Llai na hanner poblogaeth Cymru'n ystyried eu hunain yn Gristnogion

Mae'n debyg bod y ganran o boblogaeth Cymru sy'n galw'u hunain yn Gristnogion wedi syrthio o dan yr hanner, yn ôl yr ONS. Dim ond 48.18% yw'r ffigwr yng Nghymru erbyn hyn, o'i gymharu â 51% yng Nghymru a Lloegr gyda'i gilydd. Dengys y canlyniadau hyn bod Cymru'n llai crefyddol nag unrhyw rhanbarth o Loegr. Da iawn ni.

A bod yn onest, mae'n bur debygol bod y gwir ffigwr yn llawer iawn is eto. Nid oes modd cael rhifau hollol wrthrychol ynghylch y mater yma, yn amlwg, gan nad oes diffiniad sicr o 'Gristion' yn y lle cyntaf. Ond gan fod ffigwr yr ONS wedi'i seilio ar hunan-ddisgrifiad, mae'n rhaid ei fod yn cynnwys nifer fawr o bobl sy'n galw'u hunain yn Gristnogion am resymau diwylliannol a thraddodiadol, ond nad ydynt yn mynychu unrhyw gapel nac eglwys na'n meddwl am faterion diwinyddol rhyw lawer oni bai bod rhywun yn gofyn. Buaswn i'n synnu'n fawr petai'r ganran o bobl â Christnogaeth yn elfen wirioneddol bwysig o'u bywydau yn cyrraedd ffigurau dwbl.

Rhaid nodi bod ochr arall i'r geiniog yma. Rwy'n amau'n fawr bod 47.28% o boblogaeth Cymru yn wirioneddol anghrefyddol, er cymaint mae'r syniad yn apelio. Buaswn i'n tybio bod y ffigwr hwn yn cynnwys nifer fawr o bobl sy'n ymwrthod â chrefydd sefydliadol, a hyd yn oed y label 'crefydd' yn gyffredinol, ond sydd eto'n credu mewn rhywbeth lled ysbrydol. Dylid galw cred mewn unrhyw fath o rym trosgynnol yn grefydd yn fy marn i, dim ots pa mor annelwig ac idiosyncrataidd, ond rwy'n gwybod nad fel yna mae rhai pobl yn gweld pethau. Buaswn i'n awgrymu mai'r grefydd genedlaethol erbyn hyn yw 'mae'n rhaid bod 'na rywbeth, am wn i, ond nid wyf yn siwr beth'. 

Er bod anffyddiaeth go iawn - diffyg ffydd mewn unrhyw beth o gwbl tu hwnt i'r materyddol - yn cynyddu'n araf, mae'n aneglur o hyd bod dirywiad crefydd yn golygu ein bod yn mynd yn bobl mwy rhesymegol. Mae'r genhedlaeth ifanc heddiw (nad yw, ysywaeth, yn fy nghynnwys i ragor) yn rhyfedd o hoff o astroleg, wedi'r cyfan, ac mae TikTok yn orlawn o bobl 19 oed yn mwydro am ddewiniaeth. Eto i gyd, mae dirywiad parhaus crefydd sefydliadol i'w groesawu, gan ei fod yn golygu'n anorfod y bydd dylanwad y rhagfarnau adweithiol sydd (ar y cyfan) ynghlwm â hwy yn edwino ymhellach hefyd.

Apostol

Mae Iddew gan Dyfed Edwards yn gorffen gydag epilog byr, chwe blynedd ar ôl croeshoelio Yeshua (sef Iesu Grist), lle mae rhai o ddilynwyr y meseia honedig yn gwrando ar yr hyn sydd gan ddyn diarth o'r enw Shau'l, nad oedd wedi ymddangos yn y stori cyn hyn, i'w ddweud am y ffydd newydd. Bu'r dyn hwn yn erlid Mudiad Yeshua nes yn ddiweddar, ond cafodd droedigaeth ac mae bellach yn ferw gwyllt o syniadau am sut i ledaenu'r efengyl newydd. Mae dilynwyr Yeshua'n gwrando arno'n ansicr. A dyna ragflas o'r nofel ddilynol, sef Apostol.

Shau'l, wrth gwrs, yw Paulos Saoul Tarsos (yr Apostol Paul), a'i stori ef a gawn yn Apostol. Mae'n erlid a'n tystio'n erbyn dilynwyr Yeshua ar ddechrau'r nofel, cyn cael y droedigaeth enwog ar y ffordd i Ddamasq (Damascws) sy'n ei ysgogi i frysio'n ôl ac ymlaen yn gynhyrfus ar hyd arfordir dwyreiniol Môr y Canoldir i bregethu, i ddenu Cristnogion newydd a sefydlu eglwysi di-rif. 

Mae'r stori o'r pwynt hwn yn canolbwyntio ar yr elyniaeth rhwng dilynwyr Yeshua (Kepha a Yakov yn enwedig, sef Pedr a Iago, brawd Iesu) a Paulos, sy'n parhau hyd yn oed ar ôl i hwnnw weld y goleuni. Hawdd yw dychmygu y byddai cyfeillion agos Iesu Grist wedi bod yn bur brin eu hamynedd gyda'r dieithryn rhyfedd yma a oedd mor elyniaethus tuag at y grefydd newydd ond a aeth ati nid yn unig i'w chofleidio ond i herio dehongliad cyfeillion Iesu eu hunain o'r ffydd, gan fynnu'n syth ei fod wedi cael ei ddewis gan eu duw i hyrwyddo dehongliad newydd. O gofio bod aelodau'r Mudiad wedi adnabod Yeshua a'i ystyried yn ffrind (ac yn achos Yakov, wedi tyfu fyny gydag ef), tra nad oedd Paulos wedi cwrdd ag ef erioed, nid oes ryfedd eu bod wedi'i ystyried yn ddyn haerllug ar y naw.

