta waeth, fel Cristion da, fe wrthododd wrando ar yr ysbyty a bu rhaid ei hanfon allan o'r ystafell.

Mae'r ateb yn ddigon syml, sef teitl y post yma. Mae'r un peth yn wir am y bobl hynny sy'n gweithio mewn fferyllfeydd ond sy'n gwrthod dosbarthu tabledi atalgenhedlu, neu yrrwyr bysus sy'n gwrthod gyrru bws sydd â neges o blaid anffyddiaeth wedi'i hysbysebu ar ei ochr. Does gen i ddim owns o gydymdeimlad â nhw; fy unig gyngor iddynt yw y dylent ail-ystyried eu gyrfa.

Does gan Adewole ddim gobaith o ennill hyd y gwela' i, ac mae ei hachos hi'n un digon rhyfedd. Go brin bod llawer iawn o'i chyd-Gristnogion yn cymryd fawr o sylw o'r adnod yna. Ond yr un egwyddor sy'n berthnasol, sef y byddai rheolau sy'n caniatáu eithriadau ar sail crefydd yn chwerthinllyd a mympwyol, a'n golygu y byddai'n amhosibl gwrthod union yr un eithriad i bobl fel Niko Alm. Os yw dehongliad Adewole o'i chrefydd yn ei hatal rhag cyflawni ei swydd yn gywir, ei phroblem hi yw hynny.