Gwrth-semitiaeth a'r chwith

Mae'n hen bryd i ni gydnabod a datrys problem ddifrifol, sef bod gan lawer gormod o bobl y chwith wleidyddol obsesiwn annifyr gydag Iddewon. Wrth gwrs, mae rhagfarn yn erbyn Iddewon yn hen stori, ac mae'r traddodiad yn parhau ymysg y dde eithafol hefyd. Ond y gwir yw bod llawer ar y chwith, er yn brolio'u hatgasedd tuag at hiliaeth, yn euog o'r un peth, hyd yn oed os nad ydynt yn sylweddoli hynny.

Mewn gwirionedd, mae hyn wedi bod yn berwi o dan yr wyneb ers talwm. Fe ffrwydrodd dros y dyddiau diwethaf, fodd bynnag, ar ôl i hen sylwadau gan yr aelod seneddol Llafur, Naz Shah, ddod i'r amlwg, ac ar ôl i Ken Livingstone waethygu pethau ymhellach wrth geisio'i hamddiffyn. Disgyblwyd mwy o wleidyddion o'r blaid heddiw wedi i hen sylwadau o'u heiddo hwythau ddod i sylw'r wasg. Ni fyddai'n syndod os oes mwy i ddod. Y canlyniad rhyfeddol yw mai stori fawr wleidyddol y foment, yn 2016, a hithau'n wythnos etholiadau pwysig, yw gwrth-semitiaeth o fewn prif blaid y chwith ym Mhrydain. Yn hytrach na thrafod y gwasanaeth iechyd ac addysg, rydym yn canfod ein hunain yn siarad am Hitler, cytundeb Haavara 1933, a Seionaeth. Fel rhywun sy'n gosod ei hun yn sicr iawn ar begwn chwith y sbectrwm, rwyf wedi cael llond bol.

Rwyf wedi esbonio fy safbwynt ynghylch Israel a Phalesteina o'r blaen. Yn syml iawn, rwy'n cytuno'n llwyr bod llawer o bolisïau llywodraeth Israel yn anfaddeuol, tra'n cydnabod bod Hamas yn fudiad adweithiol a threisgar sy'n gwneud y sefyllfa'n amhosibl. Dyna'r cyfan sydd angen ei ddweud am y pwnc, oherwydd dylem fod yn gofyn cwestiwn pwysicach: pam siarad am Israel o gwbl fan hyn?

Yr ymateb diflas i ffrae Livingstone gan gymaint o'i gefnogwyr oedd bod ei sylwadau'n ffeithiol wir. Na: nac oeddent. Ond y drwg, rwy'n credu, yw bod mynd i ddadl fanwl ynghylch union fwriad a chyd-destun hanesyddol cytundeb Haavara ac ati'n methu'r pwynt yn llwyr. Hyd yn oed petai sylwadau Livingstone yn berffaith wir, buasent yn dal i fod yn wrth-semitig, a buasai'r dyn yr un mor hiliol am eu dweud. Nid cywirdeb ei fersiwn o hanes sy'n berthnasol, ond yn hytrach y ffaith iddo benderfynu ymateb i sylw dwl rhywun arall am Israel trwy sôn am Hitler o gwbl. Nid oedd gan y Führer unrhyw beth i'w wneud â'r mater o dan sylw. Mae'r ffaith mai malu awyr am hwnnw oedd greddf Livingstone yn hen ddigon o dystiolaeth i'w alw'n dwpsyn hiliol, heb fod angen ffonio hanesydd. Dylid cofio hefyd bod ganddo record hir o ddweud pethau dwl am Iddewon. Nid un sylw unigol yw'r drwg, felly, ond y ffaith mai dyma'r diweddaraf yn unig. Mae'n dipyn o obsesiwn ganddo.

Wrth gwrs ei bod yn wir bod y label 'gwrth-semitiaeth' yn aml cael ei ddefnyddio i bardduo a thawelu beirniadaeth deg o lywodraeth Israel. Ond nid dyna ddigwyddodd yn yr achos yma. Mae Ken Livingstone wedi cael ei gyhuddo o fod yn wrth-semitydd oherwydd ei fod, mewn gwirionedd, yn hilgi gwrth-semitig. Rwy'n amheus iawn o unrhyw un sy'n cael trafferth deall hynny, ac o unrhyw un sy'n gwadu bodolaeth y broblem yn ehangach.