Dangosodd Iddew sut y gall crefydd newydd fel Cristnogaeth fod wedi deillio o ddigwyddiadau perffaith naturiol a di-nod. Yn Apostol, cawn boetread realistig dros ben o'r ffraeo a'r cecru wrth i athrawiaethau crefydd newydd gael eu pennu (a'u dyfeisio ar fympwy) yn y dyddiau cynnar. Neges Apostol, rwy'n credu, yw mai Paul, nid Iesu Grist, yw'r person pwysicaf yn hanes Cristnogaeth. A dweud y gwir, bron y gallwn awgrymu bod Iesu Grist y person ei hun yn amherthasol. Canfas gwag oedd Iesu i Paul, i bob pwrpas; byddai unrhyw berson arall wedi gwneud y tro llawn cystal. 

Obsesiwn mawr Paul oedd y syniad o berthynas uniongyrchol gyda'r meseia. O'r herwydd, roedd yn eithriadol o awyddus i gyflwyno'r ffydd newydd i holl genhedloedd y byd, nid dim ond yr Iddewon. Yn groes i Kepha/Pedr a Yakov/Iago, mynnodd nad oedd rhaid i ddynion gael eu henwaedu, na dilyn rhai o gyfreithiau mawr eraill yr Iddewon, er mwyn cael eu derbyn. 

Teg iawn dweud felly mai creadigaeth Paul yw Cristnogaeth. I Paul mae'r diolch (neu, efallai, y diawlio) bod Cristnogaeth wedi lledaenu i bob cornel o'r byd. Gwnaeth Gristnogaeth yn bopeth i bawb, gan ganiatáu'r hyblygrwydd hwnnw a alluogodd y grefydd i addasu i wahanol gymunedau ac amgylchiadau.

Mae arddull Apostol yn debyg iawn i Iddew, gyda'r un ail-adrodd rhythmig lled Feiblaidd, a defnydd helaeth o enwau Hebraeg a ieithoedd Beiblaidd eraill. Unwaith eto, mae'r stori yn eithriadol o afaelgar. Dyma ddwy o'r nofelau gorau yn ein hiaith, yn fy marn i. Mae'n ddiddorol, serch hynny, nad yw'r un o'r cymeriadau yn arbennig o hoffus (yn rhyfedd ddigon, rwy'n credu mai'r cymeriad y cydymdeimlais fwyaf ag ef dros y ddwy nofel oedd Yeshua ei hun). Mae Paulos yn ddyn carismataidd dros ben, wrth reswm, ond hefyd yn rhyfedd, blin ac ystyfnig fel mul. Hawdd iawn yw dychmygu bod portread y nofel o'r dyn go iawn yn agos iawn ati.

Amddiffyn yr eglwys babyddol, am unwaith

Yr wythnos ddiwethaf, gollyngwyd yr argymhelliad y dylid cymryd seibiant o saith diwrnod wrth gymryd y bilsen atgenedlu. Pan welais i erthyglau'n esbonio mai tarddiad y cyngor oedd ymgais i gyfaddawdu â'r Pab, roeddwn i'n wirioneddol gegrwth.

Ond, er mor hoff yr wyf o ladd ar yr eglwys babyddol (y cartel gwarchod paedoffeiliaid gwaethaf a welodd y byd erioed), ac er ei bod yn wir bod un o brif ddatblygwyr y bilsen wedi ceisio'i chyfiawnhau i'r Pab ar sail y saib saith diwrnod, mae'n debyg bod mwy i'r stori na hynny a bod sail feddygol (er cyfeiliornus) i'r cyngor gwreiddiol. Byddai wir wedi bod yn sgandal anghredadwy petai'r fath gyngor yn ddim mwy nag ymgais ofer i blesio Pïws XII, yn enwedig gan nad oes yr un pab yn ystod y 60 blynedd canlynol wedi dod yn agos at gymeradwyo'i defnydd.

Efallai bod beio Pab o'r 1950au yn fodd o osgoi cwestiynu'r gwir reswm am barhau â chyngor mor anghywir mor hir. Fel y dywed Alice Howarth, ni fyddai hyn wedi digwydd petai'n effeithio ar ddynion:

Studies have shown repeatedly that our medical system has an inherent bias against women. Women presenting with pain are more frequently given sedatives than painkillers, where men are given painkillers. Women with coronary heart disease have delayed treatment compared with men. And people even rate the perceived pain of a paediatric patient differently, depending on whether they are told the patient is male or female.

We now have another clear example to add to the pile: women are exposed to unnecessary, inconvenient, uncomfortable and potentially damaging monthly bleeds for no reason other than that nobody thought to question whether those bleeds were necessary

Er ei bod yn wir bod agwedd yr eglwys babyddol tuag at fenywod yn echrydus, ac mae'n ddyletswydd ar bawb i'w beirniadu'n flin am hynny, mae'n bwysig ein bod yn sylweddoli bod rhagfarn yn erbyn menywod wedi ymdreiddio i'r meysydd mwyaf seciwlar yn ogystal. Mae lladd ar y Pab yn hawdd (ac, fel arfer, yn gyfiawn); llawer anos yw craffu ar ein rhagfarnau ein hunain.

Ta-ta Billy Graham

Mae'r efengylwr Billy Graham wedi marw o'r diwedd. Nid oes unrhyw beth fel marwolaeth i ddenu gor-ganmoliaeth. Dyma, er enghraifft, oedd gan Barack Obama i'w ddweud:

Billy Graham was a humble servant who prayed for so many - and who, with wisdom and grace, gave hope and guidance to generations of Americans.

— Barack Obama (@BarackObama) February 21, 2018

Mae'n debyg bod disgwyl i ni barchu Graham am fod yn 'anwleidyddol' ei genhadaeth. Er nad oedd, efallai, mor adweithiol a cheidwadol â rhai efengylwyr amlwg eraill (gan gynnwys ei fab ei hun, Franklin), nid yw hynny'n dweud rhyw lawer. Roedd yn ddyn ofnadwy o adweithiol a cheidwadol yr un fath.

