Mae pawb sy'n cefnogi Donald Trump yn hiliol. Pawb, yn ddi-eithriad.
Mae'r datganiad uchod yn aml yn ennyn ymateb chwyrn, a hynny gan lawer o ryddfrydwyr yn ogystal â chefnogwyr y ffasgydd oren twp. Efallai mai'r mwyaf cyffredin yw gofyn yn rhethregol 'felly mae bron hanner poblogaeth America'n hiliol?' fel petai'r cwestiwn ei hun yn abswrd a bod ateb yn gadarnhaol yn golygu colli hygrededd yn anorfod. Ond 'ydyn' yw'r ateb yr un fath. Nid yw'r ffaith bod canran sylweddol o'r boblogaeth yn arddel daliadau hiliol yn gwneud y daliadau hynny'n llai hiliol.
Rwy'n credu bod llawer hefyd yn camddeall y cyhuddiad. Nid yw dweud bod rhywun yn hiliol o reidrwydd yn golygu eu bod yn casáu pawb â chroen tywyll. Mae hiliaeth yn ffenomen gynilach na hynny (er mae'n llai cynnil bellach nag yr oedd flwyddyn yn ôl, gan fod buddugoliaeth Trump wedi rhoi 'caniatâd' i bobl arddel eu hiliaeth yn fwy agored yn hytrach na chadw'n dawel).
Fel rheol, mynnir mai dadrithiad economaidd oedd yn bennaf gyfrifol am ganlyniad yr etholiad. Nid yw hynny'n hollol anghywir, o reidrwydd; fe chwaraeodd ran, yn enwedig mewn taleithiau ôl-ddiwydiannol fel Michigan ac Ohio. Ond mae'n anghyflawn, a hefyd yn gamarweiniol o gofio bod cefnogwyr Trump, ar gyfartaledd, yn gyfoethocach na rhai Clinton. Y gwir plaen yw bod arolygon academaidd wedi dangos dro ar ôl tro mai'r hyn sy'n esbonio'r canlyniad orau yw 'pryderon' ynghylch amrywiaeth ethnig. Os oes un peth sy'n rhagweld cefnogaeth unigolyn tuag at Trump, yna'u safbwyntiau am hil yw hwnnw. Mae'r patrwm yn hollol glir.
Nid yw'r syniad bod cyni economaidd yn troi pobl yn hiliol yn dal dŵr beth bynnag. Fe all wneud y rhagfarn sydd eisoes yn llechu ynddynt yn fwy amrwd, am wn i, ond mae hynny'n amlwg yn golygu bod yr hiliaeth yn bodoli'n dawel yn barod. Yn ogystal, roedd ymgyrch Trump ei hun mor amrwd hiliol, mae'n berffaith synhwyrol dweud bod pawb oedd yn fodlon anwybyddu hynny'n hiliol hefyd, hyd yn oed os oedd ganddynt flaenoriaethau eraill.
Cwyn cyffredin yw bod galw cefnogwyr Trump i gyd yn hiliol yn nawddoglyd. Mae'n anodd gwadu hynny mewn gwirionedd. Mae hiliaeth yn dwp, felly mae'n dilyn bod galw pobl yn hiliol gyfystyr â'u galw'n dwp. Ni wadaf chwaith fy mod yn llawn dirmyg tuag at gefnogwyr Trump i gyd, er fy mod ar yr un pryd yn cydymdeimlo i raddau helaeth â syniadau Chris Arnade ynghylch y 'rhes flaen' a'r 'rhes gefn'. Mae Arnade yn dadlau'n gryf yn erbyn datganiadau fel yr un sy'n agor y blogiad hwn. Ond onid yw dadansoddi ymddygiad cefnogwyr Trump mewn termau anthropolegol a sosio-economaidd hefyd yn nawddoglyd, os nad hyd yn oed yn fwy felly? Fel petaem ni bobl addysgiedig yn deall y trueiniaid hyn yn well na hwy eu hunain. Rwy'n credu ei bod yn amhosibl osgoi bod yn nawddoglyd y naill ffordd na'r llall fan hyn. Weithiau mae'r gwir ei hun yn nawddoglyd.
Cwyn arall yw bod galw cefnogwyr Trump yn hiliol yn annhebygol iawn o'u darbwyllo i droi'u cefnau arno a throi'n rhyddfrydwyr da. Mae'n siwr bod hynny'n gywir (er yn achos y rhan fwyaf ohonynt, rhaid gofyn a oes unrhyw beth all newid eu meddyliau?). Eto i gyd, erys y ffaith eu bod yn hiliol, ac mae anwybyddu hynny'n beryglus. Yr hiliaeth ei hun yw'r broblem. Mae mynd i'r afael â dirywiad sosio-economaidd yn orchwyl hanfodol ynddi'i hun, ond mater ar wahan yw hwnnw (a Trump yw'r person gwaethaf un i ddatrys y broblem honno beth bynnag).
Os mai'r nod yw newid meddyliau cefnogwyr Trump, mae angen osgoi eu galw'n hilgwn er mai dyna ydynt mewn gwirionedd (fel y dysgodd Clinton wedi helynt y 'basket of deplorables'). Y broblem felly yw bod dweud y gwir weithiau'n strategaeth annoeth. Nid yw hynny'n sefyllfa anghyffredin. Er enghraifft, wrth drafod â chreadyddion, mae nifer o anffyddwyr yn awgrymu nad oes rhaid ymwrthod â Duw er mwyn credu mewn esblygiad. Mae rhai o'r anffyddwyr yn credu hynny'n ddidwyll, ond diau mai strategaeth sydd ar feddwl y rhan fwyaf. Mae'n hynod annhebygol bod ffwndamentalwyr Cristnogol yn mynd i droi'n anffyddwyr mewn chwinciad, felly mae'n gwneud synnwyr i geisio'u darbwyllo bod modd iddynt ddal eu gafael ar ryw fath o dduw tra'n diosg rhai o'u hathrawiaethau mwy eithafol. Ond y gwir yw nad yw esblygiad theistaidd yn gwneud y mymryn lleiaf o synnwyr mewn gwirionedd, ac mae rhaid dewis: Duw ynteu esblygiad. Rwy'n cael trafferth cyfaddawdu â'r gwirionedd am resymau strategol, a hynny'n rhannol oherwydd ei fod yn...nawddoglyd. Dyna reswm arall, am wn i, na allwn i fod yn wleidydd.
Showing posts with label esblygiad. Show all posts
Showing posts with label esblygiad. Show all posts
31/03/2017
16/08/2015
Ffolineb gwahardd cnydau wedi'u haddasu'n enetig
Digalon oedd darllen am fwriad llywodraeth yr Alban i wahardd cnydau wedi'u haddasu'n enetig. Mae obsesiwn y mudiad gwyrdd â'r pwnc hwn yn peri cryn rwystredigaeth i mi, a dweud y gwir, gan nad oes sail wyddonol o gwbl i'r pryderon. I'r gwrthwyneb, mae'n faes addawol dros ben, gyda llawer o fanteision o safbwynt amgylcheddol a sosio-economaidd.
Y gwir yw ein bod wedi bod yn ddiwyd yn addasu planhigion, ac anifeiliaid o ran hynny, yn enetig ers miloedd o flynyddoedd. Dyna holl sylfaen amaethyddiaeth: rydym yn dewis y cnydau neu'r da byw sy'n diwallu ein hangenion orau, a defnyddio'r rheiny er mwyn cynhyrchu'r genhedlaeth nesaf. Dyma sut y bu i india-corn gynyddu mor ddramatig mewn maint dros gyfnod o 10,000 o flynyddoedd, er enghraifft. Esblygiad wedi'i lywio gan bobl ydyw yn y pen draw. Mewn geiriau eraill: addasu genetig.
Yr unig wahaniaeth yn achos yr hyn sy'n peri braw i rai pobl heddiw yw bod yr addasu hwnnw'n digwydd mewn labordy, a'n cael ei wneud gan wyddonwyr mewn cotiau gwyn. Yr un yw'r nod yn union, sef cynhyrchu mathau o fwyd sy'n haws i'w cynhyrchu. Er enghraifft, mae cynhyrchu cnydau newydd sy'n apelio llai at bryfetach yn golygu bod angen defnyddio llai o blaladdwyr. Mae hynny - yn hollol ddi-amwys - yn fuddiol dros ben i'r ffermwr a'r amgylchedd. Yn yr un modd, bydd modd cynnyrchu mwy a mwy o fwyd gan ddefnyddio llai o dir a gwrtaith. Unwaith eto, da yw hyn i gyd, heb ddadleuon da yn erbyn. Mewn gwledydd tlawd yn arbennig, mae addasu cnydau'n enetig yn cynnig gobaith anferthol.
Mae carfan o'r mudiad amgylcheddol sy'n obsesiynu ynghylch y 'naturiol', sydd, yn eu tyb hwy, yn rhagori ar yr 'artiffisial'. Nonsens fel hyn sy'n arwain at honiadau hanner-pan fel y syniad bod 'cemegion' yn ddrwg yn eu crynswth, er mai cemegion yw popeth, yn llythrennol, yn y byd i gyd (gan gynnwys quinoa). Nid syniadau blaengar mo'r rhain, eithr y gwrthwyneb. Lol emosiynol gwrth-wyddonol ydyw, ac mae'r sawl sy'n ei harddel yn Luddites adweithiol. Dylai amgylcheddwyr call ymbellhau oddi wrthynt.
Y gwir yw ein bod wedi bod yn ddiwyd yn addasu planhigion, ac anifeiliaid o ran hynny, yn enetig ers miloedd o flynyddoedd. Dyna holl sylfaen amaethyddiaeth: rydym yn dewis y cnydau neu'r da byw sy'n diwallu ein hangenion orau, a defnyddio'r rheiny er mwyn cynhyrchu'r genhedlaeth nesaf. Dyma sut y bu i india-corn gynyddu mor ddramatig mewn maint dros gyfnod o 10,000 o flynyddoedd, er enghraifft. Esblygiad wedi'i lywio gan bobl ydyw yn y pen draw. Mewn geiriau eraill: addasu genetig.
Yr unig wahaniaeth yn achos yr hyn sy'n peri braw i rai pobl heddiw yw bod yr addasu hwnnw'n digwydd mewn labordy, a'n cael ei wneud gan wyddonwyr mewn cotiau gwyn. Yr un yw'r nod yn union, sef cynhyrchu mathau o fwyd sy'n haws i'w cynhyrchu. Er enghraifft, mae cynhyrchu cnydau newydd sy'n apelio llai at bryfetach yn golygu bod angen defnyddio llai o blaladdwyr. Mae hynny - yn hollol ddi-amwys - yn fuddiol dros ben i'r ffermwr a'r amgylchedd. Yn yr un modd, bydd modd cynnyrchu mwy a mwy o fwyd gan ddefnyddio llai o dir a gwrtaith. Unwaith eto, da yw hyn i gyd, heb ddadleuon da yn erbyn. Mewn gwledydd tlawd yn arbennig, mae addasu cnydau'n enetig yn cynnig gobaith anferthol.
Mae carfan o'r mudiad amgylcheddol sy'n obsesiynu ynghylch y 'naturiol', sydd, yn eu tyb hwy, yn rhagori ar yr 'artiffisial'. Nonsens fel hyn sy'n arwain at honiadau hanner-pan fel y syniad bod 'cemegion' yn ddrwg yn eu crynswth, er mai cemegion yw popeth, yn llythrennol, yn y byd i gyd (gan gynnwys quinoa). Nid syniadau blaengar mo'r rhain, eithr y gwrthwyneb. Lol emosiynol gwrth-wyddonol ydyw, ac mae'r sawl sy'n ei harddel yn Luddites adweithiol. Dylai amgylcheddwyr call ymbellhau oddi wrthynt.
29/10/2014
Creadydd yw'r Pab
Mae'r eglwys Babyddol wedi datgan ers blynyddoedd - ers dyddiau Pius XII - eu bod yn derbyn bod esblygiad yn wir. Nid oes llawer yn newydd felly yn sylwadau diweddaraf y Pab Ffransis:
Rwyf wedi dweud o'r blaen bod esblygiad a ffydd grefyddol yn anghydnaws. Mae rhaid dewis, ac fy nadl yw bod unrhyw un sy'n credu mewn duw, ac sy'n honni eu bod yn derbyn theori esblygiadol ar yr un pryd, yn camddeall goblygiadau'r naill neu'r llall (neu'r ddau). Y peth pwysig am esblygiad yw bod y broses yn ddall. Os ydych yn credu mai modd o gyrraedd pwynt penodol (hynny yw, byd sy'n cynnwys bodau dynol) yw esblygiad, yna rydych wedi drysu. Nid yw'n eglur beth mae'r Pab yn ei olygu pan ddywed "reach their fulfilment", ond un peth sy'n sicr: nid oes ganddo unrhyw beth i'w wneud ag esblygiad.
Er bod y Pab yn ceisio rhoi'r argraff nad oes gan ei dduw ffon hud, mae'n mynnu o hyd ei fod wedi creu'r byd trwy ddirgel ffyrdd. Nid hud, ond lledrith. Creadaeth intelligent design yw hyn i bob pwrpas. Dyma'r un hen fflwff siwdo-ddwys yn ffugio cefnogaeth i syniadau gwyddonol, er mwyn dwyn parchusrwydd anhaeddiannol. Dylid rhoi'r gorau i dwyllo ein hunain bod y Fatican yn fwy synhwyrol na'r creadydd cyffredin ffwndamentalaidd ar bwnc theori esblygiadol. Os rywbeth, mae hyd yn oed yn llai gonest.
When we read about Creation in Genesis, we run the risk of imagining God was a magician, with a magic wand able to do everything. But that is not so,” Francis said.
He added: “He created human beings and let them develop according to the internal laws that he gave to each one so they would reach their fulfilment.
“The Big Bang, which today we hold to be the origin of the world, does not contradict the intervention of the divine creator but, rather, requires it.
“Evolution in nature is not inconsistent with the notion of creation, because evolution requires the creation of beings that evolve.”Nid yw'n anodd deall cymhelliad y Pab i ymddangos fel petai'n cofleidio gwyddoniaeth. Mae creadaeth yn gysyniad twp, felly dyhead unrhyw berson call yw ymbellhau oddi wrtho. Ond nid yw'r ymdrech yn dal dŵr. Mae'r sylwadau uchod yn mynd yn hollol groes i theori esblygiadol. Er yr ymgais i beidio ymddangos felly, fersiwn fwy niwlog o greadaeth yw'r hyn a ddisgrifir ganddo.
Rwyf wedi dweud o'r blaen bod esblygiad a ffydd grefyddol yn anghydnaws. Mae rhaid dewis, ac fy nadl yw bod unrhyw un sy'n credu mewn duw, ac sy'n honni eu bod yn derbyn theori esblygiadol ar yr un pryd, yn camddeall goblygiadau'r naill neu'r llall (neu'r ddau). Y peth pwysig am esblygiad yw bod y broses yn ddall. Os ydych yn credu mai modd o gyrraedd pwynt penodol (hynny yw, byd sy'n cynnwys bodau dynol) yw esblygiad, yna rydych wedi drysu. Nid yw'n eglur beth mae'r Pab yn ei olygu pan ddywed "reach their fulfilment", ond un peth sy'n sicr: nid oes ganddo unrhyw beth i'w wneud ag esblygiad.
Er bod y Pab yn ceisio rhoi'r argraff nad oes gan ei dduw ffon hud, mae'n mynnu o hyd ei fod wedi creu'r byd trwy ddirgel ffyrdd. Nid hud, ond lledrith. Creadaeth intelligent design yw hyn i bob pwrpas. Dyma'r un hen fflwff siwdo-ddwys yn ffugio cefnogaeth i syniadau gwyddonol, er mwyn dwyn parchusrwydd anhaeddiannol. Dylid rhoi'r gorau i dwyllo ein hunain bod y Fatican yn fwy synhwyrol na'r creadydd cyffredin ffwndamentalaidd ar bwnc theori esblygiadol. Os rywbeth, mae hyd yn oed yn llai gonest.
04/08/2014
Esblygiad a ffydd
Via Morfa Dulas, gwelais yr erthygl yma gan rywun o'r enw Rodney J Scott o'r sefydliad BioLogos. Byrdwn yr ysgrif yw nad oes angen dewis rhwng arddel ffydd Gristnogol a derbyn y ffaith bod bywyd ar y ddaear wedi esblygu dros gyfnod o sawl biliwn o flynddoedd. Hynny yw, mae modd credu yn y ddau beth ac nid ydynt yn gwrthdaro. Nid yw hynny'n syndod, gan mai hyrwyddo negeseuon fel hyn yw holl amcan BioLogos, a sefydlwyd gan Francis Collins. Mae Collins yn fiolegydd uchel iawn ei barch, a'n haeddiannol felly. Ef oedd cydlynydd Prosiect y Genom Dynol, ac mae wedi gwneud llawer o waith arwyddocaol. Mae hefyd yn Gristion efengylol sy'n credu'n daer bod ei ffydd yn gydnaws â gwyddoniaeth.
Mae BioLogos yn ddidwyll yn hyn o beth, ond mae'r safiad hwnnw'n gam strategol call hefyd. Yn amlwg, byddai gorfodi pobl i ddewis yn golygu y byddai rhai, sy'n derbyn yr hyn sydd gan wyddoniaeth i'w ddweud am bynciau fel amrywiaeth bywyd ar y ddaear, yn rhoi'r gorau i'w ffydd. Gwell yw eu darbwyllo bod modd ei chael hi'r ddwy ffordd. Mae'r un peth yn wir y ffordd arall: mae llawer o fiolegwyr esblygiadol, hyd yn oed os nad ydynt yn grefyddol eu hunain, yn dweud nad oes gwrthdaro rhwng syniadau Darwin a chrefydd. Dyna oedd safbwynt y diweddar Stephen Jay Gould, er enghraifft. Petaem yn edrych ar yr ymdrech i ddarbwyllo mwy o bobl i dderbyn theori esblygiad o bersbectif strategol pur, mae'n amlwg mai dyma fyddai'r ffordd gallaf o fynd o'i chwmpas hi.