For those in any doubt, this is just a little snapshot of what Antisemitism in 2016 looks like. It is very real. pic.twitter.com/aCImyG6OeC

— Luciana Berger (@lucianaberger) April 28, 2016

Primo Levi

Rwyf wrthi'n darllen gwaith Primo Levi ar hyn o bryd. Cemegwr Eidalaidd o dras Iddewig oedd Levi, ac mae If This Is A Man yn adrodd peth o hanes yr unarddeg mis a dreuliodd fel carcharor yng ngwersyll Auschwitz.

Mae'n lyfr torcalonnus, ond eto'n urddasol ei fynegiant. Cyfres o straeon am fywyd dydd-i-ddydd y gwersyll yw'r llyfr yn y bôn. Er nad yw'n rhoi cymaint â hynny o sylw i'r Natsïaid eu hunain, yn uniongyrchol o leiaf, y thema gyson yw'r modd aeth y wladwriaeth Almaenig ati i amddifadu'r carcharorion - Iddewon yn bennaf, wrth gwrs - o'u dynoliaeth. Roedd hynny'n dacteg fwriadol. Rydym yn cael ein temtio weithiau i ddychmygu bod pawb yno wedi arddangos solidariaeth nobl a thawel yn erbyn y gormeswr cyffredin, ond y gwir yw roedd y carcharorion yn dwyn oddi wrth ei gilydd - llwyau, powlenni, esgidiau  - a'n gorfod bod yn gyfrwys, i raddau, er mwyn goroesi (y gwahaniaeth rhwng y "saved" a'r "drowned" yn ôl Levi). Roedd creu sefyllfa o'r fath yn dacteg fwriadol ar ran y Natsïaid, wrth gwrs: "the demolition of man" oedd y nod (dyma hefyd y mae'r teitl yn cyfeirio ato).

Byddai wedi bod yn amhosibl beio Levi am ysgrifennu llith blin yn llawn dicter lloerig tuag at y sawl â'i ormesodd. Ond yr hyn sy'n taro'r darllenydd yw'r arddull pwyllog. Yn lle teimlo trueni tuag ato'i hun - er mor deg fyddai gwneud hynny - mae bron fel petai'r awdur yn numb am yr holl beth. Mae'n anodd disgrifio.

Bu farw Levi ym 1987, wedi iddo syrthio tair llawr y tu allan i'r gartref. Er nad oes sicrwydd, y gred gyffredinol yw iddo ladd ei hun. Yr hyn sy'n gwneud darllen If This Is A Man yn brofiad fwy pruddglwyfus byth, felly, yw'r posibilrwydd cryf bod Auschwitz wedi'i ladd nid yn ystod y rhyfel ond dros bedwar degawd yn ddiweddarach.

Er ei fod o dras Iddewig, a'n ystyried ei hun yn Iddew diwylliannol, roedd Levi'n anffyddiwr. Fel y dywedais, mae'n drawiadol cyn lleied o atgasedd sydd yn y llyfr. Ond mae rhai enghreifftiau, ac efallai ei bod yn arwyddocaol mai'r pwnc o dan sylw yw'r syniad bod ewyllys Duw ar waith yn Auschwitz. I egluro, mae rhai o'r carcharorion newydd gael ar ddeall eu bod am gael eu lladd yn fuan:

Silence slowly prevails and then, from my bunk on the top row, I see and hear old Kuhn praying aloud, with his beret on his head, swaying backwards and forwards violently.  Kuhn is thanking God because he has not been chosen.

Kuhn is out of his senses. Does he not see Beppo the Greek in the bunk next to him, Beppo who is twenty years old and is going to the gas-chamber the day after tomorrow and knows it and lies there looking fixedly at the light without saying anything and without even thinking anymore? Can Kuhn fail to realize that next time it will be his turn? Does Kuhn not understand that what has happened today is an abomination, which no propitiatory prayer, no pardon, no expiation by the guilty, which nothing at all in the power of man can ever clean again?

If I was God, I would spit at Kuhn’s prayer.

Mae'n amhosibl i mi ddychmygu'r fath amgylchiadau, ond mae clywed am bobl yn diolch i Dduw mewn sefyllfaoedd anodd yn fy nrysu'n ddi-ffael, ac rwy'n cydymdeimlo'n llwyr â rhwystredigaeth Levi. Mae'n sarhad anferth tuag at Beppo (os yw Duw wedi dewis achub Kuhn, yna mae wedi dewis lladd y Groegwr). Ar ben hynny, dyna'r tebygolrwydd cryf y bydd Kuhn yn marw'n fuan beth bynnag. Ond y peth rhyfeddaf yw'r modd y mae'r ffasiwn weddi'n diystyru'r ffaith (gan ddilyn y rhesymeg) mai'r un Duw sydd wedi'i osod yn yr uffern yna'n y lle cyntaf. Mae'n ddirgelwch anferth i mi. Mae'n werth darllen y darn yma gan Jerry Coyne, yn cyferbynnu'r dyfyniad uchod â fflwff Francis Collins.