Fel televangelist arloesol, daeth yn ddyn cyfoethog dros ben trwy dwyllo pobl, ac ef a flaenarodd y tir ar gyfer yr efengylwyr gwaeth byth a ddaeth ar ei ol. Roedd yn wenwynig o wrth-semitig, a homoffobig. Roedd yn daer o blaid cyflawni troseddau rhyfel, gan annog Richard Nixon i ddefnyddio arfau niwclear i ddinistrio argaeau yn ystod rhyfel Fietnam.

Mae'n derbyn cryn glod am fod yn gymharol flaengar ynghylch hil, ond nid yw'n ei haeddu. Roedd yn dweud pethau neis-neis tocenistaidd o dro i dro, ac, ar y cyfan, roedd yn tueddu i wrthod i'w gynulleidfaoedd gael eu gwahanu ar sail lliw croen. Ond os oedd yn ymgyrchu o gwbl o blaid cydraddoldeb, rhoi'r pwyslais ar 'ennill calonnau' unigolion a wnaeth yn hytrach nag ar newid polisïau'r llywodraeth. Nid oedd yn cefnogi unrhyw gamau pwrpasol a phenodol i gyflawni unrhyw beth o bwys. Roedd yn ystyried ei hun yn gyfaill i Martin Luther King Jr, ond fe wnaeth gymaint i lesteirio gwaith hwnnw ag a wnaeth i'w helpu.

Mae tabŵ yn erbyn dweud pethau angharedig am bobl sydd newydd farw, ond rhagrith fyddai peidio. Roeddwn yn credu mai dyn ofnadwy ydoedd tra roedd yn fyw, ac mae'r holl farwnadau cyfoglyd yn golygu mai dyma'r union amser i dynnu sylw at y ffeithiau amdano.

Yeshua

Rwyf newydd fwynhau darllen Iddew gan Dyfed Edwards yn arw. Mae'n adrodd stori Yeshua (Iesu), a sut y bu i hwnnw ganfod ei hun ar y groes.

Anffyddiwr yw Dyfed, ond nid polemig gwrth-Gristnogol yw'r nofel o bell ffordd. Os rywbeth, roeddwn yn cydymdeimlo llawer mwy â'r Yeshua yma, sy'n gymeriad o gig a gwaed, nag â fersiwn arwynebol ac anghyson y Beibl. Nid oes unrhyw elfennau goruwchnaturiol, wrth reswm, ac mae'n cynnig esboniadau banal dros ben ar gyfer tarddiad stori porthi'r pum mil a'r honiad bod Yeshua/Iesu wedi cerdded ar wyneb Môr Galilea.

Mae Yeshua'r nofel yn ddyn ecsentrig, yn grediniol mai ef yw'r meseia. Fel mae'r llyfr yn ei ddangos, roedd hynny'n beth cyffredin iawn ar y pryd. Trefedigaeth Rufeinig oedd Israel y cyfnod; o ganlyniad roedd y lle'n ferw gwyllt o chwyldroadwyr anniddig.  Gydag amgylchiadau o'r fath, nid rhyfedd bod yno dir ffrwythlon ar gyfer cwltiau apocalyptaidd di-rif. Yn wir, pwynt a anghofir yn aml gan Gristnogion modern yw bod Yeshua, ei ddilynwyr, a Christnogion cynnar yn gyffredinol, yn grediniol bod diwedd y byd ar fin cyrraedd yn ystod eu hoes hwy.

Gan fod y plot mor gyfarwydd, cryfderau'r nofel yw'r cymeriadau a'r arddull. Mae llawer iawn o ail-adrodd rhythmig, ac mae'n effeithiol dros ben. Roeddwn hefyd yn hoff o'r defnydd o enwau Hebraeg.

Mae darllen y gyfrol wedi f'anfon i feddwl eto am yr holl ddamcaniaethu ynghylch bodolaeth Iesu Grist fel ffigwr hanesyddol. O gofio'r diffyg cofnodion cyfoes, nid oes modd gwybod i sicrwydd. Yn wir, pan mae cyn lleied o wybodaeth ar gael, nid wyf yn siwr beth mae hyd yn oed yn ei olygu i ofyn a oedd yn berson go iawn ai peidio. Gwyddom bod rhywun o'r enw Yeshua wedi bod yn fyw yn Israel 2,000 o flynyddoedd yn ôl, oherwydd y ffaith syml bod hwnnw'n enw cyffredin ar y pryd. Ond heb dystiolaeth ddibynadwy am fanylion ei fywyd, nid yw'n gwneud synnwyr i drin cymeriad y chwedl fel person hanesyddol yn fy marn i.

Mae hyn yn wir am gymeriadau fel y Brenin Arthur hefyd. Efallai na fodolodd y fath berson erioed. Efallai bod yno rywun â'r enw hwnnw wedi bod yn rhyw fath o frenin. Neu efallai ei fod wedi'i seilio ar gyfuniad o wahanol gymeriadau lled hanesyddol. Ond gan mai ffrwyth dychymyg yw pob manylyn pellach, beth yw'r ots? Petai crefydd yn codi'n y dyfodol wedi'i seilio ar gymeriad o'r enw Dylan Llyr, a fu fyw yng Nghymru yn 2017, ond bod pob manylyn bywgraffiadol arall yn hollol anghywir, yna nid 'fi' fyddai'r cymeriad hwnnw o gwbl mewn gwirionedd.

Beth bynnag yw'r gwir am Iesu Grist, mae'n hawdd iawn dychmygu sut gall stori Iddew fod yn agos ati. Yn hynny o beth, efallai bod y nofel yn fwy o her i ddilynwyr modern Iesu Grist nag y byddai llyfr amrwd gwrth-Gristnogol wedi bod (sef beth y buaswn i, yn ôl pob tebyg, wedi'i gynhyrchu petawn i wedi rhoi cynnig arni). Mae'r nofel yn dangos yn glir (trwy gyfrwng stori afaelgar a chrefftus, nid trwy bregethu) sut mae chwedlau rhyfeddol yn gallu tyfu, gyda digon o amser, o ddigwyddiadau gwreiddiol perffaith naturiol a banal. Rwy'n ei chael yn anodd iawn deall sut y gall unrhyw un ddarllen Iddew a pharhau i fynnu bod chwedlau goruwchnaturiol y Beibl yn debygol o fod yn wir.