Ond nid wyf yn credu bod modd credu mewn duw a derbyn a deall esblygiad ar yr un pryd. Efallai wir bod mynnu hyn yn debygol o wthio pobl i ffwrdd yn hytrach na'u denu, ond mae angen dewis. Wrth gwrs mae llawer o bobl yn derbyn y ddau beth, felly oes mae 'modd' gwneud mewn ffordd ddibwys o amlwg. Ond yn fy marn i, mae credu bod Duw wedi'n creu yn fwriadol trwy gyfrwng esblygiad - hynny yw, ei fod wedi llywio'r broses o'r dechrau'n deg, gan ei harwain yn anochel er mwyn ein cynhyrchu ni yn y pen draw - yn methu'r pwynt yn llwyr. Gwers fawr theori esblygiad yw bod y broses yn ddall, ac nad yw'r canlyniadau'n anochel. Petai modd chwarae'r tâp yn ôl ac ail-adrodd datblygiad bywyd o'r gell gyntaf hyd heddiw, byddai'r hyn a welwn yn hollol hollol wahanol. Yn sicr, nid oes rheswm yn y byd i dybio y byddai unrhyw beth tebyg i ni'n ail-ymddangos.
Nid pwynt distadl mo hyn. Os ydych yn credu bod esblygiad yn fodd o gyrraedd pwynt penodol sydd wedi'i benderfynu'n barod, nid wyf yn derbyn eich bod yn deall y theori wedi'r cyfan. Nid yw esblygiad yn gwneud synnwyr oni bai bod duwiau fel yr un Cristnogol yn absennol.
Mae BioLogos yn ddidwyll yn hyn o beth, ond mae'r safiad hwnnw'n gam strategol call hefyd. Yn amlwg, byddai gorfodi pobl i ddewis yn golygu y byddai rhai, sy'n derbyn yr hyn sydd gan wyddoniaeth i'w ddweud am bynciau fel amrywiaeth bywyd ar y ddaear, yn rhoi'r gorau i'w ffydd. Gwell yw eu darbwyllo bod modd ei chael hi'r ddwy ffordd. Mae'r un peth yn wir y ffordd arall: mae llawer o fiolegwyr esblygiadol, hyd yn oed os nad ydynt yn grefyddol eu hunain, yn dweud nad oes gwrthdaro rhwng syniadau Darwin a chrefydd. Dyna oedd safbwynt y diweddar Stephen Jay Gould, er enghraifft. Petaem yn edrych ar yr ymdrech i ddarbwyllo mwy o bobl i dderbyn theori esblygiad o bersbectif strategol pur, mae'n amlwg mai dyma fyddai'r ffordd gallaf o fynd o'i chwmpas hi.
Ond nid wyf yn credu bod modd credu mewn duw a derbyn a deall esblygiad ar yr un pryd. Efallai wir bod mynnu hyn yn debygol o wthio pobl i ffwrdd yn hytrach na'u denu, ond mae angen dewis. Wrth gwrs mae llawer o bobl yn derbyn y ddau beth, felly oes mae 'modd' gwneud mewn ffordd ddibwys o amlwg. Ond yn fy marn i, mae credu bod Duw wedi'n creu yn fwriadol trwy gyfrwng esblygiad - hynny yw, ei fod wedi llywio'r broses o'r dechrau'n deg, gan ei harwain yn anochel er mwyn ein cynhyrchu ni yn y pen draw - yn methu'r pwynt yn llwyr. Gwers fawr theori esblygiad yw bod y broses yn ddall, ac nad yw'r canlyniadau'n anochel. Petai modd chwarae'r tâp yn ôl ac ail-adrodd datblygiad bywyd o'r gell gyntaf hyd heddiw, byddai'r hyn a welwn yn hollol hollol wahanol. Yn sicr, nid oes rheswm yn y byd i dybio y byddai unrhyw beth tebyg i ni'n ail-ymddangos.
Nid pwynt distadl mo hyn. Os ydych yn credu bod esblygiad yn fodd o gyrraedd pwynt penodol sydd wedi'i benderfynu'n barod, nid wyf yn derbyn eich bod yn deall y theori wedi'r cyfan. Nid yw esblygiad yn gwneud synnwyr oni bai bod duwiau fel yr un Cristnogol yn absennol.
12/02/2014
"Os ydym wedi esblygu o fwncïod, pam mae mwncïod dal i fodoli?"
Yn dilyn y ddadl rhwng Bill Nye a Ken Ham, aeth aelod o staff Buzzfeed o gwmpas yn gofyn i greadyddion o'r gynulleidfa ofyn un cwestiwn yr un i herio pobl sy'n derbyn theori esblygiadol. Mae bron y cyfan o'r cwestiynau yn gyfarwydd, ac mae un neu ddau sydd, wel, yn rhyfedd. Mae gan bob un ohonynt rywbeth yn gyffredin: maent yn amlygu'r ffaith bod yr holwyr yn teimlo'n gryf iawn yn erbyn theori wyddonol nad ydynt yn ei deall o gwbl.
Wrth ddarllen, roeddwn yn dechrau synnu nad oedd fy nghas (neu fy ffefryn, yn dibynnu ar sut rwy'n teimlo ar y diwrnod) 'ddadl' wrth-esblygiad wedi ymddangos. Yna, cyrhaeddais yr un olaf un a dyna hi: "os ydym wedi esblygu o fwncïod, pam mae mwncïod dal i fodoli?" 'Aha, gotcha!', medd ei wên. Argh.
Mae'r cwestiwn (sy'n glasur yn ei genre) yn hurt mewn sawl ffordd. Yn gyntaf oll, nid yw'r cymal cyntaf yn wir; nid ydym wedi esblygu o fwncïod. Epaod ydym (fel simpansïod, gorilas ac orangutans); ein cefndryd a'n cyfnethirod pell yw'r mwncïod. Dyma mae'r dyn smýg yn ei ofyn mewn gwirionedd: "os ydym yn ddisgynyddion i'n nain a'n taid, yna pam mae ein cefndryd/cyfnethirod yn bodoli?" Nid yw hynny'n gwneud synnwyr, wrth gwrs. A dyna fy mhwynt.
Mae'r cwestiwn hefyd yn awgrymu bod dealltwriaeth yr holwr o'r ffordd y mae esblygiad yn gweithio yn gartwnaidd a dweud y lleiaf. Pan mae rhywogaeth newydd yn ymddangos, nid yw poblogaeth gyfan o un anifail yn troi mewn i anifail gwahanol mewn un naid. Yn hytrach, mae carfan fach (fel arfer ar ôl cael eu gwahanu'n ddaearyddol) yn dechrau gwahanu'n raddol oddi wrth y lleill. Mewn egwyddor, nid oes unrhyw reswm o gwbl pam na all is-boblogaeth o fwncïod ddilyn trywydd esblygiadol gwahanol i'r boblogaeth yn gyffredinol, nes eu bod yn cyrraedd pwynt lle maent yn rywogaeth ar wahan. Mae'r mwncïod gwreiddiol yn parhau i bob pwrpas, ond gyda chefndryd a chyfnethirod (pell, erbyn hyn) sy'n wahanol.
Nid wyf am fynd trwy'r 21 cwestiwn arall, gan fod eraill (fel Adam Rutherford a Phil Plait) eisoes wedi gwneud job well nag y gallaf i. Ond mae'r un yma'n fy nghorddi'n arbennig. Mae'n enghraifft o'r anwybodaeth ymosodol rwyf wedi'i drafod o'r blaen. Nid oes unrhyw beth yn bod ar fod yn anwybodus ynddo'i hun; mae pawb yn anwybodus am lawer iawn mwy o bynciau nag y maent yn gyfarwydd â hwy. Y tric yw cydnabod hynny. Efallai bod y dyn yn gofyn cwestiwn hollol ddidwyll, ond mae hynny'n annhebygol. Nid yw'r mwyafrif anferth o greadyddion yn deall y syniad y maent mor chwyrn a thaer yn ei erbyn (a'n treulio cymaint o amser ac adnoddau yn ei wrthwynebu'n gyhoeddus). Ac mae'r rhai prin sydd yn ei ddirnad yn dewis bod yn anonest.
Wrth ddarllen, roeddwn yn dechrau synnu nad oedd fy nghas (neu fy ffefryn, yn dibynnu ar sut rwy'n teimlo ar y diwrnod) 'ddadl' wrth-esblygiad wedi ymddangos. Yna, cyrhaeddais yr un olaf un a dyna hi: "os ydym wedi esblygu o fwncïod, pam mae mwncïod dal i fodoli?" 'Aha, gotcha!', medd ei wên. Argh.
Mae'r cwestiwn (sy'n glasur yn ei genre) yn hurt mewn sawl ffordd. Yn gyntaf oll, nid yw'r cymal cyntaf yn wir; nid ydym wedi esblygu o fwncïod. Epaod ydym (fel simpansïod, gorilas ac orangutans); ein cefndryd a'n cyfnethirod pell yw'r mwncïod. Dyma mae'r dyn smýg yn ei ofyn mewn gwirionedd: "os ydym yn ddisgynyddion i'n nain a'n taid, yna pam mae ein cefndryd/cyfnethirod yn bodoli?" Nid yw hynny'n gwneud synnwyr, wrth gwrs. A dyna fy mhwynt.
Mae'r cwestiwn hefyd yn awgrymu bod dealltwriaeth yr holwr o'r ffordd y mae esblygiad yn gweithio yn gartwnaidd a dweud y lleiaf. Pan mae rhywogaeth newydd yn ymddangos, nid yw poblogaeth gyfan o un anifail yn troi mewn i anifail gwahanol mewn un naid. Yn hytrach, mae carfan fach (fel arfer ar ôl cael eu gwahanu'n ddaearyddol) yn dechrau gwahanu'n raddol oddi wrth y lleill. Mewn egwyddor, nid oes unrhyw reswm o gwbl pam na all is-boblogaeth o fwncïod ddilyn trywydd esblygiadol gwahanol i'r boblogaeth yn gyffredinol, nes eu bod yn cyrraedd pwynt lle maent yn rywogaeth ar wahan. Mae'r mwncïod gwreiddiol yn parhau i bob pwrpas, ond gyda chefndryd a chyfnethirod (pell, erbyn hyn) sy'n wahanol.
Nid wyf am fynd trwy'r 21 cwestiwn arall, gan fod eraill (fel Adam Rutherford a Phil Plait) eisoes wedi gwneud job well nag y gallaf i. Ond mae'r un yma'n fy nghorddi'n arbennig. Mae'n enghraifft o'r anwybodaeth ymosodol rwyf wedi'i drafod o'r blaen. Nid oes unrhyw beth yn bod ar fod yn anwybodus ynddo'i hun; mae pawb yn anwybodus am lawer iawn mwy o bynciau nag y maent yn gyfarwydd â hwy. Y tric yw cydnabod hynny. Efallai bod y dyn yn gofyn cwestiwn hollol ddidwyll, ond mae hynny'n annhebygol. Nid yw'r mwyafrif anferth o greadyddion yn deall y syniad y maent mor chwyrn a thaer yn ei erbyn (a'n treulio cymaint o amser ac adnoddau yn ei wrthwynebu'n gyhoeddus). Ac mae'r rhai prin sydd yn ei ddirnad yn dewis bod yn anonest.
10/02/2014
Ynghylch dadlau'n gyhoeddus â chreadyddion
Pan gyhoeddwyd bod Bill Nye ("The Science Guy", hyrwyddwr gwyddoniaeth poblogaidd ar deledu America) am gymryd rhan mewn dadl gyhoeddus yn erbyn Ken Ham ar 4 Chwefror, f'argraff gyntaf oedd ei fod yn syniad gwael.
Ken Ham yw pennaeth Answers In Genesis, sefydliad sy'n mynnu bod theori esblygiadol yn gelwydd llwyr, nad yw'r bydysawd a phopeth ynddo'n fwy na 6,000 blwydd oed, a bod Genesis yn ddogfen hanesyddol a llythrennol gywir. Maent hefyd wedi sefydlu'r Creation Museum yn Kentucky, a'n gobeithio adeiladu 'replica' o arch Noa ger yr un safle. Crefydd ffwndamentalaidd ar ei mwyaf amrwd, felly. Fel y gallwch ei ddychmygu, mae eu safbwyntiau a'u dadleuon yn chwerthinllyd.
Un o'r problemau cyffredinol gyda rhannu llwyfan â phobl fel hyn yw bod gwneud hynny ynddo'i hun yn rhoi hygrededd iddynt. Fel y dywedodd un o gyn-lywyddion y Royal Society mewn cyd-destun tebyg, "that would look great on your CV, not so good on mine". Dyma ddyfyniad arall perthnasol (anhysbys, hyd y gwn): "never argue with an idiot. The best outcome you can hope for is that you won an argument with an idiot."
Er nad gwyddonydd academaidd mo Nye, mae'n uchel ei barch, a'n un o'r lladmeryddion mwyaf adnabyddus yn America o blaid gwyddoniaeth. Am y rheswm hwnnw, roedd y posteri'n hyrwyddo'r digwyddiad, gyda'r lluniau o'r naill ddyn a'r llall, yn gaffaeliad PR anferth i AiG cyn dechrau.
Yn waeth na hynny, cytunwyd i gynnal y ddadl yn 'amgueddfa' AiG (rhaid defnyddio'r dyfynodau), gyda'r holl arian, a'r rheolaeth dros y darllediad, yn mynd i ddwylo sefydliad Ham ei hun. Mae'r 'amgueddfa' a phrosiect yr arch mewn trafferthion ariannol difrifol (hwrê!), felly roedd y digwyddiad yma'n hwb anferth i'w coffrau. Roedd cydsynio i hynny yn bendant yn ffôl.
Roedd pryderon eraill hefyd. Mae Nye yn ddyn addfwyn a mymryn yn ecsentrig (nid yw byth heb ei ddici-bo). Mae ei bersona'n atgoffa rhywun o hen ewythr hoffus. Mae twyllwyr digywilydd fel Ham, os dim byd arall, yn meddu ar allu rhethregol effeithiol a'n siaradwyr cyhoeddus slic a hyderus: roedd gofyn i Nye baratoi'n drylwyr ar gyfer ymdopi ag anonestrwydd amrwd ei wrthwynebydd. Yn anffodus, nid cywirdeb y dadleuon yw'r peth pwysicaf wrth farnu pwy sy'n 'ennill' pethau fel hyn.
Dyma'r fideo o'r digwyddiad. Mae bron yn dair awr o hyd, a Ken Ham sy'n siarad am hanner yr amser, felly rwy'n deall yn berffaith iawn os nad ydych yn awyddus i glicio play:
Y gwir yw i Nye wneud yn well nag oeddwn wedi'i ddisgwyl. Fe fethodd ambell gyfle i wneud hyd yn oed yn well, ond ar y cyfan fe allai fod wedi bod yn llawer iawn gwaeth. Nid oedd gan Ham lawer i'w gynnig heblaw cyfeiriadau at ei Feibl. Yn wir, roedd yn ddigon hapus i gydnabod nad oedd yn gallu meddwl am unrhyw beth a fyddai'n gallu newid ei feddwl (yn ei ateb i'r un cwestiwn, dywedodd Nye yn ddigon rhesymol a syml mai tystiolaeth fyddai ei angen arno er mwyn newid ei feddwl yntau).
Mae cryn drafod wedi bod am y digwyddiad dros yr wythnos ddiwethaf, ac fel llawer, rwyf wedi dechrau newid fy meddwl ynghylch doethineb cael hyrwyddwyr gwyddoniaeth amlwg yn rhannu llwyfan â chreadyddion. Yn America, o leiaf, y gwir yw bod bron i hanner y boblogaeth eisoes yn ymwrthod ag esblygiad. Am ba bynnag reswm, mae gan siarlataniaid fel Ham gryn dipyn o hygrededd yn barod yng ngolwg llawer o'r cyhoedd. Oherwydd hynny, waeth mynd i'r gâd gyda'r gynnau mawrion i gyd, ddim (nid yw hyn mor wir ym Mhrydain, wrth gwr).
Yn ogystal, gan mai selogion ffwndamentalaidd oedd y rhan fwyaf o'r gynulleidfa, mae yna bosibilrwydd go gryf bod rhai ohonynt yn clywed y fath dystiolaeth wyddonol am y tro cyntaf. Os oes hedyn o chwilfrydedd wedi cael ei blannu, gellir galw hynny'n rhyw fath o lwyddiant.
O safbwynt strategol, un canlyniad boddhaol i'r ddadl oedd bod y peth wedi bod yn hunllef i arddelwyr intelligent design. Dyma'r digwyddiad uchaf ei broffeil yn hanes hir y frwydr rhwng esblygiad a chreadaeth ers rhai blynyddoedd, gyda thros filiwn o bobl wedi gwylio. A beth a gafwyd? Un dyn yn siarad am dystiolaeth wyddonol, a dyn arall yn chwifio Beibl. Er holl ymdrechion poenus y Discovery Institute (sy'n hyrwyddo ID) i beidio crybwyll duw na chrefydd, ac i geisio creu'r camargraff bod modd ymosod yn wyddonol ar theori esblygiadol, mae'n amlwg mai ffwndamentaliaeth grefyddol yw'r gwir gymhelliad. Diolch i Ham ac AiG, mae gwadu hynny hyd yn oed yn anos iddynt bellach.
Ken Ham yw pennaeth Answers In Genesis, sefydliad sy'n mynnu bod theori esblygiadol yn gelwydd llwyr, nad yw'r bydysawd a phopeth ynddo'n fwy na 6,000 blwydd oed, a bod Genesis yn ddogfen hanesyddol a llythrennol gywir. Maent hefyd wedi sefydlu'r Creation Museum yn Kentucky, a'n gobeithio adeiladu 'replica' o arch Noa ger yr un safle. Crefydd ffwndamentalaidd ar ei mwyaf amrwd, felly. Fel y gallwch ei ddychmygu, mae eu safbwyntiau a'u dadleuon yn chwerthinllyd.