Rwyf erbyn hyn yn darllen The Truce, sef dilyniant sy'n disgrifio taith hir Levi adref, wedi i'r Almaenwyr ffoi rhag y Rwsiaid. Mae gennyf hefyd gopi o The Periodic Table. Nid yw darllen Levi'n hawdd, o reidrwydd; mae angen seibiant o dro i dro oherwydd mae'n anodd osgoi dagrau. Ond rwy'n ei argymell yn fawr.

Cig halal

Er bod yr holl sôn am gig halal yn y tabloids wythnos yma wedi bod yn boenus o hysteraidd, fel sy'n digwydd mor aml pan mae comics hiliol fel y Sun neu'r Daily Mail yn trafod islam, nid yw hynny'n golygu nad yw'r cysyniad o fwyd halal (a kosher) yn dwp.

Am ryw reswm rhyfedd, mae athrawiaeth islamaidd yn mynnu bod angen gwagio'r gwaed o gorff yr anifail cyn ei ladd. Gwneir hyn trwy dorri gwythiennau'r gwddf. Wrth gwrs, oherwydd pryderon am les yr anifeiliaid, mae Prydain a gwledydd gorllewinol eraill yn mynnu bod angen sicrhau bod y creadur yn anymwybodol cyn gwneud hynny. Mae'n debyg mai 88% o'r cig halal a werthir ym Mhrydain sy'n bodloni'r rheolau hynny, sy'n siomedig o isel yn fy marn i. Beth bynnag am hynny, ystyrir hyn yn gyfaddawd boddhaol. Mae'n well na hollti gwddwf yr anifail tra bod y creadur druan yn ymwybodol, o leiaf.

Er hynny, o gael y dewis, byddai'n gwell gennyf fwyta cig di-halal. Y rheswm yw bod crefydd wedi ychwanegu haenau ychwanegol o gymlethdodau cwbl ddi-angen. Ofergoeliaeth pur sy'n mynnu bod angen gwneud hyn cyn lladd yr anifail. Y canlyniad yw bod y risg o achosi dioddefaint yn fwy (er pob ymdrech i wneud iawn am hynny) nag yn achos cynhyrchu cig cyffredin, sy'n gwneud y job yn dwt gyda bollt syml i'r pen. Mae peth risg yn bod hyd yn oed gyda chig cyffredin, wrth gwrs, ond dyna'r dull gorau sydd gennym ar hyn o bryd. (Waeth i mi ddweud fan hyn fy mod yn hoff iawn o gig ac nad wyf yn squeamish o gwbl wrth ddychmygu'r hyn sydd angen ei wneud mewn lladd-dy er mwyn paratoi fy swper; y ddadl gryfaf o dipyn dros lysieuaeth yn fy marn i yw'r un amgylcheddol.)

Consesiwn afresymegol i fympwy crefydd yw'r arfer o wneud anifail yn anymwybodol er mwyn gallu'i waedu cyn ei ladd. Nid oes cyfiawnhad gwyddonol na dietegol dros ddraenio'r gwaed o gorff y creadur. Dychmyger grefydd newydd sy'n dweud bod rhaid tynnu ysgyfaint (neu lygaid, pam lai?) yr anifail allan cyn ei ladd. Mae'n berffaith bosibl dychmygu dyfeisio dull o wneud hynny heb achosi dioddefaint ychwanegol yn y mwyafrif o achosion, ond beth ddiawl fyddai'r pwynt? Byddai'n ffordd ryfeddol o aneffeithlon o gynhyrchu cig, a byddai'r risg ychwanegol yn sicr yn fwy na 0%, ac felly'n amhosibl ei gyfiawnhau yn ymarferol. Yr unig wahaniaeth rhwng y grefydd hypothetig yma ac achos islam (ac iddweiaeth) yw'r parch di-gwestiwn anhaeddiannol a roddir i grefyddau sefydledig.

Ar ben hynny, mae rheolau halal a kosher yn dweud bod rhaid canmol Duw wrth gyflawni'r weithred, ac mae'r lol yna'n gadael blas cas ar y cig.