Y DUP

Gan fod y DUP ar hyn o bryd mewn trafodaethau ffurfiol i gefnogi llywodraeth Prydain, mae safbwyntiau crefyddol gwirion a hyll y blaid yn cael cryn dipyn o sylw. Dyma erthygl gennyf ar y wefan newydd (ac ardderchog) Nation.Cymru ar y pwnc hwnnw.

Erledigaeth ffug y Cristion

Stori wirion y dydd yw'r honiad bod Cadbury's wedi hepgor y gair 'Easter' o'u deunydd marchnata ar gyfer helfa wyau pasg ar y cyd â'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Roeddwn yn trafod yr helynt ar Taro'r Post yn gynharach (yr eitem gyntaf, ar ôl 2 funud). Fel sy'n aml yn wir pan mae Cristnogion yn cwyno am bethau fel hyn, lol llwyr yw'r stori, fel y dengys eiliad neu ddwy o bori gwefan y cwmni.

Mae'n debyg bod gan lawer o Gristnogion ryw fath o complex merthyrdod (sy'n addas, am wn i, o gofio'r chwedl sy'n sail i'r Pasg). Mae rhyw fath o urddas mewn cael eich herlid ar gam, ac rwy'n credu bod nifer o Gristnogion yn awyddus i hawlio peth o'r urddas hwnnw heb wneud y gwaith caled o ddioddef unrhyw erledigaeth go iawn eu hunain. Gan nad yw Cristnogion ym Mhrydain yn profi unrhyw ormes o gwbl - i'r gwrthwyneb, maent yn garfan grymus a breintiedig iawn - rhaid iddynt ei ddyfeisio. Dyma sydd hefyd yn gyfrifol am y 'rhyfel' chwedlonol blynyddol yn erbyn y Nadolig, sy'n draddodiad arbennig o amlwg yn America. Ysywaeth, yn yr hinsawdd wleidyddol hurt sydd ohoni, gallwn ddisgwyl mwy o hyn ym Mhrydain hefyd.

Yn wahanol i'r Nadolig, sy'n ddim byd o gwbl i'w wneud â Christnogaeth, mae'n anodd gwadu mai stori Iesu Grist oedd sail y Pasg i ddechrau. I'r mwyafrif helaeth o bobl erbyn hyn, fodd bynnag, gan gynnwys fy hun, nid yw'n ddim mwy na phenwythnos hirach na'r arfer i ffwrdd o'r gwaith ac esgus i fwyta siocled. A bod yn blaen, rwy'n croesawu'r ffaith bod llai a llai o bobl yn rhoi lle creiddiol i chwedl y croeshoelio, gan fod y stori honno, a'r athrawiaethau sy'n deillio ohoni, yn ffiaidd. Mae pob croeso i Gristnogion wneud hynny, yn naturiol, ond nid oes ganddynt hawl i ddisgwyl i bawb arall eu dilyn (a llai fyth o hawl i ddisgwyl cydymdeimlad pan maent yn creu helynt ffug). Mae'n beth iach eu bod yn prysur golli'r frwydr honno, ond bydd eu cwynion parhaus yn syrffedus iawn yn y cyfamser.

Blogio am anffyddiaeth tra mae'r byd yn mynd i'r gwellt

Blog am anffyddiaeth yw hwn. Gan fod y pwnc hwnnw'n eang iawn, mae'n caniatáu i mi drafod gwleidyddiaeth yn fynych. Yn wir, rwyf wedi dweud droeon nad yw gwrthwynebu crefydd heb drafod gwleidyddiaeth yn gwneud synnwyr. Mae hyrwyddo hawliau sifil, cydraddoldeb, democratiaeth a rhyddid yn ran annatod o anffyddiaeth; yn hanesyddol, crefydd sydd wedi bod yn bennaf gyfrifol am amharu ar y pethau da hynny.

Yn anffodus, mae fy mlogiadau wedi mynd ychydig yn llai rheolaidd yn ddiweddar, ac er bod hynny i raddau helaeth oherwydd y ffaith bod gennyf fabi, rwy'n rhoi llawer o'r bai ar Donald Trump. Pan rwyf wedi blogio tros y flwyddyn ddiwethaf, y ffasgydd twp oren oedd y pwnc yn amlach na pheidio. Ers iddo gyhoeddi'i fwriad i sefyll, mae twf Trumpaeth wedi datblygu'n dipyn o obsesiwn i mi. Rwy'n treulio llawer mwy o amser nag sy'n iach yn darllen am yr hyn sy'n digwydd yn America, a'n colli gobaith yn gyffredinol am gyfeiriad y byd yn ehangach. Ni fynnaf ddiflasu'r ychydig ddarllenwyr sydd gennyf, fodd bynnag, a chan fod Trump ymhob man yn barod, rwy'n ceisio osgoi swnio fel tôn gron am y peth fan hyn (mae fy ffrwd Twitter yn fater arall).

Mae'n wir hefyd bod rôl crefydd yn yr hyn sy'n digwydd yn gymhleth. Petai rhywun wedi dweud wrthyf ddegawd yn ôl y byddai'r dde eithafol yn cipio grym yn America, buasai wedi bod yn rhesymol i mi dybio mai ffwndamentaliaid Cristnogol fyddai wrthi. Ond fel y digwyddodd pethau, nid yw Trumpaeth mor syml â hynny. Mae llawer iawn o bleidleisiwyr Trump yn ffitio'r disgrifiad hwnnw, wrth reswm, ond go brin bod y ffasgydd twp oren ei hun yn gwneud. Nid yw Trump yn ddigon deallus i ffurfio safbwyntiau diwinyddol y naill ffordd na'r llall, ond nid oes cysur yn hynny, gan y bydd yn berffaith hapus i daflu cig coch at y ffwndamentaliaid er mwyn cadw'u cefnogaeth. Hiliaeth a misogynistiaeth - panig ynghylch tranc arfaethedig statws goruchafol y dyn gwyn - yw craidd Trumpaeth mewn gwirionedd, ac er bod crefydd yn chwarae rhan fawr yn hynny, rwy'n gorfod derbyn nad dyna lle mae'r bai i gyd. Ysywaeth, mae llawer o'r 'alt-right', yn enwedig y rhai ifainc, yn ddigon seciwlar.