Un o'r problemau cyffredinol gyda rhannu llwyfan â phobl fel hyn yw bod gwneud hynny ynddo'i hun yn rhoi hygrededd iddynt. Fel y dywedodd un o gyn-lywyddion y Royal Society mewn cyd-destun tebyg, "that would look great on your CV, not so good on mine". Dyma ddyfyniad arall perthnasol (anhysbys, hyd y gwn): "never argue with an idiot. The best outcome you can hope for is that you won an argument with an idiot."
Er nad gwyddonydd academaidd mo Nye, mae'n uchel ei barch, a'n un o'r lladmeryddion mwyaf adnabyddus yn America o blaid gwyddoniaeth. Am y rheswm hwnnw, roedd y posteri'n hyrwyddo'r digwyddiad, gyda'r lluniau o'r naill ddyn a'r llall, yn gaffaeliad PR anferth i AiG cyn dechrau.
Yn waeth na hynny, cytunwyd i gynnal y ddadl yn 'amgueddfa' AiG (rhaid defnyddio'r dyfynodau), gyda'r holl arian, a'r rheolaeth dros y darllediad, yn mynd i ddwylo sefydliad Ham ei hun. Mae'r 'amgueddfa' a phrosiect yr arch mewn trafferthion ariannol difrifol (hwrê!), felly roedd y digwyddiad yma'n hwb anferth i'w coffrau. Roedd cydsynio i hynny yn bendant yn ffôl.
Roedd pryderon eraill hefyd. Mae Nye yn ddyn addfwyn a mymryn yn ecsentrig (nid yw byth heb ei ddici-bo). Mae ei bersona'n atgoffa rhywun o hen ewythr hoffus. Mae twyllwyr digywilydd fel Ham, os dim byd arall, yn meddu ar allu rhethregol effeithiol a'n siaradwyr cyhoeddus slic a hyderus: roedd gofyn i Nye baratoi'n drylwyr ar gyfer ymdopi ag anonestrwydd amrwd ei wrthwynebydd. Yn anffodus, nid cywirdeb y dadleuon yw'r peth pwysicaf wrth farnu pwy sy'n 'ennill' pethau fel hyn.
Dyma'r fideo o'r digwyddiad. Mae bron yn dair awr o hyd, a Ken Ham sy'n siarad am hanner yr amser, felly rwy'n deall yn berffaith iawn os nad ydych yn awyddus i glicio play:
Y gwir yw i Nye wneud yn well nag oeddwn wedi'i ddisgwyl. Fe fethodd ambell gyfle i wneud hyd yn oed yn well, ond ar y cyfan fe allai fod wedi bod yn llawer iawn gwaeth. Nid oedd gan Ham lawer i'w gynnig heblaw cyfeiriadau at ei Feibl. Yn wir, roedd yn ddigon hapus i gydnabod nad oedd yn gallu meddwl am unrhyw beth a fyddai'n gallu newid ei feddwl (yn ei ateb i'r un cwestiwn, dywedodd Nye yn ddigon rhesymol a syml mai tystiolaeth fyddai ei angen arno er mwyn newid ei feddwl yntau).
Mae cryn drafod wedi bod am y digwyddiad dros yr wythnos ddiwethaf, ac fel llawer, rwyf wedi dechrau newid fy meddwl ynghylch doethineb cael hyrwyddwyr gwyddoniaeth amlwg yn rhannu llwyfan â chreadyddion. Yn America, o leiaf, y gwir yw bod bron i hanner y boblogaeth eisoes yn ymwrthod ag esblygiad. Am ba bynnag reswm, mae gan siarlataniaid fel Ham gryn dipyn o hygrededd yn barod yng ngolwg llawer o'r cyhoedd. Oherwydd hynny, waeth mynd i'r gâd gyda'r gynnau mawrion i gyd, ddim (nid yw hyn mor wir ym Mhrydain, wrth gwr).
Yn ogystal, gan mai selogion ffwndamentalaidd oedd y rhan fwyaf o'r gynulleidfa, mae yna bosibilrwydd go gryf bod rhai ohonynt yn clywed y fath dystiolaeth wyddonol am y tro cyntaf. Os oes hedyn o chwilfrydedd wedi cael ei blannu, gellir galw hynny'n rhyw fath o lwyddiant.
O safbwynt strategol, un canlyniad boddhaol i'r ddadl oedd bod y peth wedi bod yn hunllef i arddelwyr intelligent design. Dyma'r digwyddiad uchaf ei broffeil yn hanes hir y frwydr rhwng esblygiad a chreadaeth ers rhai blynyddoedd, gyda thros filiwn o bobl wedi gwylio. A beth a gafwyd? Un dyn yn siarad am dystiolaeth wyddonol, a dyn arall yn chwifio Beibl. Er holl ymdrechion poenus y Discovery Institute (sy'n hyrwyddo ID) i beidio crybwyll duw na chrefydd, ac i geisio creu'r camargraff bod modd ymosod yn wyddonol ar theori esblygiadol, mae'n amlwg mai ffwndamentaliaeth grefyddol yw'r gwir gymhelliad. Diolch i Ham ac AiG, mae gwadu hynny hyd yn oed yn anos iddynt bellach.
05/02/2014
Strategaeth y Lletem
Union bymtheng mlynedd yn ôl heddiw, daeth cath arwyddocaol iawn allan o'r cwd (yn hanes y ddadl ddi-ddiwedd ynghylch esblygiad a chreadaeth o leiaf). Roedd y Discovery Institue, sefydliad Americanaidd sy'n arddel a hyrwyddo intelligent design, wedi bod yn ceisio mynnu ers tro nad yw eu fersiwn ddiweddaraf o greadaeth yn syniad crefyddol. Prif nodwedd ID o'i gymharu â'r creadaeth mwy amrwd grefyddol a gafwyd ynghynt oedd ei fod yn cael ei fynegi mewn termau sy'n osgoi crybwyll duw. Cam strategol llwyr oedd hynny, gan fod ffwndamentalwyr crefyddol wedi colli sawl achos llys yn America yn dilyn ymdrechion i ddysgu'r lol yma mewn ysgolion, ar y sail eu bod yn ceisio gorfodi ffydd grefyddol ar y plant. Ond "nothing more than creationism in a cheap tuxedo" yw ID mewn gwirionedd, fel y dywedodd Leonard Krishtalka.
Hepgor y stwff am dduw oedd yr amcan yn gyhoeddus, o leiaf, ond roedd y cymhellion crefyddol yn gwbl amlwg o hyd i bawb arall. Cafwyd cadarnhad ar y 4ydd o Chwefror 1999, pan ddaeth dogfen fewnol gyfrinachol i'r fei: y Wedge Strategy (dyma'i enw swyddogol, a dyna'r post gwreiddiol lle cyhoeddwyd y ddogfen yn gyhoeddus am y tro cyntaf, ar Usenet). Mae dogfen y Discovery Institute yn cadarnhau mai hyrwyddo eu crefydd oedd y nod o hyd: "replace materialistic explanations with the theistic understanding that nature and human beings are created by God". Nid oedd hynny'n syndod, ond roedd yn ddefnyddiol cael y peth ar ddu a gwyn gan y DI ei hun.
Dylid cadw hyn mewn cof pan mae un o'r bobl yma'n ceisio mynnu bod eu 'theori' yn wyddonol yn hytrach na chrefyddol. Eu gobaith oedd helpu'r hachos yn y llysoedd. Yn ddoniol iawn, fodd bynnag, mae'r rhan fwyaf o'r ffwndamentalwyr sy'n gysylltiedig â llawer o'r achosion llys yma'n methu â glynu at y script, ac maent yn aml yn bradychu eu gwir gymhellion trwy ddechrau mwydro am Dduw a Iesu wedi'r cyfan. Fe ymddengys nad ydynt yn gallu helpu'u hunain.
Hepgor y stwff am dduw oedd yr amcan yn gyhoeddus, o leiaf, ond roedd y cymhellion crefyddol yn gwbl amlwg o hyd i bawb arall. Cafwyd cadarnhad ar y 4ydd o Chwefror 1999, pan ddaeth dogfen fewnol gyfrinachol i'r fei: y Wedge Strategy (dyma'i enw swyddogol, a dyna'r post gwreiddiol lle cyhoeddwyd y ddogfen yn gyhoeddus am y tro cyntaf, ar Usenet). Mae dogfen y Discovery Institute yn cadarnhau mai hyrwyddo eu crefydd oedd y nod o hyd: "replace materialistic explanations with the theistic understanding that nature and human beings are created by God". Nid oedd hynny'n syndod, ond roedd yn ddefnyddiol cael y peth ar ddu a gwyn gan y DI ei hun.
Dylid cadw hyn mewn cof pan mae un o'r bobl yma'n ceisio mynnu bod eu 'theori' yn wyddonol yn hytrach na chrefyddol. Eu gobaith oedd helpu'r hachos yn y llysoedd. Yn ddoniol iawn, fodd bynnag, mae'r rhan fwyaf o'r ffwndamentalwyr sy'n gysylltiedig â llawer o'r achosion llys yma'n methu â glynu at y script, ac maent yn aml yn bradychu eu gwir gymhellion trwy ddechrau mwydro am Dduw a Iesu wedi'r cyfan. Fe ymddengys nad ydynt yn gallu helpu'u hunain.
18/01/2013
Richard Dawkins
Rwyf wedi darllen un arall o'm anrhegion Nadolig yn ddiweddar: The Magic Of Reality gan Richard Dawkins. Efallai mai'r awdur hwnnw yw'r anffyddiwr amlycaf yn y byd.
At blant yn eu harddegau y mae'r gyfrol yma wedi'i anelu yn bennaf. Dyma ymgais, felly, i ysgogi diddordeb y creaduriaid rhyfedd hynny (rwy'n 28 bellach) mewn gwyddoniaeth (rhywbeth tebyg i'r hyn a gyflawnodd yr Almaenwr EH Gombrich ym maes hanes yn y 1930au, gyda'r llyfr hyfryd A Little History Of The World).
Nid hud a lledrith y mae'r teitl yn cyfeirio ato, wrth gwrs. Mae Dawkins, yn naturiol, yn casáu unrhyw sôn am wyrthiau. Yn hytrach, dyma sydd ganddo mewn golwg:
Mae'r rhan fwyaf o benodau'r llyfr yn trafod ffenomen benodol (gyda theitlau fel "Who Was The First Person?", "What Is The Sun?" a "What Is A Rainbow?"). Egyr y rhain gyda chrynodeb o amryw chwedlau o bedwar ban y byd, sef straeon a ddyfeiswyd gan wahanol ddiwylliannau er mwyn ceisio esbonio'r pethau yma. Eir ymlaen wedyn i esbonio'r gwyddoniaeth, wrth gwrs. Ond hoffais y ffaith nad yw'n rhoi fawr mwy o sylw i'r straeon cristnogol nag a roes i unrhyw chwedlau eraill, megis rhai llwyth y Boshongo o Gongo. Amcan yr awdur yma, mae'n siwr, yw dangos nad oes unrhyw beth arbennig yn perthyn i'r straeon a geir yn yr ysgrythurau (a nid yw llawer ohonynt yn wreiddiol, chwaith). Dim ond un casgliad o blith miloedd lawer ydynt. Mae hyn yn bwysig, ac mae Dawkins yn un da am ddangos ac esbonio'r ffaith.
Fel y dywedais, llyfr i blant yw hwn (ond plant deallus). Yn naturiol, felly, nid oes unrhyw beth newydd i'w gael ynddo, yn enwedig os ydych yn gyfarwydd â chyhoeddiadau eraill Dawkins. Byddai disgwyl yn wahanol yn methu'r pwynt, wrth gwrs. Hyd yn oed os oes gennych eisoes ddealltwriaeth dda o'r pynciau a drafodir, mae'n werth ei ddarllen oherwydd gallu'r awdur i egluro'n glir ac i ysgrifennu'n ddi-wastraff. Mae ei feistrolaeth ar drosiadau yn enwedig yn arbennig. Cymharer hyn â llawer o ddiwinyddwyr, sydd, o'm profiad i, yn gwneud y gwrthwyneb, gan guddio gwacter eu syniadau tu ôl mur o ffug-ddwyster (hynny yw, siarad llawer ond dweud dim o werth).
Am y rheswm yma, rwy'n credu nad yw Dawkins yn cael digon o glod fel llenor. Fy hoff lyfrau ganddo yw The Ancestor's Tale ac Unweaving The Rainbow. Ymgais yw'r cyntaf i olrhain hanes esblygiad bywyd ar ein planed. Fel y gallwch ddychmygu, mae'r hanes yma'n ddigon anniben, ond llwydda Dawkins i roi trefn arno gyda dyfais sy'n ymylu ar fod yn athrylithgar: defnyddia arddull The Canterbury Tales gan Chaucer fel templad. Trwy ddechrau yn yr oes fodern gyda phobl, fe'n tywysir yn ôl drwy amser (gan esbonio ein hesblygiad ar y ffordd) nes i ni gyrraedd y pwynt lle rydym yn cwrdd â'r hynafiad rydym yn ei rannu â simpansïod. Cawn wedyn hanes esblygu'r creaduriaid hynny (yn union fel y cawn hanes y marchog yn The Canterbury Tales wedi i hwnnw ymuno â'r bererindod). O'r pwynt hwnnw ymlaen (neu, yn hytrach, yn ôl), yr un yn union yw ein stori ni a stori'r simpansïod. Awn yn ôl ymhellach wedyn nes i ni gwrdd â'r hynafiad rydym yn ei rannu â gorilas, ac yn y blaen ac yn y blaen nes i ni gyrraedd y cell sengl hwnnw y mae popeth byw ar y blaned yma'n ddisgynydd iddo. Yn fy marn i, mae'r llyfr yn gampwaith, ac mae'n anodd dychmygu dull cliriach a thaclusach o esbonio pwnc mor gymhleth ac amrywiol.
Llenyddiaeth yw'r ysbrydoliaeth ar gyfer Unweaving The Rainbow hefyd; daw'r teitl o un o gerddi John Keats. Roedd Keats (gyda thafod yn y boch, mae'n wir) wedi cyhuddo Isaac Newton o ddifetha rhyfeddod yr enfys trwy egluro'r ffenomen yn wyddonol. Crêd rhai bod troi rhywbeth mor anhygoel a dirgel mewn i ddim mwy na hafaliad noeth yn rhywbeth i resynu yn ei gylch. Yn debyg i'r hyn a geir yn The Magic Of Reality, fodd bynnag, mae Dawkins yn dadlau'r gwrthwyneb, sef bod Newton wedi ychwanegu at aruthredd yr enfys, a bod yr esboniad ffisegol yn hardd ynddo'i hun.
Gan mai Dawkins yw'r anffyddiwr amlycaf, mae'n anochel am wn i ei fod yn destun cryn dipyn o wawd, nid yn unig gan bobl crefyddol ond hefyd gan ambell anffyddiwr sy'n ei gyhuddo o fod yn "rhy filwriaethus". Dadl ddiog gan rai yw bod anffyddwyr yn dilyn Dawkins yn ddall, fel petai'n rhyw fath o bâb i'r di-grefydd. Y gwir amdani yw nad yw'r prif ddadleuon yn erbyn crefydd wedi newid rhyw lawer ers canrif (nid ein bai ni mo hynny; maent yr un mor ddilys heddiw ag yr oeddent bryd hynny), felly mae'n anochel ein bod yn aml yn swnio'n debyg iawn i brif ladmerydd huawdl yr achos. Mae Dawkins yn berffaith gywir ynghylch y mwyafrif helaeth o'r pethau yma.
Mae gennyf un feirniadaeth fawr yn erbyn Dawkins, serch popeth. Er ei waith ardderchog a phwysig yn tynnu sylw tuag at yr anghyfiawnderau ofnadwy a wynebir gan fenywod o wledydd fel Sawdi Arabia, Somalia ac Affganistan, yn anffodus mae wedi dod i'r amlwg yn ddiweddar ei fod yn ddall i'r ffaith nad yw'r frwydr ffeminyddol wedi'i hennill yn llawn yn y gorllewin eto chwaith. Mae wedi bod yn ddigon dirmygus o fenywod sy'n honni bod misogynistiaeth yn bla hyd yn oed ymysg rhai anffyddwyr. Ymateb Dawkins yw cymharu sefyllfa'r menywod yma, sydd er enghraifft yn gorfod ymdopi â dynion yn mynnu ceisio'u lwc â hwy yn amhriodol mewn cynhadleddau, gyda merched yng ngogledd-ddwyrain Affrica sy'n gorfod dioddef rhywun yn torri'u clitoris i ffwrdd. Yr awgrym, am wn i, yw nad oes gan unrhyw un yr hawl i gwyno os oes rhywun yn rhywle mewn sefyllfa waeth. Mae hynny'n anghynnes a'n biti mawr. Er mwyn amlygu man dall Dawkins ynghylch y pwnc, y cyfan sydd angen ei wneud yw nodi bod modd dweud union yr un peth parthed ei obsesiwn yntau â gwrthwynebu dysgu creadaeth mewn ysgolion, neu ei honiad (digon teg) bod galw plant yn "blant cristnogol" neu'n "blant islamaidd" yn enghraifft o gamdrin. Y gwir, wrth gwrs, yw bod y pethau yma i gyd yn broblem, ond i raddfeydd gwahanol.
Er hyn, mae ei lyfrau'n ardderchog ac mae ei gyfraniad yn enfawr a phwysig. Mae hyrwyddo anffyddiaeth yn gallu bod yn dasg digon di-ddiolch, yn enwedig pan nad yw'r gwrthwynebwyr yn ffwdanu i ddeall y dadleuon. Er enghraifft, mae'r erthygl dwp hon yn y Telegraph yn mynegi syndod bod Dawkins wedi dweud nad yw'n gallu dweud i sicrwydd 100% nad oes duw'n bodoli, fel petai'n gyfaddefiad mawr a sydyn. Mewn gwirionedd, nid oedd y safbwynt yn un newydd o gwbl ganddo. Dyna'i union farn gyhoeddus ers blynyddoedd lawer, ac fe'i mynegir yn berffaith glir yn The God Delusion, ei lyfr enwocaf a mwyaf dylanwadol. Mae awgrymu mai enghraifft o Dawkins yn ildio ac ail-feddwl sydd yma, yn hytrach na dim mwy nag ail-adrodd hen safbwynt, yn eithriadol o anonest. Dyma'r math o beth y mae rhaid i Dawkins a'i gyd-anffyddwyr ymdopi ag ef dro ar ôl tro.