O'r herwydd, rwy'n credu ei bod yn berffaith deg mynnu bod cig halal a kosher wedi'i labelu'n glir, er mwyn galluogi cwsmeriaid i osgoi cefnogi dulliau o ladd anifeiliaid sy'n ychwanegu risg heb reswm call. Er bod adroddiadau'r tabloids yn drewi o'r paranoia hyll cyfarwydd sy'n awgrymu bod islam rywsut yn cymryd Prydain drosodd trwy ddirgel a chyfrwys ffyrdd, mae yno bwynt dilys yn llechu.

Enwaedu drachefn yn yr Almaen

Ym mis Mehefin, cafwyd penderfyniad synhwyrol gan lys yn nincas Cwlen yn yr Almaen i wahardd enwaedu. Roedd mwslemiaid ac iddewon yn anhapus tu hwnt. Am resymau rhyfedd iawn, mae'r hawl i dorri darnau oddi ar bidlanau babanod yn un y mae llawer ohonynt yn ei ystyried yn eithriadol o bwysig. Ar y pryd, crybwyllais y posibilrwydd y byddai'r penderfyniad yn cael ei wyrdroi ar ôl apêl.

Roeddwn yn anghywir. Yn hytrach, mae llywodraeth ffederal yr Almaen wedi dyfarnu'n erbyn y llys, gan gyflwyno deddf sydd am sicrhau bod enwaedu'n gyfreithlon. Maent hefyd wedi cadarnhau na fydd unrhyw un sy'n mynd ati i berfformio'r ddefod yn y cyfamser yn cael ei erlyn, felly mae'r arfer wedi ail-ddechrau fwy neu lai'n syth.

Efallai ei bod yn anffodus mai yn yr Almaen y digwyddodd hyn, gan fod gwrthwynebwyr y penderfyniad gwreiddiol wedi gallu manteisio ar hanes anffodus y wlad (a dweud y lleiaf) parthed hawliau iddewon, ac wedi fframio'r ddadl yn y cyd-destun hwnnw. Mae'n siomedig bod y gwaharddiad ar ben yn yr achos yma, gan fod y ddefod yn un ffiaidd. O fod yn bositif, fodd bynnag, o leiaf gellir bod yn falch bod y peth yn dechrau cael ei gwestiynu. Gobeithiaf y bydd gwledydd eraill yn ei wahardd o ddifrif yn y dyfodol agos.

Y traddodiad o dorri darnau oddi ar bidlanau babanod

Mae llys yn yr Almaen wedi penderfynu gwahardd y traddodiad iddewaidd ac islamaidd o enwaedu. Am rhyw reswm, un o flaenoriaethau pennaf llawer o gyplau crefyddol ar enedigaeth eu meibion yw mynd ati gyda chyllell i dorri blaengroen y creadur i ffwrdd. Y peth rhyfeddol yw bod y gwaharddiad yn eithriadol o ddadleuol.

Dylid cofio mai llys cymharol isel yw hwn, yn ninas Cwlen. Mae'n ddigon posibl y caiff y penderfyniad ei wyrdroi'n dilyn apêl mewn llys uwch. Ond gyda chamau bychain fel hyn y daw cynnydd.

Mae Giles Fraser yn prysur wneud enw (anhaeddiannol) iddo'i hun fel llais cristnogol cymhedrol a synhwyrol yn y drafodaeth gyhoeddus ynghylch lle crefydd yn ein cymdeithas. Awgrymaf bod hynny'n dweud cyfrolau am safon lladmeryddion 'yr ochr arall'. Yn sicr, nid oes unrhyw rinwedd o gwbl yn perthyn i'r erthygl hynod annifyr yma, lle mae Fraser yn beirniadu'r llys Almaenaidd a'n amddiffyn enwaedu.

Yn ôl yr awdur, dylid gwarchod y ddefod o hacio darnau o gyrff babanod i ffwrdd oherwydd ei fod yn draddodiad pwysig a'n elfen greiddiol o hunaniaeth llawer o iddewon. Rwyf am wneud pwynt sy'n ymddangos yn gwbl amlwg i mi, ond mae'n debyg bod llawer yn cael anhawster ag ef: dylai traddodiad fod yn gwbl amherthnasol pan ddaw'n fater o gyllyll a chociau plant. Yn wir, mae'r ffaith bod arferiad yn un hynafol yn fwy fyth o reswm i'w gwestiynu. Ystyriaethau meddygol yw'r unig rai y mae modd eu cyfiawnhau.