Efallai bod fy mlaenoriaethau yn newid, felly. Nid yw fy safbwyntiau yngylch crefydd wedi newid o gwbl: lol yw'r cwbl o hyd. Ond yr hyn sy'n fy mhryderu fwy na dim yn y byd erbyn hyn yw dirywiad democratiaeth a thwf y dde adweithiol. Awtocrat yw Trump, ac mae'r difrod a gyflawnodd yn ei wythnos gyntaf, heb sôn am beth sy'n mynd i ddigwydd dros bedair blynedd, yn frawychus. Nid dim ond America sy'n wynebu'r broblem hon, wrth gwrs. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae democratiaeth wedi cilio yn Rwsia, Twrci, Gwlad Thai, a'r Ffilipinau. Mae hyd yn oed gwledydd o fewn yr Undeb Ewropeaidd, fel Hwngari, Gwlad Pwyl, Slofacia a'r Weriniaeth Siec wedi dechrau dilyn trywydd awtocrataidd, ac mae'r dde senoffobig ar gynnydd mewn sawl gwlad orllewinol arall, gan gynnwys Prydain. Ar ben hynny, mae gwledydd nad oedd hyd yn oed yn ddemocrataidd o gwbl yn y lle cyntaf, fel China, wedi dechrau canoli a thynhau grym drachefn yn hytrach na chymryd camau i'r cyfeiriad arall. Mae pethau'n edrych yn dduach o lawer nag yr oeddent ddegawd yn ôl.

Rwyf o hyd wedi gwrthod y syniad bod democratiaeth a rhyddid yn anochel o gynyddu gydag amser, ac rwy'n gofidio bod y degawd presennol yn fy mhrofi'n gywir. Mae gobaith mai blip dros dro - ochenaid olaf yr hen ddyn gwyn blin cyn i rymoedd demograffig ei drechu - yw hyn. Gallaf ddeall y demtasiwn i obeithio y bydd popeth yn gwella ar ôl i'r baby boomers hunanol farw allan ymhen degawd neu ddau. Ond gochelwn rhag disgwyl yn ddiog i'r gwellhad hwnnw ddigwydd yn awtomatig. Mae am fod yn frwydr, ac yn hynny o beth, mae llawer o grefyddwyr rhyddfrydol am fod ar yr un ochr â mi.

Cyflafan Orlando

Dyma ffaith syfrdanol: dros y penwythnos yn America, bu chwech achos gwahanol o saethu torfol. Un o'r rhain oedd y gwaethaf yn hanes y wlad; mae cadarnhad bod 49 wedi'u lladd mewn clwb nos yn Orlando sy'n boblogaidd â phobl hoyw. Dyma'r gyflafan waethaf yn erbyn hoywon yn y gorllewin ers yr Holocost.

Americanwr oedd y llofrudd, yn enedigol o Efrog Newydd, ond mae ei rieni o Affganistan. Mae'n debyg bod Omar Mateen wedi ffieiddio o weld dau ddyn yn cusanu, ac wedi mynd ati'n benodol i dargedu'r clwb hwn. Fe ddatganodd ei gefnogaeth i'r Wladwriaeth Islamaidd, ac er ei bod yn annhebygol bod y grŵp hwnnw wedi chwarae rhan yn y cynllunio, roeddent yn berffaith hapus i dderbyn y 'clod'. Unwaith y daeth i'r amlwg bod modd beio'r cyfan ar islam, roedd ymateb ceidwadwyr y wlad mor anochel ag y buasech wedi tybio.

Byddai ychydig o gyd-destun yn ddefnyddiol fan hyn. Bu ymosodiad erchyll ar Ysgol Sandy Hook yng Nghonnecticut ar Ragfyr 14, 2012, a lladdwyd 27. Roedd 20 ohonynt yn blant chwech a saith oed. Y gyflafan yn Orlando oedd y 998fed achos o saethu torfol ers hynny. Mae hynny'n cyfateb i bron un bob dydd, tros gyfnod o dair blynedd a hanner. Er y sgrechian gan geidwadwyr bod 'islamiaeth radical' yn bygwth y weriniaeth, dim ond tri o'r ymosodiadau hyn a gyflawnyd gan fwslemiaid eithafol. Wrth gwrs mae terfysgaeth islamaidd yn broblem (fel rwyf wedi'i drafod droeon), ond mae'n berffaith amlwg i bawb synhwyrol bod perthynas rhwng y rhestr anferth yma o achosion o saethu (sy'n hollol unigryw yn y byd gorllewinol) ac obsesiwn Americanwyr â gynnau. Er bod Mateen eisoes wedi dod i sylw'r gwasanaethau cudd yn y gorffennol, bu modd iddo brynu assault rifle AR-15 yn gwbl gyfreithlon. Arf ar gyfer maes rhyfel yw hwnnw; nid oes rheswm o fath yn y byd i'r fath beth fod ar gael i unigolion preifat.

Cri ceidwadwyr yw bod angen cadw Americanwyr yn saff. Y ffordd amlwg o wneud hynny yw newid y polisi gynnau, ond mae hynny'n wrthun iddynt. Yn anffodus, o gofio na newidiodd unrhyw beth yn dilyn y golygfeydd arswydus o Sandy Hook, nid oes llawer o obaith y bydd pethau'n wahanol y tro hwn chwaith. Mynnir na ddylid 'politiceiddio' digwyddiadau fel hyn. 'Nid nawr yw'r amser' i drafod y broblem gynnau, meddent. Lol llwyr yw hynny: dyma'r union amser i siarad am y peth a gweithredu. Os nad nawr, pryd? Esgus i aros i'r mater fynd yn angof a llithro oddi ar yr agenda yw dweud na ddylid trafod newid polisi fel ymateb uniongyrchol i'r fath ymosodiadau.