Beth bynnag, mae'n debyg bod anffyddiaeth ar gynnydd, ac er y cwyno bod Dawkins a'i debyg yn "filwriaethus", rwy'n credu ei bod yn weddol amlwg mai i bobl fel ef y mae'r diolch am y twf yma. Mae'n debyg ei fod yn gweithio ar hunangofiant ar hyn o bryd, ac rwy'n edrych ymlaen i gael ei ddarllen.
At blant yn eu harddegau y mae'r gyfrol yma wedi'i anelu yn bennaf. Dyma ymgais, felly, i ysgogi diddordeb y creaduriaid rhyfedd hynny (rwy'n 28 bellach) mewn gwyddoniaeth (rhywbeth tebyg i'r hyn a gyflawnodd yr Almaenwr EH Gombrich ym maes hanes yn y 1930au, gyda'r llyfr hyfryd A Little History Of The World).
Nid hud a lledrith y mae'r teitl yn cyfeirio ato, wrth gwrs. Mae Dawkins, yn naturiol, yn casáu unrhyw sôn am wyrthiau. Yn hytrach, dyma sydd ganddo mewn golwg:
In this sense, 'magical' simply means deeply moving, exhilarating: something that gives us goose bumps, something that makes us feel more fully alive. What I hope to show you in this book is that reality--the facts of the real world as understood through the methods of science--is magical in this third sense, the poetic sense, the good to be alive sense. (t. 21)Mae'r byd a'r bydysawd yn gallu ymddangos yn rhyfeddol, a ffordd gyffredin iawn o ymdopi â hynny yw dyfeisio ffug "esboniadau" plentynnaidd. Fel duwiau, er enghraifft. Neges Dawkins trwy gydol y llyfr yw bod hynny'n gwneud cam â'r byd go iawn: mae'r gwir, sef yr hyn yr ydym wedi'i ddarganfod diolch i wyddoniaeth (a'n parhau i wneud) yn fwy bendigedig a diddorol nag unrhyw chwedl neu grefydd.
Mae'r rhan fwyaf o benodau'r llyfr yn trafod ffenomen benodol (gyda theitlau fel "Who Was The First Person?", "What Is The Sun?" a "What Is A Rainbow?"). Egyr y rhain gyda chrynodeb o amryw chwedlau o bedwar ban y byd, sef straeon a ddyfeiswyd gan wahanol ddiwylliannau er mwyn ceisio esbonio'r pethau yma. Eir ymlaen wedyn i esbonio'r gwyddoniaeth, wrth gwrs. Ond hoffais y ffaith nad yw'n rhoi fawr mwy o sylw i'r straeon cristnogol nag a roes i unrhyw chwedlau eraill, megis rhai llwyth y Boshongo o Gongo. Amcan yr awdur yma, mae'n siwr, yw dangos nad oes unrhyw beth arbennig yn perthyn i'r straeon a geir yn yr ysgrythurau (a nid yw llawer ohonynt yn wreiddiol, chwaith). Dim ond un casgliad o blith miloedd lawer ydynt. Mae hyn yn bwysig, ac mae Dawkins yn un da am ddangos ac esbonio'r ffaith. Fel y dywedais, llyfr i blant yw hwn (ond plant deallus). Yn naturiol, felly, nid oes unrhyw beth newydd i'w gael ynddo, yn enwedig os ydych yn gyfarwydd â chyhoeddiadau eraill Dawkins. Byddai disgwyl yn wahanol yn methu'r pwynt, wrth gwrs. Hyd yn oed os oes gennych eisoes ddealltwriaeth dda o'r pynciau a drafodir, mae'n werth ei ddarllen oherwydd gallu'r awdur i egluro'n glir ac i ysgrifennu'n ddi-wastraff. Mae ei feistrolaeth ar drosiadau yn enwedig yn arbennig. Cymharer hyn â llawer o ddiwinyddwyr, sydd, o'm profiad i, yn gwneud y gwrthwyneb, gan guddio gwacter eu syniadau tu ôl mur o ffug-ddwyster (hynny yw, siarad llawer ond dweud dim o werth).
Am y rheswm yma, rwy'n credu nad yw Dawkins yn cael digon o glod fel llenor. Fy hoff lyfrau ganddo yw The Ancestor's Tale ac Unweaving The Rainbow. Ymgais yw'r cyntaf i olrhain hanes esblygiad bywyd ar ein planed. Fel y gallwch ddychmygu, mae'r hanes yma'n ddigon anniben, ond llwydda Dawkins i roi trefn arno gyda dyfais sy'n ymylu ar fod yn athrylithgar: defnyddia arddull The Canterbury Tales gan Chaucer fel templad. Trwy ddechrau yn yr oes fodern gyda phobl, fe'n tywysir yn ôl drwy amser (gan esbonio ein hesblygiad ar y ffordd) nes i ni gyrraedd y pwynt lle rydym yn cwrdd â'r hynafiad rydym yn ei rannu â simpansïod. Cawn wedyn hanes esblygu'r creaduriaid hynny (yn union fel y cawn hanes y marchog yn The Canterbury Tales wedi i hwnnw ymuno â'r bererindod). O'r pwynt hwnnw ymlaen (neu, yn hytrach, yn ôl), yr un yn union yw ein stori ni a stori'r simpansïod. Awn yn ôl ymhellach wedyn nes i ni gwrdd â'r hynafiad rydym yn ei rannu â gorilas, ac yn y blaen ac yn y blaen nes i ni gyrraedd y cell sengl hwnnw y mae popeth byw ar y blaned yma'n ddisgynydd iddo. Yn fy marn i, mae'r llyfr yn gampwaith, ac mae'n anodd dychmygu dull cliriach a thaclusach o esbonio pwnc mor gymhleth ac amrywiol.
Llenyddiaeth yw'r ysbrydoliaeth ar gyfer Unweaving The Rainbow hefyd; daw'r teitl o un o gerddi John Keats. Roedd Keats (gyda thafod yn y boch, mae'n wir) wedi cyhuddo Isaac Newton o ddifetha rhyfeddod yr enfys trwy egluro'r ffenomen yn wyddonol. Crêd rhai bod troi rhywbeth mor anhygoel a dirgel mewn i ddim mwy na hafaliad noeth yn rhywbeth i resynu yn ei gylch. Yn debyg i'r hyn a geir yn The Magic Of Reality, fodd bynnag, mae Dawkins yn dadlau'r gwrthwyneb, sef bod Newton wedi ychwanegu at aruthredd yr enfys, a bod yr esboniad ffisegol yn hardd ynddo'i hun.
Gan mai Dawkins yw'r anffyddiwr amlycaf, mae'n anochel am wn i ei fod yn destun cryn dipyn o wawd, nid yn unig gan bobl crefyddol ond hefyd gan ambell anffyddiwr sy'n ei gyhuddo o fod yn "rhy filwriaethus". Dadl ddiog gan rai yw bod anffyddwyr yn dilyn Dawkins yn ddall, fel petai'n rhyw fath o bâb i'r di-grefydd. Y gwir amdani yw nad yw'r prif ddadleuon yn erbyn crefydd wedi newid rhyw lawer ers canrif (nid ein bai ni mo hynny; maent yr un mor ddilys heddiw ag yr oeddent bryd hynny), felly mae'n anochel ein bod yn aml yn swnio'n debyg iawn i brif ladmerydd huawdl yr achos. Mae Dawkins yn berffaith gywir ynghylch y mwyafrif helaeth o'r pethau yma.
Mae gennyf un feirniadaeth fawr yn erbyn Dawkins, serch popeth. Er ei waith ardderchog a phwysig yn tynnu sylw tuag at yr anghyfiawnderau ofnadwy a wynebir gan fenywod o wledydd fel Sawdi Arabia, Somalia ac Affganistan, yn anffodus mae wedi dod i'r amlwg yn ddiweddar ei fod yn ddall i'r ffaith nad yw'r frwydr ffeminyddol wedi'i hennill yn llawn yn y gorllewin eto chwaith. Mae wedi bod yn ddigon dirmygus o fenywod sy'n honni bod misogynistiaeth yn bla hyd yn oed ymysg rhai anffyddwyr. Ymateb Dawkins yw cymharu sefyllfa'r menywod yma, sydd er enghraifft yn gorfod ymdopi â dynion yn mynnu ceisio'u lwc â hwy yn amhriodol mewn cynhadleddau, gyda merched yng ngogledd-ddwyrain Affrica sy'n gorfod dioddef rhywun yn torri'u clitoris i ffwrdd. Yr awgrym, am wn i, yw nad oes gan unrhyw un yr hawl i gwyno os oes rhywun yn rhywle mewn sefyllfa waeth. Mae hynny'n anghynnes a'n biti mawr. Er mwyn amlygu man dall Dawkins ynghylch y pwnc, y cyfan sydd angen ei wneud yw nodi bod modd dweud union yr un peth parthed ei obsesiwn yntau â gwrthwynebu dysgu creadaeth mewn ysgolion, neu ei honiad (digon teg) bod galw plant yn "blant cristnogol" neu'n "blant islamaidd" yn enghraifft o gamdrin. Y gwir, wrth gwrs, yw bod y pethau yma i gyd yn broblem, ond i raddfeydd gwahanol.
Er hyn, mae ei lyfrau'n ardderchog ac mae ei gyfraniad yn enfawr a phwysig. Mae hyrwyddo anffyddiaeth yn gallu bod yn dasg digon di-ddiolch, yn enwedig pan nad yw'r gwrthwynebwyr yn ffwdanu i ddeall y dadleuon. Er enghraifft, mae'r erthygl dwp hon yn y Telegraph yn mynegi syndod bod Dawkins wedi dweud nad yw'n gallu dweud i sicrwydd 100% nad oes duw'n bodoli, fel petai'n gyfaddefiad mawr a sydyn. Mewn gwirionedd, nid oedd y safbwynt yn un newydd o gwbl ganddo. Dyna'i union farn gyhoeddus ers blynyddoedd lawer, ac fe'i mynegir yn berffaith glir yn The God Delusion, ei lyfr enwocaf a mwyaf dylanwadol. Mae awgrymu mai enghraifft o Dawkins yn ildio ac ail-feddwl sydd yma, yn hytrach na dim mwy nag ail-adrodd hen safbwynt, yn eithriadol o anonest. Dyma'r math o beth y mae rhaid i Dawkins a'i gyd-anffyddwyr ymdopi ag ef dro ar ôl tro.
Beth bynnag, mae'n debyg bod anffyddiaeth ar gynnydd, ac er y cwyno bod Dawkins a'i debyg yn "filwriaethus", rwy'n credu ei bod yn weddol amlwg mai i bobl fel ef y mae'r diolch am y twf yma. Mae'n debyg ei fod yn gweithio ar hunangofiant ar hyn o bryd, ac rwy'n edrych ymlaen i gael ei ddarllen.
01/11/2012
Ynghylch anwybodaeth
O bryd i'w gilydd, rydym i gyd yn gorfod wynebu ffeithiau sy'n gwrthddweud rhyw dybiaeth sy'n sail i rai o'n safbwyntiau gwleidyddol neu moesol. Y peth onest i'w wneud o dan yr amgylchiadau hynny wrth gwrs yw ail-ystyried pethau, ail-graffu ar y ffeithiau, ac ail-ffurfio ein safbwyntiau pan fo hynny'n briodol.
Yn aml, wrth gwrs, rydym yn dilyn y trywydd anonest, sef anwybyddu neu ddiystyru'r ffeithiau angharedig. Mae pawb yn euog o hyn i raddau gwahanol. Fel rhywun sy'n clodfori rhesymeg a thystiolaeth, rwy'n gwneud fy ngorau i seilio fy safbwyntiau ar y pethau hynny, ond mae'n amhosibl llwyddo bob tro. Pitw iawn yw ein gwybodaeth o'i gymharu â'r holl bethau nad ydym yn ei wybod, ond nid yw hynny fel rheol yn ein hatal rhag neidio i ffurfio barn ar bron popeth.
Rydym i gyd felly'n anwybodus ynghylch llawer iawn mwy o bethau nag yr ydym yn eu deall. Gwerthfawrogi hynny yw'r gamp. Rwy'n hoff o ymadrodd a briodolir i Socrates, sef rhywbeth tebyg i hyn: "gwir arwydd doethineb yw deall cyn lleied yr ydym yn ei wybod". Yn wir, wrth i'n gwybodaeth gynyddu, po fwyaf y sylweddolem nad ydym yn ei wybod.
O gofio hyn, awgrymaf ddiffiniad defnyddiol o'r math peryclaf o anwybodusyn: rhywun nad oes ganddo'r syniad lleiaf cymaint o bethau nad yw'n ei ddeall.
Mae hefyd yn werth nodi bod dau fath gwahanol o anwybodaeth. Ceir y math cyffredin, sy'n ddim mwy na diffyg gwybodaeth ynghylch pwnc arbennig. Mae'r math yma i'w weld ynom i gyd, gan nad oes unrhyw un sy'n gwybod popeth, ac nid yw'n broblem (er, wrth reswm, dylai pawb ymdrechu i ddeall mwy). Ar y llaw arall, fodd bynnag, ceir anwybodaeth mwy ffyrnig ac ystyfnig. Mae pobl sy'n arddangos y math yma yn gwbl ddall i'w hanwybodaeth eu hunain, ac mae ganddynt safbwyntiau cryfion a swnllyd sydd wedi'u seilio'n gyfan gwbl ar gelwyddau.
Fel mae unrhyw un sy'n darllen y blog hwn yn gwybod erbyn hyn, mae gennyf ddiddordeb mawr yng ngwleidyddiaeth America. Rwy'n credu mai'r rheswm yw bod cymaint o bobl anwybodus o'r ail fath uchod yn amlwg iawn ynddi. Maent i'w cael ymhob man, wrth reswm, ond go brin bod yna wlad gyfoethog arall lle maent mor ddylanwadol. Am y rheswm yma, i America rwyf am fynd er mwyn dangos enghreifftiau o'r hyn sydd gennyf o dan sylw.
Mae'r wefan anhygoel Conservapedia yn fan cychwyn da. Yn ôl yr awduron, mae Wikipedia'n cynnwys gormod o lawer o ffeithiau nad ydynt yn cyd-fynd â'u safbwyntiau ceidwadol a christnogol eithafol. Yn naturiol, yn hytrach nag ail-ystyried eu safbwyntiau, eu hymateb yw pardduo Wikipedia a honni mai offeryn propaganda adain-chwith ydyw. Fel y dywed y digrifwr Stephen Colbert, 'reality has a well-known liberal bias'. Mewn geiriau eraill, os yw'r ffeithiau'n gwrthddweud eu daliadau gwleidyddol, datrysiad y math yma o anwybodusyn yw creu rhith-fydysawd amgen sydd yn cyd-fynd. Os nad ydych yn gyfarwydd â'r wefan wallgof yma, mae'n werth cael golwg; byddwch yn chwerthin a dychryn am yn ail. Awgrymaf rai pigion: dyma dudalen i'ch diddanu, a dyma un i'ch cynddeiriogi.
Efallai bod yr enghraifft yma ychydig yn eithafol. Er tegwch, dylid nodi bod nifer o geidwadwyr yn collfarnu Conservapedia hefyd. Rwy'n credu ei bod yn enghraifft ddefnyddiol, fodd bynnag. Mae'n amlygu'r un dyhead i greu rhith-realiti gyfochrog sydd i gyfrif am boblogrwydd pethau fel Fox News. Mae cyfran helaeth o Americanwyr yn byw mewn rhyw fath o swigen, gan dderbyn eu holl newyddion a gwybodaeth o ffynonellau sy'n agored-elyniaethus tuag at ffeithiau syml ynghylch y byd go iawn.
A ffeithiau syml rwy'n ei olygu fan hyn. Mae trethi a'r economi, er enghraifft, yn bwnc digon astrus a chymhleth, ac nid oes un ateb amlwg. Mae'n berffaith naturiol bod llawer iawn o anghytundeb yn ei gylch. Yng nghyd-destun y cofnod hwn, sôn yr wyf am bethau fel y ffaith bod pob creadur a phlanhigyn ar ein planed wedi esblygu o'r un hynafiad cyffredin, neu'r ffaith hawdd nad mwslem o Kenya yw Barack Obama. Mae gwrthod ffeithiau fel rhain yn wallgof ac anfaddeuol, a dyna'i diwedd hi. Nid yw'r ffaith bod cymaint o Americanwyr yn gwneud hynny'n gwneud y safbwyntiau ronyn yn barchusach.
Anwybodaeth ynghylch ystadegau, mathemateg a thebygolrwydd sydd wedi sbarduno'r llith yma. Yn ystod yr wythnos diwethaf, mae llawer o sylwebwyr ceidwadwol Americanaidd ac aelodau'r Blaid Weriniaethol wedi canfod gelyn newydd: Nate Silver, awdur y blog FiveThirtyEight, sydd bellach yn ran o wefan y New York Times. Camp Silver yw darogan etholiadau (a gemau pêl-fâs cyn hynny), a hynny trwy ddefnyddio ffigurau a ddarperir gan gwmnïau arolygon barn. Hynny yw, mae Silver wedi cynhyrchu model cyfrifiadurol sy'n ei alluogi i fewnbynnu rhifau o'r arolygon diweddaraf a chynhyrchu rhagolwg etholiadol rhyfeddol o lwyddiannus (daeth yn agos iawn ati yn 2008 a 2010).