Mae'r ddadl yn ddigon syml yn y bôn: oni bai bod problem feddygol (sydd, mae'n wir, yn gallu codi o bryd i'w gilydd), nid oes modd cyfiawnhau gwneud y fath beth i rywun sy'n rhy ifanc o lawer i gydsynio. Er gwaethaf honiadau i'r gwrthwyneb, nid oes tystiolaeth bod enwaedu'n arwain at fanteision meddygol (dim byd nad yw ymolchi'n rheolaidd yn ei gynnig yr un mor llwyddiannus, o leiaf!). Y gwir yw bod y ddefod yn gallu peri problemau a chymlethdodau, megis yn yr achos a arweiniodd at y gwrandawiad llys yma'n y lle cyntaf. Gan nad oes cyfiawnhad meddygol yn y mwyafrif helaeth o achosion, mae'r risg felly'n annerbyniol.

Mae rhai o gefnogwyr y ddefod yn dadlau mai darn di-angen o groen yn unig ydyw ac nad oes gwahaniaeth rhwng enwaedu a'r arfer o dorri'r llinyn bogail. Nid yw'r ddau beth yn debyg o gwbl, fodd bynnag. Ar ôl y geni, bydd y llinyn bogail yn dechrau pydru'n fuan. Mae ei dorri i ffwrdd yn fodd o osgoi haint. Nid yw hynny'n wir yn achos y blaengroen.

Daw Fraser o dras iddewig, ac mae'n debyg bod hynny'n pwyso'n drwm ar ei feddwl:

I was circumcised by the mohel when I was eight days old on my grandmother's kitchen table in St John's Wood. It wasn't done for health reasons. It was a statement of identity. Whatever is meant by the slippery identification "being Jewish" – my father is, my mother is not – it had something to do with this. Circumcision marked me out as belonging. Years later, when my wife objected to the circumcision of our new son on the grounds that it was cruel and unnecessary, I reluctantly gave way. Intellectually, I knew that there was little left of "being Jewish" to protect. After all, my wife was not Jewish and I had become a Christian priest. Halachically, it made no sense.

For all of this, I still find it difficult that my son is not circumcised. The philosopher Emil Fackenheim, himself a survivor of Sachsenhausen concentration camp, famously added to the 613th commandments of the Hebrew scriptures with a new 614th commandment: thou must not grant Hitler posthumous victories. This new mitzvah insisted that to abandon one's Jewish identity was to do Hitler's work for him. Jews are commanded to survive as Jews by the martyrs of the Holocaust. My own family history – from Miriam Beckerman and Louis Friedeburg becoming Frasers (a name change to escape antisemitism) to their grandson becoming Rev Fraser (long story) to the uncircumcised Felix Fraser – can be read as a betrayal of that 614th commandment.

 And I have always found this extremely difficult to deal with. On some level, I feel like a betrayer.

Dyma fy hoff ymateb yn y sylwadau sy'n dilyn yr erthygl: 'Your wife defended your son from a man who wanted to mutilate him, so good for her.' Perffaith. Bravo.

Yn ogystal, os oes ganddo le i bryderu am fod yn fradwr i'w hunaniaeth iddewig, awgrymaf yn garedig bod y ffaith iddo ddod yn weinidog cristnogol yn fwy arwyddocaol o lawer. Y cwbl sydd yma mewn gwirionedd yw mynegiant o greisis hunaniaethol yr awdur. Nid yw Fraser hyd yn oed yn rhoi cynnig ar egluro pam yn union ddylai ei angst personol olygu bod rhaid i fabanod bychain fynd o dan gyllell.

Beth bynnag, traddodiad y rhieni sy'n mynnu bod rhaid enwaedu. Yn ôl eu natur, nid yw babanod yn ymwybodol o'r fath bethau, heb sôn am eu hystyried yn bwysig. Wrth reswm, os ydynt yn penderfynu ar ôl dyfod yn oedolion eu bod yn dymuno cael gwared ar eu blaengroen, hei lwc iddynt. Ond mae'r ffaith mai prin iawn yw'r sawl sy'n gwneud hynny ar ôl tyfu fyny yn dweud y cwbl a'n profi fy mhwynt.

Cytunaf ag un paragraff o'r ysgrif, o leiaf:

This week, Germany's chancellor Angela Merkel set herself against the court ruling by telling members of her CDU party that "I do not want Germany to be the only country in the world in which Jews cannot practise their rites." It beggars belief that a German chancellor ought to have to utter such a sentence.

Rheswm cwbl wahanol sydd gen i, fodd bynnag: nid wyf am i'r Almaen fod yr unig wlad sy'n gwahardd y ddefod iddewaidd yma, ond mae hynny oherwydd rwy'n dymuno gweld gweddill y byd yn ymuno â hi.