Llawer gwell gan y Gweriniaethwyr yw eistedd ar eu dwylo a gwneud dim ond cynnig eu 'meddyliau a'u gweddïau'. Dyna un o'm cas ymadroddion. Mae'n waeth nag ofer, a'n cymryd lle ateb go iawn. Mae gan aelodau'r Gyngres y gallu i rwystro ymosodiadau fel hyn trwy gyflwyno deddfau. Nid yw'r malu cachu diog a gwag yna'n helpu unrhyw un. Yn wir, mae hyd yn oed yn fwy rhagrithiol na'r arfer yn yr achos hwn, gan fod polisïau'r Gweriniaethwyr tuag at bobl hoyw'n llawn casineb hyll. Cafwyd y datganiad hwn gan Ted Cruz, er enghraifft, y dyn a ddaeth yn ail i Trump yn ras ar gyfer enwebiad arlywyddol y blaid eleni. Dywedodd:

If you’re a Democratic politician and you really want to stand for LGBT, show real courage and stand up against the vicious ideology that has targeted our fellow Americans for murder.

Mae'r rhagrith yn codi cyfog. Nid oes gan Cruz unrhyw hawl i'r tir uchel moesol ar fater hawliau pobl LHDT, gan fod poeri casineb tuag atynt wedi bod yn sail i'w holl yrfa wleidyddol. Yn wir, fe rannodd lwyfan â Christion eithafol o'r enw Kevin Swanson sy'n dweud yn blaen y dylid dïenyddio pobl hoyw. Pan mae ymgeiswyr arlywyddol yn cofleidio rhywun felly, pa ryfedd bod rhywun yn mynd i geisio rhoi'r syniadau ar waith? Gan fod Cruz wedi gwrthod sawl cyfle i gondemnio Swanson, dylai fod yn onest a chymeradwyo Mateen.

Yr unig reswm mae ceidwadwyr y Gweriniaethwyr wedi cynhyrfu am y gyflafan hon yw mai mwslem oedd yn gyfrifol. Yn y cyfamser, ar yr un diwrnod, arestwyd dyn yn Los Angeles oedd ar ei ffordd i ymosod ar ddigwyddiad LA Pride. Roedd ganddo lond car o arfau a ffrwydron. Dyn gwyn o'r enw James Howell oedd hwnnw, a Christion yn ôl pob tebyg. Rhagfarn a chasineb yn erbyn pobl hoyw yw'r broblem fan hyn. Dylid canolbwyntio ar y dioddefwyr. Nid yw union ffydd y sawl sy'n eu targedu'n arbennig o bwysig; ffwndamentaliaid treisgar a rhagfarnllyd yw'r gelyn, beth bynnag eu hunion ddaliadau crefyddol. Mae'n anodd dweud y gwahaniaeth rhyngddynt yn y pen draw. Os yw'r Gweriniaethwyr o ddifrif am wrthwynebu'r Wladwriaeth Islamaidd, dylent gofleidio ac arddel hawliau pobl LHDT. Y gwir yw eu bod yn debycach i'w gelynion honedig nag y maent yn barod i'w gydnabod.

Diweddariad 14/6/16 18:25

Mae awgrymiadau erbyn hyn bod Mateen wedi mynychu'r clwb yn rheolaidd. Hyd yn oed os yw'n wir ei fod yn hoyw ei hun, ac mai hunan-gasineb neu rwystredigaeth ynghylch ei fethiannau rhamantaidd oedd ei gymhelliad, ni fyddai hynny'n newid unrhyw beth. Byddai'r ymosodiad yr un mor homoffobig. Fel yn achos Elliot Rodger, y misogynydd ifanc a benderfynodd bod ei anallu i ddarbwyllo'r un ferch i fod yn gariad iddo'n reswm da i saethu chwech o'i gyd-fyfyrwyr yn farw a chlwyfo 13 arall, y dybiaeth yw bod ganddynt hawl ddwyfol i gael mynediant i gyrff pobl eraill. Fel mae sawl un wedi nodi, symptom o machismo gwenwynig yw'r agwedd yma. Yr un machismo sy'n clodfori gynnau. Mae'r cyfuniad yn berygl bywyd, a menywod a lleiafrifoedd gorthrymedig sy'n dioddef waethaf.

Y broblem gyda Duw Yw'r Broblem

Mae Duw Yw'r Broblem yn gyfrol od. Yn anffodus, roedd f'argraffiadau ar ôl ei gorffen yn debyg iawn i'r hyn a ddywedais yn y blogiad blaenorol, pan yr oeddwn chwarter ffordd drwodd.  Roeddwn yn cydweld yn llawen â rhesymau'r awduron dros ymwrthod â'r cysyniadau traddodiadol o dduw, ac os rywbeth mae Cynog Dafis yn mynd ymhellach o lawer nag yr oeddwn wedi'i ddisgwyl. Eto i gyd (er nad yw hyn yn syndod, efallai) nid yw'r ymgais i esbonio pam eu bod yn parhau i alw'u hunain yn Gristnogion yn foddhaol o gwbl.

Rhagymadrodd gweddol fyr yw cyfraniad Aled Jones Williams, a'i brif neges yw ei fod yn ystyried 'Duw' yn ferf yn hytrach nag fel enw neu wrthrych. Rwy'n canfod fy hun yn cytuno ag adolygiad y Parchedig Gwynn ap Gwilym (o bawb) yn y rhifyn cyfredol o Barn, lle mae'n galw hyn yn 'gawl eildwym o hen syniadau'. Yn fy marn i, fflwff ffug-ddwys yw'r rhan yma (er fy mod yn hynod hoff o nofelau'r awdur).