Efallai dylid rhoi ychydig o gefndir yn gyntaf. Mae'r rhan fwyaf o'r arolygon barn bellach yn dangos bod yr ymgyrch arlywyddol yn dynn iawn, yn yr ystyr bod Obama a Romney'n debygol o ddod yn agos iawn yn y bleidlais boblogaidd. Y broblem gyda hynny, wrth gwrs, yw bod y bleidlais boblogaidd yn amherthnasol yn system arlywyddol America. Yn hytrach, defnyddir proses digon rhyfedd, sef y coleg etholiadol. Daw enw blog Silver o'r ffaith bod 538 o bleidleisiau i'w hennill i gyd, sydd wedi'u dosbarthu ymysg y taleithiau yn ôl maint eu poblogaeth. Mae angen i ymgeisydd ennill 270 o'r rhain er mwyn sicrhau mwyafrif a chael ei ethol yn arlywydd. California yw'r dalaith fwyaf poblog, ac mae ganddi felly 55 allan o'r 538: yr enillydd yn y fan honno sy'n cael y 55 i gyd, dim ots beth yw maint y fuddugoliaeth. Rwy'n credu bod y broses yma'n hurt (collodd Al Gore yn 2000 er iddo ennill dros hanner miliwn o bleidleisiau'n fwy na George W Bush), ond dyna'r system sydd ohoni.
Ohio yw'r dalaith bwysicaf y tro hwn (ac nid am y tro cyntaf), gan ei fod yn gymharol werthfawr (18) a'n gystadleuol iawn. Mae'r rhan fwyaf o'r arolygon yn dangos bod Obama ar y blaen yno, gyda llai nag wythnos i fynd erbyn hyn. Nid yw ar y blaen o lawer, ond mae yna fwlch digon ystyfnig a sefydlog. Oherwydd pwysigrwydd y dalaith, mae model Silver yn sensitif iawn i arolygon o'r dalaith honno. Gan fod Obama ar y blaen yno, felly (ac mewn taleithiau eraill pwysig fel Virginia), mae Silver yn datgan bod tebygolrwydd o 77.4% bod Obama am ennill yr etholiad ac felly am sicrhau pedair blynedd arall fel arlywydd. Os yw llawer o bleidleisiau Romney am ddod o daleithiau fel Mississippi a Texas, lle mae'n sicr o ennill beth bynnag, yna nid yw hynny am roi unrhyw fantais ychwanegol iddo.
O ganlyniad, mae sylwebwyr ceidwadol wedi bod yn brysur yn bychanu Silver a'i gyhuddo o adael i'w ryddfrydaeth pro-Obama honedig liwio'i ragolwg. Dyma anwybodaeth ffyrnig ar waith unwaith eto: nid yw'r bobl yma'n deall sut mae tebygolrwydd yn gweithio. Er bod yr arolygon ar hyn o bryd yn awgrymu mai 50.4% fydd canran Obama o'r bleidlais boblogaidd, a 48.5% yn achos Romney (gyda'r gweddill yn mynd i'r pleidiau amgen pitw), nid yw hynny'n cyfateb o gwbl i debygolrwydd o 50.4% bod Obama am ennill a 48.5% mai Romney fydd yn fuddugol. Rwyf eisoes wedi trafod y coleg etholiadol, ond hyd yn oed wedyn byddai'r ffigurau yma'n awgrymu bod tebygolrwydd Obama o ennill yn uwch na 50.4%. Mae llai nag wythnos i fynd, ac mae'r ffigurau wedi sefydlogi (yn wir, mae Silver yn honni bod ymgyrchoedd fel hyn yn llawer mwy sefydlog nag y mae pobl yn ei sylweddoli). Fel y dywed Silver, "If the Giants lead the Redskins 24-21 in the fourth quarter, it's a close game that either team could win. But it's also not a "toss-up": The Giants are favored. It's the same principle here: Obama is ahead in the polling averages in states like Ohio that would suffice for him to win the Electoral College. Hence, he's the favorite."
Dyma ddyfyniad o erthygl Dylan Byers o wefan Politico sy'n amlygu anwybodaeth yr awdur yn berffaith: "So should Mitt Romney win on Nov. 6, it’s difficult to see how people can continue to put faith in the predictions of someone who has never given that candidate anything higher than a 41 percent chance of winning.” Mae'n rhyfeddol i mi bod dyn sy'n gwneud bywoliaeth o drafod y pethau yma'n gallu ysgrifennu brawddeg mor gyfan gwbl dwp. Digon yw gofyn pa fath o fathemateg a ddysgwyd iddo yn yr ysgol, os yw 41% yn cyfateb â 0% yn ei ben.
Mae'n werth darllen erthygl Ezra Klein am fwy o fanylion ynghylch y mater yma.
Rwy'n sylweddoli erbyn hyn mai'r cyfan yw'r cofnod yma ar ôl popeth yw ffordd ryfeddol o hir-wyntog o ddweud "mae pobl dwp yn dwp". Ond sylwebwyr prif-lif proffesiynol yw'r rhain, ac mae'r un anwybodaeth ar waith yma ag sydd mor amlwg yn yr eithafwyr sy'n credu bod Conservapedia yn syniad rhesymol. Mae yna jôc yn mynd o gwmpas sy'n mynd fel hyn: petaech yn dweud wrth ryddfrydwr bod eu hoff ymgeisydd am golli, buasent eisiau saethu eu hunain; on petaech yn dweud yr un peth wrth geidwadwr, buasent eisiau eich saethu chi. Yn lle ceisio deall realiti yn well, eu greddf yw ei ddirmygu, pardduo'r sawl sy'n ceisio'i egluro iddynt, a chuddio yn swigen ffantasi.
Yn aml, wrth gwrs, rydym yn dilyn y trywydd anonest, sef anwybyddu neu ddiystyru'r ffeithiau angharedig. Mae pawb yn euog o hyn i raddau gwahanol. Fel rhywun sy'n clodfori rhesymeg a thystiolaeth, rwy'n gwneud fy ngorau i seilio fy safbwyntiau ar y pethau hynny, ond mae'n amhosibl llwyddo bob tro. Pitw iawn yw ein gwybodaeth o'i gymharu â'r holl bethau nad ydym yn ei wybod, ond nid yw hynny fel rheol yn ein hatal rhag neidio i ffurfio barn ar bron popeth.
Rydym i gyd felly'n anwybodus ynghylch llawer iawn mwy o bethau nag yr ydym yn eu deall. Gwerthfawrogi hynny yw'r gamp. Rwy'n hoff o ymadrodd a briodolir i Socrates, sef rhywbeth tebyg i hyn: "gwir arwydd doethineb yw deall cyn lleied yr ydym yn ei wybod". Yn wir, wrth i'n gwybodaeth gynyddu, po fwyaf y sylweddolem nad ydym yn ei wybod.
O gofio hyn, awgrymaf ddiffiniad defnyddiol o'r math peryclaf o anwybodusyn: rhywun nad oes ganddo'r syniad lleiaf cymaint o bethau nad yw'n ei ddeall.
Mae hefyd yn werth nodi bod dau fath gwahanol o anwybodaeth. Ceir y math cyffredin, sy'n ddim mwy na diffyg gwybodaeth ynghylch pwnc arbennig. Mae'r math yma i'w weld ynom i gyd, gan nad oes unrhyw un sy'n gwybod popeth, ac nid yw'n broblem (er, wrth reswm, dylai pawb ymdrechu i ddeall mwy). Ar y llaw arall, fodd bynnag, ceir anwybodaeth mwy ffyrnig ac ystyfnig. Mae pobl sy'n arddangos y math yma yn gwbl ddall i'w hanwybodaeth eu hunain, ac mae ganddynt safbwyntiau cryfion a swnllyd sydd wedi'u seilio'n gyfan gwbl ar gelwyddau.
Fel mae unrhyw un sy'n darllen y blog hwn yn gwybod erbyn hyn, mae gennyf ddiddordeb mawr yng ngwleidyddiaeth America. Rwy'n credu mai'r rheswm yw bod cymaint o bobl anwybodus o'r ail fath uchod yn amlwg iawn ynddi. Maent i'w cael ymhob man, wrth reswm, ond go brin bod yna wlad gyfoethog arall lle maent mor ddylanwadol. Am y rheswm yma, i America rwyf am fynd er mwyn dangos enghreifftiau o'r hyn sydd gennyf o dan sylw.
Mae'r wefan anhygoel Conservapedia yn fan cychwyn da. Yn ôl yr awduron, mae Wikipedia'n cynnwys gormod o lawer o ffeithiau nad ydynt yn cyd-fynd â'u safbwyntiau ceidwadol a christnogol eithafol. Yn naturiol, yn hytrach nag ail-ystyried eu safbwyntiau, eu hymateb yw pardduo Wikipedia a honni mai offeryn propaganda adain-chwith ydyw. Fel y dywed y digrifwr Stephen Colbert, 'reality has a well-known liberal bias'. Mewn geiriau eraill, os yw'r ffeithiau'n gwrthddweud eu daliadau gwleidyddol, datrysiad y math yma o anwybodusyn yw creu rhith-fydysawd amgen sydd yn cyd-fynd. Os nad ydych yn gyfarwydd â'r wefan wallgof yma, mae'n werth cael golwg; byddwch yn chwerthin a dychryn am yn ail. Awgrymaf rai pigion: dyma dudalen i'ch diddanu, a dyma un i'ch cynddeiriogi.
Efallai bod yr enghraifft yma ychydig yn eithafol. Er tegwch, dylid nodi bod nifer o geidwadwyr yn collfarnu Conservapedia hefyd. Rwy'n credu ei bod yn enghraifft ddefnyddiol, fodd bynnag. Mae'n amlygu'r un dyhead i greu rhith-realiti gyfochrog sydd i gyfrif am boblogrwydd pethau fel Fox News. Mae cyfran helaeth o Americanwyr yn byw mewn rhyw fath o swigen, gan dderbyn eu holl newyddion a gwybodaeth o ffynonellau sy'n agored-elyniaethus tuag at ffeithiau syml ynghylch y byd go iawn.
A ffeithiau syml rwy'n ei olygu fan hyn. Mae trethi a'r economi, er enghraifft, yn bwnc digon astrus a chymhleth, ac nid oes un ateb amlwg. Mae'n berffaith naturiol bod llawer iawn o anghytundeb yn ei gylch. Yng nghyd-destun y cofnod hwn, sôn yr wyf am bethau fel y ffaith bod pob creadur a phlanhigyn ar ein planed wedi esblygu o'r un hynafiad cyffredin, neu'r ffaith hawdd nad mwslem o Kenya yw Barack Obama. Mae gwrthod ffeithiau fel rhain yn wallgof ac anfaddeuol, a dyna'i diwedd hi. Nid yw'r ffaith bod cymaint o Americanwyr yn gwneud hynny'n gwneud y safbwyntiau ronyn yn barchusach.
Anwybodaeth ynghylch ystadegau, mathemateg a thebygolrwydd sydd wedi sbarduno'r llith yma. Yn ystod yr wythnos diwethaf, mae llawer o sylwebwyr ceidwadwol Americanaidd ac aelodau'r Blaid Weriniaethol wedi canfod gelyn newydd: Nate Silver, awdur y blog FiveThirtyEight, sydd bellach yn ran o wefan y New York Times. Camp Silver yw darogan etholiadau (a gemau pêl-fâs cyn hynny), a hynny trwy ddefnyddio ffigurau a ddarperir gan gwmnïau arolygon barn. Hynny yw, mae Silver wedi cynhyrchu model cyfrifiadurol sy'n ei alluogi i fewnbynnu rhifau o'r arolygon diweddaraf a chynhyrchu rhagolwg etholiadol rhyfeddol o lwyddiannus (daeth yn agos iawn ati yn 2008 a 2010).
Efallai dylid rhoi ychydig o gefndir yn gyntaf. Mae'r rhan fwyaf o'r arolygon barn bellach yn dangos bod yr ymgyrch arlywyddol yn dynn iawn, yn yr ystyr bod Obama a Romney'n debygol o ddod yn agos iawn yn y bleidlais boblogaidd. Y broblem gyda hynny, wrth gwrs, yw bod y bleidlais boblogaidd yn amherthnasol yn system arlywyddol America. Yn hytrach, defnyddir proses digon rhyfedd, sef y coleg etholiadol. Daw enw blog Silver o'r ffaith bod 538 o bleidleisiau i'w hennill i gyd, sydd wedi'u dosbarthu ymysg y taleithiau yn ôl maint eu poblogaeth. Mae angen i ymgeisydd ennill 270 o'r rhain er mwyn sicrhau mwyafrif a chael ei ethol yn arlywydd. California yw'r dalaith fwyaf poblog, ac mae ganddi felly 55 allan o'r 538: yr enillydd yn y fan honno sy'n cael y 55 i gyd, dim ots beth yw maint y fuddugoliaeth. Rwy'n credu bod y broses yma'n hurt (collodd Al Gore yn 2000 er iddo ennill dros hanner miliwn o bleidleisiau'n fwy na George W Bush), ond dyna'r system sydd ohoni.
Ohio yw'r dalaith bwysicaf y tro hwn (ac nid am y tro cyntaf), gan ei fod yn gymharol werthfawr (18) a'n gystadleuol iawn. Mae'r rhan fwyaf o'r arolygon yn dangos bod Obama ar y blaen yno, gyda llai nag wythnos i fynd erbyn hyn. Nid yw ar y blaen o lawer, ond mae yna fwlch digon ystyfnig a sefydlog. Oherwydd pwysigrwydd y dalaith, mae model Silver yn sensitif iawn i arolygon o'r dalaith honno. Gan fod Obama ar y blaen yno, felly (ac mewn taleithiau eraill pwysig fel Virginia), mae Silver yn datgan bod tebygolrwydd o 77.4% bod Obama am ennill yr etholiad ac felly am sicrhau pedair blynedd arall fel arlywydd. Os yw llawer o bleidleisiau Romney am ddod o daleithiau fel Mississippi a Texas, lle mae'n sicr o ennill beth bynnag, yna nid yw hynny am roi unrhyw fantais ychwanegol iddo.
O ganlyniad, mae sylwebwyr ceidwadol wedi bod yn brysur yn bychanu Silver a'i gyhuddo o adael i'w ryddfrydaeth pro-Obama honedig liwio'i ragolwg. Dyma anwybodaeth ffyrnig ar waith unwaith eto: nid yw'r bobl yma'n deall sut mae tebygolrwydd yn gweithio. Er bod yr arolygon ar hyn o bryd yn awgrymu mai 50.4% fydd canran Obama o'r bleidlais boblogaidd, a 48.5% yn achos Romney (gyda'r gweddill yn mynd i'r pleidiau amgen pitw), nid yw hynny'n cyfateb o gwbl i debygolrwydd o 50.4% bod Obama am ennill a 48.5% mai Romney fydd yn fuddugol. Rwyf eisoes wedi trafod y coleg etholiadol, ond hyd yn oed wedyn byddai'r ffigurau yma'n awgrymu bod tebygolrwydd Obama o ennill yn uwch na 50.4%. Mae llai nag wythnos i fynd, ac mae'r ffigurau wedi sefydlogi (yn wir, mae Silver yn honni bod ymgyrchoedd fel hyn yn llawer mwy sefydlog nag y mae pobl yn ei sylweddoli). Fel y dywed Silver, "If the Giants lead the Redskins 24-21 in the fourth quarter, it's a close game that either team could win. But it's also not a "toss-up": The Giants are favored. It's the same principle here: Obama is ahead in the polling averages in states like Ohio that would suffice for him to win the Electoral College. Hence, he's the favorite."
Dyma ddyfyniad o erthygl Dylan Byers o wefan Politico sy'n amlygu anwybodaeth yr awdur yn berffaith: "So should Mitt Romney win on Nov. 6, it’s difficult to see how people can continue to put faith in the predictions of someone who has never given that candidate anything higher than a 41 percent chance of winning.” Mae'n rhyfeddol i mi bod dyn sy'n gwneud bywoliaeth o drafod y pethau yma'n gallu ysgrifennu brawddeg mor gyfan gwbl dwp. Digon yw gofyn pa fath o fathemateg a ddysgwyd iddo yn yr ysgol, os yw 41% yn cyfateb â 0% yn ei ben.
Mae'n werth darllen erthygl Ezra Klein am fwy o fanylion ynghylch y mater yma.
Rwy'n sylweddoli erbyn hyn mai'r cyfan yw'r cofnod yma ar ôl popeth yw ffordd ryfeddol o hir-wyntog o ddweud "mae pobl dwp yn dwp". Ond sylwebwyr prif-lif proffesiynol yw'r rhain, ac mae'r un anwybodaeth ar waith yma ag sydd mor amlwg yn yr eithafwyr sy'n credu bod Conservapedia yn syniad rhesymol. Mae yna jôc yn mynd o gwmpas sy'n mynd fel hyn: petaech yn dweud wrth ryddfrydwr bod eu hoff ymgeisydd am golli, buasent eisiau saethu eu hunain; on petaech yn dweud yr un peth wrth geidwadwr, buasent eisiau eich saethu chi. Yn lle ceisio deall realiti yn well, eu greddf yw ei ddirmygu, pardduo'r sawl sy'n ceisio'i egluro iddynt, a chuddio yn swigen ffantasi.
17/07/2012
Creadaeth yn Lloegr
Mae 'ysgolion rhydd' yn syniad ofnadwy am nifer fawr o resymau. Efallai mai'r prif reswm yw eu bod yn arwain yn anochel at sefyllfaoedd fel hyn: mae Michael Gove, gweinidog addysg Lloegr, wedi rhoi sêl ei fendith i dair o ysgolion sy'n bwriadu dysgu stori Genesis fel gwyddoniaeth. Holl bwrpas y cysyniad o 'ysgol rydd' yw eu bod yn 'annibynnol'; nid ydynt yn atebol i'r awdurdod lleol. Nid rhyfedd felly bod sefydliadau crefyddol wedi neidio ar y cyfle i gymryd mantais o'r system. Yr hyn sy'n gwneud yr holl beth yn wirioneddol wallgof yw'r ffaith mai arian cyhoeddus sy'n eu cyllido. Ydyw, mae arian trethdalwyr felly'n cefnogi sefydliadau sy'n bodoli'n unswydd er mwyn rhaffu celwyddau wrth lond ystafelloedd dosbarth o blant.
Gallwch ddarllen mwy o fanylion am yr ysgolion arfaethedig ar wefan y British Humanist Association.
Fel y dywedais yn ddiweddar, nid wyf yn gwrthwynebu dysgu am fytholegau a thraddodiadau creu mewn gwersi addysg grefyddol. Y pwynt yw na ddylent ddod ar gyfyl unrhyw ystafell wyddoniaeth. Hoff ymadrodd y grwpiau crefyddol yma yw mai eu hunig amcan yw 'dysgu dwy ochr y ddadl'. Lol camarweiniol llwyr yw hynny: nid oes dadl wyddonol o gwbl ynghylch y ffaith mai esblygiad sy'n gyfrifol am holl rywogaethau'r byd. Yn wir, nid yw bywydeg fel maes yn gwneud synnwyr o gwbl heb theori esblygiadol.
Diolch byth bod addysg yn faes datganoledig erbyn hyn. Dim ond Lloegr sy'n debygol o ddioddef y ffolineb yma. Serch hynny, rwy'n mawr obeithio y bydd y Saeson yn gwrthwynebu. Nid yw'r math yma o beth yn digwydd ym Mississippi nac Alabama, hyd yn oed (er, mae'n siwr bydd llawer o wleidyddion y taleithiau Americanaidd hynny'n cenfigennu). A yw Gove yn deisyfu gwneud Lloegr yn destun gwawd a chywilydd?
Gallwch ddarllen mwy o fanylion am yr ysgolion arfaethedig ar wefan y British Humanist Association.
Fel y dywedais yn ddiweddar, nid wyf yn gwrthwynebu dysgu am fytholegau a thraddodiadau creu mewn gwersi addysg grefyddol. Y pwynt yw na ddylent ddod ar gyfyl unrhyw ystafell wyddoniaeth. Hoff ymadrodd y grwpiau crefyddol yma yw mai eu hunig amcan yw 'dysgu dwy ochr y ddadl'. Lol camarweiniol llwyr yw hynny: nid oes dadl wyddonol o gwbl ynghylch y ffaith mai esblygiad sy'n gyfrifol am holl rywogaethau'r byd. Yn wir, nid yw bywydeg fel maes yn gwneud synnwyr o gwbl heb theori esblygiadol.
Diolch byth bod addysg yn faes datganoledig erbyn hyn. Dim ond Lloegr sy'n debygol o ddioddef y ffolineb yma. Serch hynny, rwy'n mawr obeithio y bydd y Saeson yn gwrthwynebu. Nid yw'r math yma o beth yn digwydd ym Mississippi nac Alabama, hyd yn oed (er, mae'n siwr bydd llawer o wleidyddion y taleithiau Americanaidd hynny'n cenfigennu). A yw Gove yn deisyfu gwneud Lloegr yn destun gwawd a chywilydd?
17/06/2012
Gwyddoniaeth yn y cyfryngau
Fe ddywedais yn ddiweddar bod ymdriniaeth darlledwyr a newyddiadurwyr print â gwyddoniaeth yn aml yn ddiffygiol iawn. Rwy'n credu bod gwyddoniaeth yn dioddef yn waeth yn hyn o beth nag unrhyw faes arall. Mae cyffrogarwch a'r dyhead i bortreadu datblygiad arbennig fel rhywbeth mwy arwyddocaol nag ydyw yn ffactor enfawr, wrth gwrs, ac mae'n anodd osgoi hynny gan fod newyddiadurwyr a chynhyrchwyr am i gymaint ddarllen a gwylio ag sy'n bosibl. Fodd bynnag, rwy'n credu bod lle i gredu bod anwybodaeth gwirioneddol - hynny yw, diffyg dealltwriaeth o'r dull gwyddonol - hefyd yn gyfrifol. Fel mae Ben Goldacre wedi'i ddweud yn aml, efallai bod gan hyn rywbeth i'w wneud â'r ffaith mai mewn pynciau dyniaethol y mae'r mwyafrif helaeth o newyddiadurwyr wedi graddio (ac ysgrifennaf y geiriau hyn fel rhywun a fethodd ei flwyddyn gyntaf yn astudio biocemeg, gan benderfynu roi'r gorau iddi ac astudio llyfrau Cymraeg yn lle). Gyda llaw, os nad ydych wedi darllen llyfr Goldacre, Bad Science: gwnewch.
Yn aml, amlygir hyn fwy na neb gan y Daily Mail, sy'n hoff iawn o gyhoeddi bod math penodol o fwyd neu ddiod yn gwella canser un wythnos ond yn ei achosi yr wythnos wedyn (weithiau, ac ni ellir ond edmygu'r fath ddiffyg-ymwybyddiaeth, byddent yn gwneud y ddau honiad o fewn dau ddiwrnod i'w gilydd). Y temptasiwn yw chwerthin am y peth, ond mae dryswch a gwrthddweud fel hyn yn niweidiol iawn i hygrededd gwyddoniaeth yn llygaid y cyhoedd, er mai hacks tabloid sydd ar fai yn hytrach na'r gwyddonwyr.
Efallai mai'r pwnc sy'n amlygu anwybodaeth newyddiadurwyr fwy na'r un arall yw esblygiad biolegol. Fe aned theori esblygiadol ganrif a hanner yn ôl, pan gyhoeddodd Charles Darwin ei gampwaith On The Origin Of Species. Darwin oedd y cyntaf i amlinellu sut, yn fras, y bu i bob rhywogaeth ar y ddaear esblygu o un gell hynafol dros filiynau o genedlaethau. Byth ers hynny, mae mynydd o dystiolaeth ychwanegol (gan gynnwys rhai meysydd cyfain nad oeddent yn bodoli yng nghyfnod Darwin, megis geneteg a bioleg moceliwlar) wedi'n galluogi i greu darlun llawnach byth o'r modd y digwyddodd hynny. Er hynny, efallai oherwydd bod yr holl beth yn mynd yn groes i ddaliadau crefyddol cymaint o bobl, prin iawn yw'r sawl sy'n deall hyd yn oed egwyddorion sylfaenol esblygiad (y peth amlycaf sy'n cysylltu pawb sy'n gwrthod derbyn esblygiad yw nad ydynt yn deall y syniad). Yn anffodus, mae'n debyg bod llawer o newyddiadurwyr yn cael trafferth hefyd.
Yn achos esblygiad, daw'r anwybodaeth yma i'r amlwg mewn sawl ffordd. Er enghraifft, pan ddarganfyddir ffosil newydd, yn enwedig un sy'n berthnasol i esblygiad diweddar ein rhywogaeth ein hunain, yn aml bydd yr adroddiadau yn y wasg yn dweud pethau i'r perwyl ein bod "o'r diwedd" wedi darganfod "y ddolen goll". Mae hyn yn peri sawl problem ddifrifol.
Yn gyntaf, lol yw'r syniad bod y fath beth â dolen goll benodol a fyddai'n datrys popeth pe dawn o hyd iddi (neu, yn waeth byth, yn "profi theori Darwin o'r diwedd"). Awgryma hynny nad yw esblygiad, neu ran arbennig o'r theori, wedi'i gadarnhau nes bod y ffosil yma wedi'i ddarganfod. Y gwir yw bod esblygiad yn ffaith hen ddigon cadarn yn barod, ac rydym yn deall y mecanweithiau'n dda iawn bellach hefyd. Llenwi'r manylion yw'r dasg bellach (ac mae llawer iawn o'r rheiny).
Mae'n hawdd dangos pa mor ddwl yw'r syniad bod palaeontolegwyr yn chwilio'n wyllt am ddolen goll benodol, fel petai'n rhyw fath o real sanctaidd sy'n cynnwys yr holl atebion. Os oes gennym eisoes ffosil A a ffosil C, beth sy'n digwydd os ydym yn darganfod ffosil B, "dolen goll" honedig sydd rywle yn y "canol"? Yr ateb yw bod gennym bellach ddwy ddolen goll! Beth sy'n cysylltu A a B, a B a C? Ym maes palaeontoleg, mae pob ateb yn codi mwy o gwestiynau manylach. Mae'r jig-sô di-ddiwedd yma wrth fodd y gwyddonwyr, wrth gwrs, gan fod ganddynt ddigon o waith ymchwil i'w cadw'n brysur. Go brin y daw'r dydd pan fydd gennym enghraifft o bob un math o anifail neu blanhigyn sydd wedi bodoli erioed.
Yr hyn sy'n gwneud y camargraff hwn mor ddifrifol yw bod eithafwyr crefyddol yn manteisio arno er mwyn ymosod ar theori esblygiadol yn ei chyfanrwydd. Mae natur y cofnod ffosil yn golygu bod y "dolenni coll" yn ddi-ddiwedd, ac maent yn gweld hynny fel arwydd o ddiffyg tystiolaeth o blaid yr holl syniad. Yn wir, oherwydd yr hyn a eglurais uchod, yn eu golwg hwy mae pob darn ychwanegol o dystiolaeth palaontolegol a ddarganfyddir yn tanseilio theori esblygiadol; gan fod gennym bellach ddwy "ddolen goll" yn hytrach nag un, rydym yn gwybod llai! Prin bod angen dweud pa mor hurt yw hyn, ond mae'n rhaid mai dyma sut mae meddwl yr eithafwr crefyddol yn gweithio.
Pan mae adroddiadau newyddion yn cyhoeddi dro ar ôl tro bod "y ddolen goll" wedi'i darganfod a bod hyn, eto fyth, yn "profi syniad Darwin o'r diwedd", mae hynny'n gwahodd yr eithafwyr crefyddol i nodi'r holl adegau blaenorol y mae'r un peth wedi cael ei honni ac i gyhuddo gwyddonwyr o or-bwysleisio arwyddocâd y dystiolaeth. Y peth rhwystredig yw bod mymryn o wirionedd yn hynny weithiau, oherwydd tuedd gynyddol yw bod gwyddonwyr eu hunain hefyd yn euog o or-gyffroi. Mae'n bosibl deall pam y maent yn cynhyrfu gymaint ar ôl darganfod ffosil, ac wrth gwrs mae datganiadau mawrion yn fwy tebygol o ddenu sylw gan y cyfryngau. Mae pawb yn mwynhau gweld ei enw mewn print, wedi'r cyfan. Ond er bod ffosil yn arwyddocaol i'r sawl sy'n arbenigo'n y math arbennig hwnnw o anifail, dylid gochel rhag mynd dros ben llestri a dweud mai'r darganfyddiad yma yw'r un sy'n datrys popeth.
Ambell waith bydd adroddiadau'n honni rhywbeth gwaeth byth eto, sef bod rhyw ddarganfyddiad neu'i gilydd mor annisgwyl a syfrdanol mae'n ein gorfodi i ail-ystyried popeth am esblygiad. Eto, beth a gawn fel arfer yw rhywbeth fel manylyn annisgwyl penodol am linach penodol o anifeiliaid, ond sy'n cysoni o hyd â mecanweithiau esblygiadol fel rydym yn eu deall. Yn anffodus, mae'r hyperbole yn rhoi'r argraff bod theori esblygiadol ei hun yn gorfod cael ei hail-ystyried o'r gwaelod i fyny.
Afraid dweud bod hynny'n fêl ar fysedd y sawl sy'n arddel creadaeth. Am y rheswm yma, rwyf wedi rhoi'r gorau i brynu'r New Scientist yn rheolaidd ers i'r cyhoeddiad hwnnw, o bawb, roi'r tri gair mawr twp "Darwin Was Wrong" ar glawr rhifyn Ionawr 24, 2009. Roedd yr erthygl ei hun yn trafod braslun Darwin o "goeden" bywyd a'n dweud bod llawer o'r manylion yn anghywir. Er bod y geiriau'n dechnegol gywir, dyma enghraifft o gyffrogarwch o'r math mwyaf anghyfrifol. Nid oes unrhyw un yn credu bod Darwin wedi cael popeth yn union gywir ym 1859. Wrth gwrs ei fod wedi bod allan ohoni gyda llawer o'r manylion. Nid newyddion mo'r ffaith bod theori esblygiadol wedi symud yn ei blaen yn aruthrol ers i Darwin feddwl am y syniad syml hwnnw sy'n greiddiol iddi. Nid yw'n syndod bod y clawr wedi bod wrth fodd creadyddion, ac fe'i rannwyd yn llawen ymhlith cristnogion eithafol Americanaidd. Roedd y rhain wedi'u hargyhoeddi bod esblygiad ei hun wedi cael ei wrth-brofi, a bod darwiniaeth ar fin dymchwel yn deilchion. Wrth reswm, go brin bod y creaduriaid hynny wedi mynd ati i brynu'r cylchgrawn a darllen yr erthygl ei hun. Roedd y difrod wedi'i wneud. Dyma'n union pam mae'n bwysig osgoi'r math hwn o or-ddweud gor-gynhyrfus. Mae'r ffaith mai'r New Scientist oedd wrthi'n ei wneud gymaint yn llai maddeuol, ac yn yr achos hwn nid oes modd beio graddau'n y dyniaethau am y peth chwaith.
Mae gan greadyddion lawer iawn mwy o ddadleuon dwl na hyn, wrth gwrs. Mae gormod o lawer i'w trafod yma. Am y tro, digon yw argymell y dudalen yma sy'n rhestru nifer anferth o'u dadleuon gwrth-esblygiadol, gydag ateb i bob un. Mae'r dystiolaeth i gefnogi esblygiad yn anhygoel; yn wir, o ran swmp tystiolaeth pur, go brin bod yna theori gadarnach yn yr holl wyddorau.
Fel y dywedais, mae'r ffaith bod cymaint o wrthwynebiad crefyddol i'r holl syniad yn golygu ei bod yn bwysicach cadw persbectif a bod yn gywir wrth drafod esblygiad nag yn achos bron unrhyw bwnc arall ym maes gwyddoniaeth. Yn aml, nid yw hynny'n digwydd, hyd yn oed mewn cyhoeddiadau arbenigol sy'n canolbwyntio ar wyddoniaeth. Mae hefyd yn bwysig yn achos maesydd eraill sy'n sensitif am resymau gwleidyddol, megis cynhesu byd-eang. Yn rhy aml, gyda phynciau fel hyn mae'r cyfryngau fel petaent yn credu mai eu rôl yw rhoi llwyfan i wahanol safbwyntiau mewn modd "gytbwys" a gwahodd y darllenwyr i gyrraedd eu casgliadau eu hunain: gelwir y ffenomen yma'n newyddiadura "dywedodd ef, dywedodd hi". Rwy'n credu eu bod yn twyllo'u hunain mai dyma sut mae bod yn ddi-duedd, ond mewn gwirionedd diogrwydd ydyw. Yn achos cynhesu byd-eang, nid oes dwy ochr gyfartal. Ar un ochr, mae consensws ymysg gwyddonwyr sy'n arbenigo yn y maes bod yr hinsawdd wedi cynhesu ar raddfa ddigynsail dros y ddwy ganrif ddiwethaf a bod lle i gredu y gall hynny gyflwyno sawl problem yn y dyfodol agos. Ar yr ochr arall, ceir casgliad o unigolion a chwmnïau masnachol sy'n gwadu'r realiti yma am resymau gwleidyddol ac ariannol. Ar adegau fel hyn, nid yw'r gwirionedd rywle yn y canol rhwng y dau begwn: mae un ochr yn berffaith gywir ac mae'r llall yn dweud celwydd noeth, a swyddogaeth y wasg i fod yw egluro hynny. Weithiau, dim ots pa mor amlwg, swnllyd a slic eu PR ydynt, mae'n rhaid derbyn bod un ochr o'r ddadl yn gwbl anghywir.
Rhaid derbyn bod gwyddoniaeth yn gallu bod yn anodd, yn enwedig pan mae angen mynd i fanylder. Eto i gyd, rwy'n teimlo bod newyddiadurwyr yn llwyddo i drafod pynciau fel economeg sydd yr un mor gymhleth. F'argraff i yw na fyddai golygyddion papurau newydd yn fodlon gyda chamgymeriadau sylfaenol yn eu newyddion economaidd, er enghraifft, er bod gwallau felly'n bur gyffredin yn eu straeon gwyddonol.
Yn aml, amlygir hyn fwy na neb gan y Daily Mail, sy'n hoff iawn o gyhoeddi bod math penodol o fwyd neu ddiod yn gwella canser un wythnos ond yn ei achosi yr wythnos wedyn (weithiau, ac ni ellir ond edmygu'r fath ddiffyg-ymwybyddiaeth, byddent yn gwneud y ddau honiad o fewn dau ddiwrnod i'w gilydd). Y temptasiwn yw chwerthin am y peth, ond mae dryswch a gwrthddweud fel hyn yn niweidiol iawn i hygrededd gwyddoniaeth yn llygaid y cyhoedd, er mai hacks tabloid sydd ar fai yn hytrach na'r gwyddonwyr.
Efallai mai'r pwnc sy'n amlygu anwybodaeth newyddiadurwyr fwy na'r un arall yw esblygiad biolegol. Fe aned theori esblygiadol ganrif a hanner yn ôl, pan gyhoeddodd Charles Darwin ei gampwaith On The Origin Of Species. Darwin oedd y cyntaf i amlinellu sut, yn fras, y bu i bob rhywogaeth ar y ddaear esblygu o un gell hynafol dros filiynau o genedlaethau. Byth ers hynny, mae mynydd o dystiolaeth ychwanegol (gan gynnwys rhai meysydd cyfain nad oeddent yn bodoli yng nghyfnod Darwin, megis geneteg a bioleg moceliwlar) wedi'n galluogi i greu darlun llawnach byth o'r modd y digwyddodd hynny. Er hynny, efallai oherwydd bod yr holl beth yn mynd yn groes i ddaliadau crefyddol cymaint o bobl, prin iawn yw'r sawl sy'n deall hyd yn oed egwyddorion sylfaenol esblygiad (y peth amlycaf sy'n cysylltu pawb sy'n gwrthod derbyn esblygiad yw nad ydynt yn deall y syniad). Yn anffodus, mae'n debyg bod llawer o newyddiadurwyr yn cael trafferth hefyd.