Cyfraniad Cynog Dafis yw mwyafrif helaeth y llyfr, ac mae llawer ohono'n ddiddorol. Dro ar ôl tro, wrth i Dafis gyflwyno syniadau diwinyddion fel John Houghton neu Richard Swinburne neu Dewi Z Phillips, roeddwn yn pigo'r tyllau yn y dadleuon wrth ddarllen, eisoes yn hanner-llunio fy mlogiad nesaf yn fy mhen (mae dadleuon Swinburne yn enwedig yn hollol frawychus). Yna, o droi'r dudalen, dyna ganfod bod Dafis ei hun yn mynd yn ei flaen i egluro'r union wallau hynny, gan wneud fy ngwaith drostof. Roeddwn yn cytuno ag ef yn amlach na pheidio, ac roeddwn hyd yn oed yn lled fodlon â'i ymdriniaeth â'r 'anffyddwyr newydd', er fy mod wrth reswm yn anghytuno mewn rhai mannau.

Erbyn i'r gyfrol dynnu at ei therfyn, mae crefydd a Christnogaeth wedi'u datgymalu'n ddigon trylwyr. Yn wir, buaswn yn hapus iawn i fod wedi ysgrifennu'r geiriau canlynol fy hun:

Yr hyn a agorai'r drws i drafodaeth eglur fyddai cydnabod, yn blwmp ac yn blaen, nad oes unrhyw reswm i gredu bod y fath beth yn bod â'r Goruwchnaturiol, mai ffrwyth y dychymyg creadigol yw crefydd ac mai creadigaeth Dyn yw Duw. (t. 163)

Rhwystredigaeth felly oedd darllen y paragraff dilynol:

Nid amharchu'r syniad, fel y mae'r 'atheistiaid newydd' yn ei wneud, fyddai hynny. Duw yw un o greadigaethau gwychaf diwylliant dyn, arwydd o aruthredd ei gyrhaeddiad, nid o'i anaeddfedrwydd a'i gamddealltwriaeth. Bydd parchu, rhyfeddu at a myfyrio ar blygion anchwiliadwy y cysyniad gogoneddus yma ar gael i ni o hyd i gyfoethogi defod a defosiwn. Mi allwn ddal i ymateb i odidowgrwydd salmau'r Iddewon gynt. Mi allwn gael ein hysbrydoli eto gan emynyddiaeth y traddodiad efengylaidd Cymraeg. Mi allwn yn wir anghofio'n hanghrediniaeth, ei ohirio'n wirfoddol, dros dro. Ond rhan annatod o fod yn driw i ysbryd ein hoes ni, parhad o Oes y Goleuo, fydd ein hatgoffa ni'n hunain yn gyson mai dyna'n union yr ydyn ni'n ei wneud' (t.163-4)

Mor agos!

Nid wyf yn siwr pam mae Dafis yn credu bod arddel anffyddiaeth yn golygu nad oes modd gwerthfawrogi rhannau o'r Beibl fel llenyddiaeth, neu emynau fel darnau o gelfyddyd. Mae Dawkins ei hun wedi dweud droeon ei fod yn hoffi canu emynau, a (cadwch hyn yn dawel) mae gen innau hefyd ambell ffefryn. Nid oes angen anghofio'n hanghrediniaeth am eiliad er mwyn gwneud hynny, ac mae'r awgrym i'r gwrthwyneb yn rhyfedd.

Mae'n drawiadol nad oes ymdrech i gyfiawnhau'r honiad mai Duw yw un o 'greadigaethau gwychaf diwylliant dyn', yn enwedig gan fod Dafis ei hun newydd dreulio 130 tudalen yn esbonio pam nad yw'r syniad yn gwneud synnwyr o gwbl. Ceisio'i chael hi'r ddwy ffordd yw hyn, rwy'n amau. Dywed ei fod yn arddel rhyw fath o ddyneiddiaeth grefyddol, gyda 'lle allweddol' i'r 'mythos Cristnogol' (t.169), ond unwaith eto dyma ganfod fy hun yn dyfynnu beirniadaeth Gwynn ap Gwilym: 'Anwybyddir y cwestiynau sy'n codi wedyn, sef os nad yw Iesu'n Dduw, pa awdurdod sydd i'w ddysgeidiaeth mwy nag i ddysgeidiaeth unrhyw fod meidrol arall? Ac o'i amddifadu o wyrth ei ymgnawdoliad, ac yn arbennig ei atgyfodiad, pa ystyr sydd i'w farwolaeth ar y groes?' Yr elfennau hynny yw holl sail y 'mythos Cristnogol'; hebddynt, rhaid i'r gweddill i gyd syrthio.

Os yw popeth am grefydd yn gelwydd, beth yw pwrpas glynu ati? Mae Dafis yn 'gweld cysyniad y dwyfol nid yn unig fel rhan o ymdrech dyn i ddod o hyd i gysur ac ystyr ond hefyd fel ffordd iddo ymgyrraedd at ymwybod a safonau uwch, i drosgynnu cyfyngiadau ei natur e ei hun' (t.167). A dyna'n amlwg lle mae'n fy ngholli'n llwyr. Rwy'n anghytuno bod crefydd yn cynnig cysur beth bynnag, hyd yn oed ar ei thelerau ei hun. Ond gan fod Dafis yn cytuno nad yw crefydd yn adlewyrchu realiti, o ble yn y byd y daw'r cysur yma (heb sôn am yr 'ystyr'!)? Mae'r cysur yn ddibynnol ar wirionedd yr athrawiaeth. Os yw'r athrawiaeth yn anghywir, nid oes sail i'r cysur chwaith. Mae hyn yn chwerthinllyd o amlwg. Ymddengys mai agwedd Dafis fan hyn yw beth y geilw Daniel Dennett yn 'belief in belief': y syniad bod crefydd yn 'beth da', gan fod ei hangen ar bobl eraill, hyd yn oed os nad yw'n gallu iselhau ei hun i gredu'r stwff ei hun. Mae'n agwedd eithaf nawddoglyd, a bod yn onest.