Yn achos esblygiad, daw'r anwybodaeth yma i'r amlwg mewn sawl ffordd. Er enghraifft, pan ddarganfyddir ffosil newydd, yn enwedig un sy'n berthnasol i esblygiad diweddar ein rhywogaeth ein hunain, yn aml bydd yr adroddiadau yn y wasg yn dweud pethau i'r perwyl ein bod "o'r diwedd" wedi darganfod "y ddolen goll". Mae hyn yn peri sawl problem ddifrifol.
Yn gyntaf, lol yw'r syniad bod y fath beth â dolen goll benodol a fyddai'n datrys popeth pe dawn o hyd iddi (neu, yn waeth byth, yn "profi theori Darwin o'r diwedd"). Awgryma hynny nad yw esblygiad, neu ran arbennig o'r theori, wedi'i gadarnhau nes bod y ffosil yma wedi'i ddarganfod. Y gwir yw bod esblygiad yn ffaith hen ddigon cadarn yn barod, ac rydym yn deall y mecanweithiau'n dda iawn bellach hefyd. Llenwi'r manylion yw'r dasg bellach (ac mae llawer iawn o'r rheiny).
Mae'n hawdd dangos pa mor ddwl yw'r syniad bod palaeontolegwyr yn chwilio'n wyllt am ddolen goll benodol, fel petai'n rhyw fath o real sanctaidd sy'n cynnwys yr holl atebion. Os oes gennym eisoes ffosil A a ffosil C, beth sy'n digwydd os ydym yn darganfod ffosil B, "dolen goll" honedig sydd rywle yn y "canol"? Yr ateb yw bod gennym bellach ddwy ddolen goll! Beth sy'n cysylltu A a B, a B a C? Ym maes palaeontoleg, mae pob ateb yn codi mwy o gwestiynau manylach. Mae'r jig-sô di-ddiwedd yma wrth fodd y gwyddonwyr, wrth gwrs, gan fod ganddynt ddigon o waith ymchwil i'w cadw'n brysur. Go brin y daw'r dydd pan fydd gennym enghraifft o bob un math o anifail neu blanhigyn sydd wedi bodoli erioed.
Yr hyn sy'n gwneud y camargraff hwn mor ddifrifol yw bod eithafwyr crefyddol yn manteisio arno er mwyn ymosod ar theori esblygiadol yn ei chyfanrwydd. Mae natur y cofnod ffosil yn golygu bod y "dolenni coll" yn ddi-ddiwedd, ac maent yn gweld hynny fel arwydd o ddiffyg tystiolaeth o blaid yr holl syniad. Yn wir, oherwydd yr hyn a eglurais uchod, yn eu golwg hwy mae pob darn ychwanegol o dystiolaeth palaontolegol a ddarganfyddir yn tanseilio theori esblygiadol; gan fod gennym bellach ddwy "ddolen goll" yn hytrach nag un, rydym yn gwybod llai! Prin bod angen dweud pa mor hurt yw hyn, ond mae'n rhaid mai dyma sut mae meddwl yr eithafwr crefyddol yn gweithio.
Pan mae adroddiadau newyddion yn cyhoeddi dro ar ôl tro bod "y ddolen goll" wedi'i darganfod a bod hyn, eto fyth, yn "profi syniad Darwin o'r diwedd", mae hynny'n gwahodd yr eithafwyr crefyddol i nodi'r holl adegau blaenorol y mae'r un peth wedi cael ei honni ac i gyhuddo gwyddonwyr o or-bwysleisio arwyddocâd y dystiolaeth. Y peth rhwystredig yw bod mymryn o wirionedd yn hynny weithiau, oherwydd tuedd gynyddol yw bod gwyddonwyr eu hunain hefyd yn euog o or-gyffroi. Mae'n bosibl deall pam y maent yn cynhyrfu gymaint ar ôl darganfod ffosil, ac wrth gwrs mae datganiadau mawrion yn fwy tebygol o ddenu sylw gan y cyfryngau. Mae pawb yn mwynhau gweld ei enw mewn print, wedi'r cyfan. Ond er bod ffosil yn arwyddocaol i'r sawl sy'n arbenigo'n y math arbennig hwnnw o anifail, dylid gochel rhag mynd dros ben llestri a dweud mai'r darganfyddiad yma yw'r un sy'n datrys popeth.
Ambell waith bydd adroddiadau'n honni rhywbeth gwaeth byth eto, sef bod rhyw ddarganfyddiad neu'i gilydd mor annisgwyl a syfrdanol mae'n ein gorfodi i ail-ystyried popeth am esblygiad. Eto, beth a gawn fel arfer yw rhywbeth fel manylyn annisgwyl penodol am linach penodol o anifeiliaid, ond sy'n cysoni o hyd â mecanweithiau esblygiadol fel rydym yn eu deall. Yn anffodus, mae'r hyperbole yn rhoi'r argraff bod theori esblygiadol ei hun yn gorfod cael ei hail-ystyried o'r gwaelod i fyny.
Afraid dweud bod hynny'n fêl ar fysedd y sawl sy'n arddel creadaeth. Am y rheswm yma, rwyf wedi rhoi'r gorau i brynu'r New Scientist yn rheolaidd ers i'r cyhoeddiad hwnnw, o bawb, roi'r tri gair mawr twp "Darwin Was Wrong" ar glawr rhifyn Ionawr 24, 2009. Roedd yr erthygl ei hun yn trafod braslun Darwin o "goeden" bywyd a'n dweud bod llawer o'r manylion yn anghywir. Er bod y geiriau'n dechnegol gywir, dyma enghraifft o gyffrogarwch o'r math mwyaf anghyfrifol. Nid oes unrhyw un yn credu bod Darwin wedi cael popeth yn union gywir ym 1859. Wrth gwrs ei fod wedi bod allan ohoni gyda llawer o'r manylion. Nid newyddion mo'r ffaith bod theori esblygiadol wedi symud yn ei blaen yn aruthrol ers i Darwin feddwl am y syniad syml hwnnw sy'n greiddiol iddi. Nid yw'n syndod bod y clawr wedi bod wrth fodd creadyddion, ac fe'i rannwyd yn llawen ymhlith cristnogion eithafol Americanaidd. Roedd y rhain wedi'u hargyhoeddi bod esblygiad ei hun wedi cael ei wrth-brofi, a bod darwiniaeth ar fin dymchwel yn deilchion. Wrth reswm, go brin bod y creaduriaid hynny wedi mynd ati i brynu'r cylchgrawn a darllen yr erthygl ei hun. Roedd y difrod wedi'i wneud. Dyma'n union pam mae'n bwysig osgoi'r math hwn o or-ddweud gor-gynhyrfus. Mae'r ffaith mai'r New Scientist oedd wrthi'n ei wneud gymaint yn llai maddeuol, ac yn yr achos hwn nid oes modd beio graddau'n y dyniaethau am y peth chwaith.Mae gan greadyddion lawer iawn mwy o ddadleuon dwl na hyn, wrth gwrs. Mae gormod o lawer i'w trafod yma. Am y tro, digon yw argymell y dudalen yma sy'n rhestru nifer anferth o'u dadleuon gwrth-esblygiadol, gydag ateb i bob un. Mae'r dystiolaeth i gefnogi esblygiad yn anhygoel; yn wir, o ran swmp tystiolaeth pur, go brin bod yna theori gadarnach yn yr holl wyddorau.
Fel y dywedais, mae'r ffaith bod cymaint o wrthwynebiad crefyddol i'r holl syniad yn golygu ei bod yn bwysicach cadw persbectif a bod yn gywir wrth drafod esblygiad nag yn achos bron unrhyw bwnc arall ym maes gwyddoniaeth. Yn aml, nid yw hynny'n digwydd, hyd yn oed mewn cyhoeddiadau arbenigol sy'n canolbwyntio ar wyddoniaeth. Mae hefyd yn bwysig yn achos maesydd eraill sy'n sensitif am resymau gwleidyddol, megis cynhesu byd-eang. Yn rhy aml, gyda phynciau fel hyn mae'r cyfryngau fel petaent yn credu mai eu rôl yw rhoi llwyfan i wahanol safbwyntiau mewn modd "gytbwys" a gwahodd y darllenwyr i gyrraedd eu casgliadau eu hunain: gelwir y ffenomen yma'n newyddiadura "dywedodd ef, dywedodd hi". Rwy'n credu eu bod yn twyllo'u hunain mai dyma sut mae bod yn ddi-duedd, ond mewn gwirionedd diogrwydd ydyw. Yn achos cynhesu byd-eang, nid oes dwy ochr gyfartal. Ar un ochr, mae consensws ymysg gwyddonwyr sy'n arbenigo yn y maes bod yr hinsawdd wedi cynhesu ar raddfa ddigynsail dros y ddwy ganrif ddiwethaf a bod lle i gredu y gall hynny gyflwyno sawl problem yn y dyfodol agos. Ar yr ochr arall, ceir casgliad o unigolion a chwmnïau masnachol sy'n gwadu'r realiti yma am resymau gwleidyddol ac ariannol. Ar adegau fel hyn, nid yw'r gwirionedd rywle yn y canol rhwng y dau begwn: mae un ochr yn berffaith gywir ac mae'r llall yn dweud celwydd noeth, a swyddogaeth y wasg i fod yw egluro hynny. Weithiau, dim ots pa mor amlwg, swnllyd a slic eu PR ydynt, mae'n rhaid derbyn bod un ochr o'r ddadl yn gwbl anghywir.
Rhaid derbyn bod gwyddoniaeth yn gallu bod yn anodd, yn enwedig pan mae angen mynd i fanylder. Eto i gyd, rwy'n teimlo bod newyddiadurwyr yn llwyddo i drafod pynciau fel economeg sydd yr un mor gymhleth. F'argraff i yw na fyddai golygyddion papurau newydd yn fodlon gyda chamgymeriadau sylfaenol yn eu newyddion economaidd, er enghraifft, er bod gwallau felly'n bur gyffredin yn eu straeon gwyddonol.
05/10/2011
Stori fy anffyddiaeth
Yn wahanol iawn i lawer o anffyddwyr swnllyd eraill, gan gynnwys llawer o awduron y blogiau a restrir ar dde'r dudalen hon, nid wyf erioed mewn difrif wedi credu mewn unrhyw fath o dduw. Yn ein blynyddoedd cynnar, wrth gwrs, mae meddwl bron pob plentyn ym Mhrydain yn cael ei chwistrellu â'r syniad o ddyn barfog cartwnaidd yn yr awyr sy'n ein gwylio er mwyn gwneud yn siwr ein bod yn blant bach da (mae'r gymhariaeth â Sion Corn yn gweithio ar sawl lefel). Ymhell cyn gorffen yn yr ysgol gynradd, fodd bynnag, roeddwn wedi sylweddoli nad oedd unrhyw reswm o gwbl dros gredu mewn duw. Mae'n ddigon posibl bod hynny'n eithaf anarferol, ond nid wyf yn sicr o hynny. Byddai'n ddifyr clywed gan anffyddwyr eraill, os oes rhai'n darllen.
Yn bendant, mae fy mhrofiad i'n cyferbynnu'n llwyr â stori Barry, perchennog y blog ardderchog Atheos Godless ac un o'm darllenwyr innau (os caf fod mor hy â thybio ei fod yn parhau i bigo draw). Yn y blogiad yma, mae Barry'n adrodd sut y bu'n Gristion efengylaidd am flynyddoedd maith, a hynny hyd yn hynod o ddiweddar. Yn wir, o ddarllen archifau ei flog (a'i gyn-flog o'i gyfnod crefyddol, Honest Faith), mae'n drawiadol pa mor chwim fu ei drawsnewidiad o fod yn Gristion pybyr i fod yn anffyddiwr tanbaid.
Mae lle i ddadlau mai'r sawl sydd yn y safle hwylusaf i ddatgymalu'r dadleuon o blaid ffydd grefyddol yw'r rhai sydd wedi arddel yr union ffydd honno yn y gorffennol. Gellir gweld pa mor ddefnyddiol yw profiad o'r fath trwy ddarllen erthyglau huawdl Barry ar ei flog. Creaduriaid prin eithriadol yw'r Cristnogion sy'n deall athrawiaethau eu crefydd eu hunain yn well nag y mae Barry, gyda'i brofiad fel pregethwr a'i radd mewn theoleg. Mae ganddo arf werthfawr yn hynny o beth, gan fod ganddo'r gallu i feddwl fel Cristion pan fo angen, cyn dychwelyd i'r byd rhesymegol drachefn er mwyn dangos pam fod meddwl fel hynny mor gyfeiliornus.
Mae stori fy anffyddiaeth fy hun, fodd bynnag, yn eithaf diflas o gymharu. Nid oes gen i dröedigaeth fawr i sôn amdani, ac rwyf o hyd wedi ystyried crefydd a duw yn gysyniadau od. Yn enwedig mewn gwledydd fel Cymru lle mae crefydd wedi dirywio, mae llawer o bobl nad ydynt yn grefyddol ond nad ydynt chwaith yn meddwl llawer am y pwnc. Felly oeddwn i pan yn blentyn ac yn f'arddegau cynnar. Rwy'n dychmygu bod hynny'n wir am y rhan fwyaf o bobl; mae gan blant bethau gwell i feddwl amdanynt wedi'r cyfan. Er hynny, roedd Mam yn arfer fy llusgo i'r capel a'r ysgol Sul. Roedd hynny'n ddigon croes i'm hewyllys, ond gydag amser fe ystyfnigais (er rwy'n amau mai ail reswm yn unig oedd fy niffyg ffydd, ac mai'r pennaf oedd y diflastod). Stopio mynd i'r ysgol Sul oedd y frwydr gyntaf i mi ei hennill. Gyda hynny aeth yr ymweliadau â'r capel yn brinach a phrinach, nes i mi roi fy nhroed i lawr unwaith ac am byth pan oeddwn tua 13 neu 14 oed.
Rwy'n cofio'n pryd eginodd fy niddordeb dyfnach mewn crefydd a'r ddadl yn erbyn ffydd. Roeddwn yn astudio ar gyfer arholiad bioleg pan yn rhyw 16 neu 17, a'n ymchwilio ar y we. Daethais ar draws gwefan am fioleg esblygiadol, lle roedd yr awdur yn dyfynnu negeseuon a anfonwyd ato gan Gristnogion ffwndamentalaidd, ac yna'n rhwygo'u dadleuon yn ddarnau. Erbyn hyn ni allaf gofio'r wefan yn fy myw, ond ar y pryd fe dreuliais lawer o amser yn darllen yn awchus a'n rhyfeddu at y pethau rhyfeddol mae rhai pobl yn eu credu. Roedd y peth yn agoriad llygad a dweud y gwir, oherwydd nid oeddwn wedi ystyried bod y fath bobl yn bodoli. Nid oeddwn yn gwybod cymaint â hynny am esblygiad ar y pryd wrth gwrs, ond roedd dadleuon y Cristnogion yn amlwg yn wirion a di-synnwyr i mi, felly roedd yn ddifyr gallu dysgu pam yn union roeddent yn anghywir. Trwy'r wefan angof yma fe ddarganfyddais y Talk Origins Archive (sy'n segur erbyn hyn, yn anffodus, ond mae'n parhau;n adnodd amhrisiadwy), ac o hynny ymlaen rwyf wedi bod â diddordeb mawr yn y ffordd y mae credoau crefyddol yn gwrthdaro â'r byd go iawn. Mae hynny yn ei dro wedi esgor ar ddiddordeb anferth ynof ym maes crefydd a'r 'cwestiynau mawr' yn gyffredinol.
Amatur ydwyf yn hyn o beth. Pan euthum i Brifysgol Caerdydd yn 2002, gwneud hynny er mwyn astudio biocemeg a wnaethais yn wreiddiol. Nid oedd y flwyddyn gyntaf honno'n llwyddiannus iawn, am ba bynnag reswm, ac y flwyddyn ganlynol fe newidiais drywydd a dechrau astudio'r Gymraeg yn lle. Mae fy niddordeb yn y gwyddorau yn parhau, fodd bynnag.
Agnostig oeddwn yn galw fy hun am sbel. Un dydd, fodd bynnag, fe sylweddolais mai'r cwbl yw pobl sy'n galw'u hunain yn agnostig yw anffyddwyr sydd unai a) yn amharod i dderbyn y ffaith eu bod yn anffyddwyr, neu b) rhywun tebyg i'r cymeriad ar y chwith isod:
Rwy'n credu mai b) oeddwn i, yn ceisio ei chael hi'r ddwy ffordd. Mae pam nad yw agnosticiaeth yn foddhaol yn fater ar gyfer post ar wahan felly ni fanylaf ymhellach yma, dim ond i ddweud bod y blogiad yma ar y pwnc o eiddo Barry yn werth ei ddarllen.
Ar ôl arbrofi am gyfnod byr iawn gydag ignosticiaeth, rwyf bellach yn anffyddiwr cadarn a thanbaid ers rhai blynyddoedd. Efallai bod hynny'n od o feddwl cyn lleied o amlygrwydd mae crefydd wedi'i gael yn fy mywyd, ond am rhyw reswm neu ei gilydd mae'r gwrthdaro rhwng crefydd a realiti'n bwnc nad wyf byth yn blino darllen amdano. Dyma'r cwestiynau pwysicaf oll, wedi'r cyfan. Yn ogystal, rwy'n credu bod gwirionedd yn bwysig er ei fwyn ei hun.
Er ein bod yn ffodus yng Nghymru bod ein cymdeithas yn gymharol seciwlar erbyn hyn, rwyf o hyd yn gweld bod crefydd yn tueddu i gael ei roi ar bedestal a'n mynnu (a'n derbyn) parchusrwydd a statws nad yw'n ei haeddu. Mae crefydd yn niweidiol ar y cyfan, ac mae'r elfennau ohono a gymeradwyir fel rhinweddau yn bethau nad oes gan grefydd fonopoli drostynt; nid oes angen duw o gwbl er mwyn eu cyfiawnhau. Tra na chaiff crefydd hawlio perchnogaeth ar y pethau hynny felly, mae'n rhaid iddi dderbyn y bai am annog rhagfarn a gormes, llesteirio chwilfrydedd am y byd o'n cwmpas, ac arafu cynnydd ein cymdeithas. Ymgais fach bitw yw'r blog yma felly i herio'r parch anhaeddiannol a roddir i'r credoau gwirion hyn.
Yn bendant, mae fy mhrofiad i'n cyferbynnu'n llwyr â stori Barry, perchennog y blog ardderchog Atheos Godless ac un o'm darllenwyr innau (os caf fod mor hy â thybio ei fod yn parhau i bigo draw). Yn y blogiad yma, mae Barry'n adrodd sut y bu'n Gristion efengylaidd am flynyddoedd maith, a hynny hyd yn hynod o ddiweddar. Yn wir, o ddarllen archifau ei flog (a'i gyn-flog o'i gyfnod crefyddol, Honest Faith), mae'n drawiadol pa mor chwim fu ei drawsnewidiad o fod yn Gristion pybyr i fod yn anffyddiwr tanbaid.
Mae lle i ddadlau mai'r sawl sydd yn y safle hwylusaf i ddatgymalu'r dadleuon o blaid ffydd grefyddol yw'r rhai sydd wedi arddel yr union ffydd honno yn y gorffennol. Gellir gweld pa mor ddefnyddiol yw profiad o'r fath trwy ddarllen erthyglau huawdl Barry ar ei flog. Creaduriaid prin eithriadol yw'r Cristnogion sy'n deall athrawiaethau eu crefydd eu hunain yn well nag y mae Barry, gyda'i brofiad fel pregethwr a'i radd mewn theoleg. Mae ganddo arf werthfawr yn hynny o beth, gan fod ganddo'r gallu i feddwl fel Cristion pan fo angen, cyn dychwelyd i'r byd rhesymegol drachefn er mwyn dangos pam fod meddwl fel hynny mor gyfeiliornus.
Mae stori fy anffyddiaeth fy hun, fodd bynnag, yn eithaf diflas o gymharu. Nid oes gen i dröedigaeth fawr i sôn amdani, ac rwyf o hyd wedi ystyried crefydd a duw yn gysyniadau od. Yn enwedig mewn gwledydd fel Cymru lle mae crefydd wedi dirywio, mae llawer o bobl nad ydynt yn grefyddol ond nad ydynt chwaith yn meddwl llawer am y pwnc. Felly oeddwn i pan yn blentyn ac yn f'arddegau cynnar. Rwy'n dychmygu bod hynny'n wir am y rhan fwyaf o bobl; mae gan blant bethau gwell i feddwl amdanynt wedi'r cyfan. Er hynny, roedd Mam yn arfer fy llusgo i'r capel a'r ysgol Sul. Roedd hynny'n ddigon croes i'm hewyllys, ond gydag amser fe ystyfnigais (er rwy'n amau mai ail reswm yn unig oedd fy niffyg ffydd, ac mai'r pennaf oedd y diflastod). Stopio mynd i'r ysgol Sul oedd y frwydr gyntaf i mi ei hennill. Gyda hynny aeth yr ymweliadau â'r capel yn brinach a phrinach, nes i mi roi fy nhroed i lawr unwaith ac am byth pan oeddwn tua 13 neu 14 oed.
Rwy'n cofio'n pryd eginodd fy niddordeb dyfnach mewn crefydd a'r ddadl yn erbyn ffydd. Roeddwn yn astudio ar gyfer arholiad bioleg pan yn rhyw 16 neu 17, a'n ymchwilio ar y we. Daethais ar draws gwefan am fioleg esblygiadol, lle roedd yr awdur yn dyfynnu negeseuon a anfonwyd ato gan Gristnogion ffwndamentalaidd, ac yna'n rhwygo'u dadleuon yn ddarnau. Erbyn hyn ni allaf gofio'r wefan yn fy myw, ond ar y pryd fe dreuliais lawer o amser yn darllen yn awchus a'n rhyfeddu at y pethau rhyfeddol mae rhai pobl yn eu credu. Roedd y peth yn agoriad llygad a dweud y gwir, oherwydd nid oeddwn wedi ystyried bod y fath bobl yn bodoli. Nid oeddwn yn gwybod cymaint â hynny am esblygiad ar y pryd wrth gwrs, ond roedd dadleuon y Cristnogion yn amlwg yn wirion a di-synnwyr i mi, felly roedd yn ddifyr gallu dysgu pam yn union roeddent yn anghywir. Trwy'r wefan angof yma fe ddarganfyddais y Talk Origins Archive (sy'n segur erbyn hyn, yn anffodus, ond mae'n parhau;n adnodd amhrisiadwy), ac o hynny ymlaen rwyf wedi bod â diddordeb mawr yn y ffordd y mae credoau crefyddol yn gwrthdaro â'r byd go iawn. Mae hynny yn ei dro wedi esgor ar ddiddordeb anferth ynof ym maes crefydd a'r 'cwestiynau mawr' yn gyffredinol.
Amatur ydwyf yn hyn o beth. Pan euthum i Brifysgol Caerdydd yn 2002, gwneud hynny er mwyn astudio biocemeg a wnaethais yn wreiddiol. Nid oedd y flwyddyn gyntaf honno'n llwyddiannus iawn, am ba bynnag reswm, ac y flwyddyn ganlynol fe newidiais drywydd a dechrau astudio'r Gymraeg yn lle. Mae fy niddordeb yn y gwyddorau yn parhau, fodd bynnag.
Agnostig oeddwn yn galw fy hun am sbel. Un dydd, fodd bynnag, fe sylweddolais mai'r cwbl yw pobl sy'n galw'u hunain yn agnostig yw anffyddwyr sydd unai a) yn amharod i dderbyn y ffaith eu bod yn anffyddwyr, neu b) rhywun tebyg i'r cymeriad ar y chwith isod:
Rwy'n credu mai b) oeddwn i, yn ceisio ei chael hi'r ddwy ffordd. Mae pam nad yw agnosticiaeth yn foddhaol yn fater ar gyfer post ar wahan felly ni fanylaf ymhellach yma, dim ond i ddweud bod y blogiad yma ar y pwnc o eiddo Barry yn werth ei ddarllen.
Ar ôl arbrofi am gyfnod byr iawn gydag ignosticiaeth, rwyf bellach yn anffyddiwr cadarn a thanbaid ers rhai blynyddoedd. Efallai bod hynny'n od o feddwl cyn lleied o amlygrwydd mae crefydd wedi'i gael yn fy mywyd, ond am rhyw reswm neu ei gilydd mae'r gwrthdaro rhwng crefydd a realiti'n bwnc nad wyf byth yn blino darllen amdano. Dyma'r cwestiynau pwysicaf oll, wedi'r cyfan. Yn ogystal, rwy'n credu bod gwirionedd yn bwysig er ei fwyn ei hun.
Er ein bod yn ffodus yng Nghymru bod ein cymdeithas yn gymharol seciwlar erbyn hyn, rwyf o hyd yn gweld bod crefydd yn tueddu i gael ei roi ar bedestal a'n mynnu (a'n derbyn) parchusrwydd a statws nad yw'n ei haeddu. Mae crefydd yn niweidiol ar y cyfan, ac mae'r elfennau ohono a gymeradwyir fel rhinweddau yn bethau nad oes gan grefydd fonopoli drostynt; nid oes angen duw o gwbl er mwyn eu cyfiawnhau. Tra na chaiff crefydd hawlio perchnogaeth ar y pethau hynny felly, mae'n rhaid iddi dderbyn y bai am annog rhagfarn a gormes, llesteirio chwilfrydedd am y byd o'n cwmpas, ac arafu cynnydd ein cymdeithas. Ymgais fach bitw yw'r blog yma felly i herio'r parch anhaeddiannol a roddir i'r credoau gwirion hyn.
19/07/2011
Rhyw a "natur"
Dw i newydd orffen darllen Dr Tatiana's Sex Advice To All Creation: The Definitive Guide to the Evolutionary Biology of Sex gan Olivia Judson (2002). Efallai i chi gofio cyfres o'r un enw ar Channel 4 rai blynyddoedd yn ôl. Ta waeth, llyfr gwyddoniaeth poblogaidd ydyw, ac mae'n disgrifio'r gwahanol ffyrdd y mae gwahanol greaduriaid yn cael rhyw. Mae'n lyfr ychydig yn wahanol i'r arfer, fodd bynnag, gan ei fod wedi'i ysgrifennu ar ffurf colofn ymgynghori, gyda gwahanol greaduriaid yn "ysgrifennu mewn" yn holi am rhyw agwedd ar ryw neu atgenhedlu o fewn eu rhywogaeth. Mae'n ffordd wreiddiol a diddanol o fynd o'i chwmpas hi, heb gyfaddawdu ar y gwyddoniaeth o gwbl. Mae'n cyflawni'r dasg o gyflwyno ffeithiau di-rif mewn modd hynod o hawdd i'w ddarllen. Yr hyn sy'n eich taro wrth fynd trwy'r llyfr yw bod yr amrywiaeth anferth o ddulliau posibl o gael secs yn gwbl syfrdanol.
Mae rhai gwenynod gwrywaidd, er enghraifft, ar ôl gorffen y job, yn gadael eu pidlan yn y ferch lwcus, gan felly rwystro gwrywon eraill rhag cael yr un pleser gyda hi (mae'r gwryw'n marw'n syth - am ffordd i fynd! - ond yn hapus gan ei fod yn debygol iawn o fod yn dad i lawer iawn o blant).
Mae llawer iawn o anifeiliaid, rhai pysgod yn eu mysg, yn gallu newid o fod yn wrywaidd i fod yn fenywaidd (neu vice versa) bron iawn yn ôl y galw. Mae llawer iawn o greaduriaid (rhai bach seimllyd fel arfer) yn hemaffrodeitiaid, sy'n golygu eu bod yn gallu atgenhedlu gyda phawb; neu, os oes neb o gwmpas, gyda nhw'u hunain. Mae 'na fath o bry cop lle mae'r gwryw wedi "canfod" mai'r ffordd orau o gael rhyw llwyddiannus gyda'r fenyw (sydd lawer gwaith yn fwy o faint) yw wrth iddi hi ei fwyta (y "safle gorau" mae'n debyg yw gyda'i ben yn ei cheg). Mae hynny'n creu'r sefyllfa anhygoel lle mae gwrywod yn ymladd ei gilydd er mwyn ennill y cyfle i gael eu bwyta.
Ac wrth gwrs, mae gwrywgydiaeth* yn hynod, hynod gyffredin. Gweler y dudalen Wicipedia. Yn fwy na hynny, yn achos dolffiniaid, bydd gwrywod yn mynd ymhellach a'n, ahem, "defnyddio" tyllau chwythu gwrywod eraill er pleser rhywiol (ond mae'n aneglur faint o bleser caiff yr un arall druan!)
Heblaw am y ffaith fy mod newydd orffen llyfr y bu i mi ei fwynhau'n fawr, dw i'n sôn am hyn oherwydd mae'n mynd ar fy nerfau pan mae rhywun yn gwrthwynebu rhywbeth ar y sail nad ydyw'n "naturiol". Enghraifft amlwg o hynny yw pobl sy'n methu goddef hoywon: "mae nhw'n annaturiol!". Dw i'n credu bod y gair "annaturiol" yn un hollol ddi-ystyr. Mae dadleuon ynghylch beth sy'n "naturiol" a beth sydd ddim (a bod "naturiol" yn dda ac "annaturiol" yn ddrwg) yn nonsens pur (a'n amlwg felly pan cynhelir y ddadl trwy gyfrwng cyfrifiaduron a'r we, mewn difri calon). Pan gaiff y gair "naturiol" ei ddefnyddio gan bobl fel hyn, yr hyn a olygir am wn i yw "cyfateb i'r hyn a geir ym myd natur, sef unrhyw beth heblaw pobl". Fodd bynnag, mae'r enghreifftiau uchod (sef canran fechan iawn o'r cyfan a geir yn y llyfr) yn dangos pa mor ddi-ystyr yw collfarnu rhywbeth ar y sail ei fod yn "annaturiol" achos, wel, mae popeth yn naturiol. Ym myd natur, yn amlwg, anything goes, yn enwedig lle mae rhyw yn y cwestiwn. Mae anifeiliaid eraill yn gwneud pethau mwy anhygoel yn y gwely (fel petai) na all y ffetish-garwr o homo sapiens mwyaf anturus hyd yn oed ei ddychmygu.
Felly pan mae rhyw dwpsyn o homoffôb yn collfarnu hoywon ar y sail eu bod yn "annaturiol", dyma lyfr perffaith i'w cyfeirio ato. Mae hoywon ym mhob man, ac o edrych ar y byd o'n cwmpas y peth rhyfedd fyddai pe na bai rhai yn bodoli ymysg pobl hefyd.
Wrth gwrs, byddai rhagfarn yn erbyn hoywon (sy'n deillio o grefydd fel arfer, weithiau'n anuniongyrchol, a weithiau o rhywle rhyfedd arall) dal yn dwp hyd yn oed pe na bai anifeilaid eraill hoyw yn bodoli o gwbl. Ond dyma'r ateb i'r sawl sy'n ceisio cyfiawnhau eu rhagfarn drwy hollti'r byd mewn i'r hyn sy'n "naturiol" a'r "annaturiol".
_________
*gair salaf yr iaith Gymraeg (ac eithrio erchyllterau benthyg fel "dominyddu" a "sialens"). Mae'n drwsgl ond hefyd yn rhywiaethol ac euphemistaidd. Dynion yn "cydio" ei gilydd? O plis!
Mae rhai gwenynod gwrywaidd, er enghraifft, ar ôl gorffen y job, yn gadael eu pidlan yn y ferch lwcus, gan felly rwystro gwrywon eraill rhag cael yr un pleser gyda hi (mae'r gwryw'n marw'n syth - am ffordd i fynd! - ond yn hapus gan ei fod yn debygol iawn o fod yn dad i lawer iawn o blant).
Mae llawer iawn o anifeiliaid, rhai pysgod yn eu mysg, yn gallu newid o fod yn wrywaidd i fod yn fenywaidd (neu vice versa) bron iawn yn ôl y galw. Mae llawer iawn o greaduriaid (rhai bach seimllyd fel arfer) yn hemaffrodeitiaid, sy'n golygu eu bod yn gallu atgenhedlu gyda phawb; neu, os oes neb o gwmpas, gyda nhw'u hunain. Mae 'na fath o bry cop lle mae'r gwryw wedi "canfod" mai'r ffordd orau o gael rhyw llwyddiannus gyda'r fenyw (sydd lawer gwaith yn fwy o faint) yw wrth iddi hi ei fwyta (y "safle gorau" mae'n debyg yw gyda'i ben yn ei cheg). Mae hynny'n creu'r sefyllfa anhygoel lle mae gwrywod yn ymladd ei gilydd er mwyn ennill y cyfle i gael eu bwyta.
Ac wrth gwrs, mae gwrywgydiaeth* yn hynod, hynod gyffredin. Gweler y dudalen Wicipedia. Yn fwy na hynny, yn achos dolffiniaid, bydd gwrywod yn mynd ymhellach a'n, ahem, "defnyddio" tyllau chwythu gwrywod eraill er pleser rhywiol (ond mae'n aneglur faint o bleser caiff yr un arall druan!)
Heblaw am y ffaith fy mod newydd orffen llyfr y bu i mi ei fwynhau'n fawr, dw i'n sôn am hyn oherwydd mae'n mynd ar fy nerfau pan mae rhywun yn gwrthwynebu rhywbeth ar y sail nad ydyw'n "naturiol". Enghraifft amlwg o hynny yw pobl sy'n methu goddef hoywon: "mae nhw'n annaturiol!". Dw i'n credu bod y gair "annaturiol" yn un hollol ddi-ystyr. Mae dadleuon ynghylch beth sy'n "naturiol" a beth sydd ddim (a bod "naturiol" yn dda ac "annaturiol" yn ddrwg) yn nonsens pur (a'n amlwg felly pan cynhelir y ddadl trwy gyfrwng cyfrifiaduron a'r we, mewn difri calon). Pan gaiff y gair "naturiol" ei ddefnyddio gan bobl fel hyn, yr hyn a olygir am wn i yw "cyfateb i'r hyn a geir ym myd natur, sef unrhyw beth heblaw pobl". Fodd bynnag, mae'r enghreifftiau uchod (sef canran fechan iawn o'r cyfan a geir yn y llyfr) yn dangos pa mor ddi-ystyr yw collfarnu rhywbeth ar y sail ei fod yn "annaturiol" achos, wel, mae popeth yn naturiol. Ym myd natur, yn amlwg, anything goes, yn enwedig lle mae rhyw yn y cwestiwn. Mae anifeiliaid eraill yn gwneud pethau mwy anhygoel yn y gwely (fel petai) na all y ffetish-garwr o homo sapiens mwyaf anturus hyd yn oed ei ddychmygu.
Felly pan mae rhyw dwpsyn o homoffôb yn collfarnu hoywon ar y sail eu bod yn "annaturiol", dyma lyfr perffaith i'w cyfeirio ato. Mae hoywon ym mhob man, ac o edrych ar y byd o'n cwmpas y peth rhyfedd fyddai pe na bai rhai yn bodoli ymysg pobl hefyd.
Wrth gwrs, byddai rhagfarn yn erbyn hoywon (sy'n deillio o grefydd fel arfer, weithiau'n anuniongyrchol, a weithiau o rhywle rhyfedd arall) dal yn dwp hyd yn oed pe na bai anifeilaid eraill hoyw yn bodoli o gwbl. Ond dyma'r ateb i'r sawl sy'n ceisio cyfiawnhau eu rhagfarn drwy hollti'r byd mewn i'r hyn sy'n "naturiol" a'r "annaturiol".
_________
*gair salaf yr iaith Gymraeg (ac eithrio erchyllterau benthyg fel "dominyddu" a "sialens"). Mae'n drwsgl ond hefyd yn rhywiaethol ac euphemistaidd. Dynion yn "cydio" ei gilydd? O plis!
Subscribe to:
Posts (Atom)