Yn union fel nad oes angen crefydd er mwyn teimlo rhyfeddod, neu gariad, neu garedigrwydd, nid oes ei hangen er mwyn 'ymgyrraedd at safonau uwch' chwaith. Rwy'n benderfynol o chwalu'r syniad anghynnes bod gan grefydd fonopoli ar y pethau hyn. Ar ôl mynd i'r drafferth o chwalu'r pileri sy'n cadw crefydd i fyny, mae'n rhwystredig bod Dafis yn mynnu ceisio gosod y piler ffug hwn yn eu lle. Dyma sy'n difetha'i thesis yn llwyr. Mae'n debyg mai rhesymau emosiynol sy'n gyfrifol am ei gyndynrwydd i gymryd y cam olaf amlwg a chofleidio anffyddiaeth, ac mae hynny'n biti.

Duw Yw'r Broblem

Nid fy ngeiriau i, ond teitl llyfr newydd gan Aled Jones Williams a Chynog Dafis. Rwyf wedi prynu'r gyfrol (mae'r teitl yn apelio, wedi'r cyfan), ac wedi darllen tua'i chwarter hyd yn hyn.

Mae'r awduron, er yn galw'u hunain yn Gristnogion, yn gwadu bodolaeth y duw personol, Cristnogol, traddodiadol. Cyn i mi ddechrau darllen, fy nhybiaeth oedd eu bod am arddel rhyw fath o ddeistiaeth, ond maent yn mynd ymhellach na hynny, gan wrthod y syniad o fod goruwchnaturiol yn gyfan gwbl. Er eu bod yn gwrthod pob athrawiaeth a gysylltir â'r grefydd honno, maent yn mynnu mai Cristnogion ydynt o hyd, a'n ymwrthod yn gyndyn â'r label 'anffyddiaeth'. Dyma un o'r pynciau a gafodd sylw gan Taro'r Post heddiw, ac roeddwn i'n un o'r cyfranwyr (mae cyfweliad gyda Chynog Dafis yn dechrau ar ôl 37:50, a'm hymateb i a chyfranwyr eraill ar ôl 48 munud).

I bob pwrpas, maent eisoes wedi gwneud y rhan fwyaf o'r gwaith o ddiosg eu crefydd, ac un cam bach pellach yn unig sydd ei angen arnynt er mwyn cyrraedd anffyddiaeth. Er eu bod yn diffinio'r fersiwn gyfarwydd o dduw allan o fodolaeth, maent yn dal eu gafael ar ryw gysyniad annelwig, cymylog, llithrig, trosiadol, a galw hwnnw'n dduw yn ei le. Afraid dweud nad yw hyn yn dal dŵr yn fy marn i. Nid yw'r 'ysbrydol', beth bynnag yw ystyr hynny, yn gysyniad defnyddiol mewn gwirionedd, ac mae'r dystiolaeth o'i blaid yr un mor absennol ag ydyw yn achos y syniadau crefyddol mwy traddodiadol.

Yn ei gyfweliad yntau, un o ddiffiniadau Cynog Dafis ar gyfer 'ffydd' yw 'cydymdeimlad at gyd-ddyn'. Diau bod y diffiniad yna'n un diarth i 99% o Gristnogion, ond dyna'r rheswm am y llyfr, am wn i. Rwy'n credu ei fod yn ddiffiniad digon anghynnes, a bod yn onest. Go brin mai ei fwriad yw awgrymu bod gan grefydd fonopoli dros y syniad o 'fod yn berson dymunol', ond felly mae'n swnio i mi. Rwy'n gwneud fy ngorau i drin fy nghyd-ddyn â pharch ac i fod yn berson da, ond nid yw hynny'n fy ngwneud yn Gristion o fath yn y byd. Nid oes angen ffydd i fod yn dda, ac nid oes gennyf syniad yn y byd sut y byddai derbyn syniadau 'crefyddol' neu 'ysbrydol' yn fy ngwneud yn berson gwell.

Chwarae gemau di-angen yw diffinio 'ffydd' neu 'dduw' fel hyn. Rwy'n hapus i dystio bod y teimlad o ryfeddod wrth syllu ar y sêr ar noson glir, neu'r teimlad o gariad wrth edrych ar wynebau hapus ein plant, yn hynod ddwfn. Gallant deimlo'n anesboniadwy o gryf. Ond nid yw eu mynegi mewn termau 'crefyddol' neu 'ysbrydol' yn ychwanegu unrhyw beth o gwbl. Fflwff ffug-ddwys yw hyn mewn gwirionedd.

Fel y soniais, nid wyf wedi gorffen y llyfr eto. Mae'n bosibl iawn y bydd mwy i'w ddweud amdano'n fuan, felly. Yn benodol, rwy'n edrych ymlaen i gyrraedd y darn eithaf helaeth am yr 'Anffyddiaeth Newydd'. Cawn weld faint o dir cyffredin fydd rhyngom.

Hysbyseb Eglwys Loegr

Roeddwn ar Taro'r Post yn gynharach heddiw (31 munud i mewn), yn trafod y penderfyniad i beidio dangos hysbyseb gan Eglwys Loegr yn sinemâu Odeon, Cineworld a Vue. Mae'n ffrae ffug mewn sawl ffordd. Nid gwahardd hysbyseb unigol a wnaed. Yn hytrach, mae gan y cwmnïau bolisi cyffredinol, ers tro, o beidio dangos unrhyw hysbysebion o natur gwleidyddol neu grefyddol. Yn hynny o beth, mae cynnwys yr hysbyseb benodol - sef pobl amrywiol yn adrodd llinell yr un o Weddi'r Arglwydd - yn hollol amherthnasol (mae rhywbeth bron yn annwyl, gyda llaw, am y syniad mai problem yr Eglwys yw nad yw pobl rywsut yn gyfarwydd â'r weddi honno).

Dau ddewis sydd gan y cwmnïau hyn mewn gwirionedd: y polisi presennol, neu agor y drws i hysbysebion gwleidyddol a chrefyddol o bob math. Byddai polisi o ddewis a dethol hysbysebion crefyddol neu wleidyddol unigol yn creu problemau ymarferol dyrys (a chyfreithiol, fwy na thebyg), felly chwarae'n saff yw peidio'u derbyn o gwbl.

Penderfyniad masnachol llwyr yw hynny. Mae'r mwyafrif o'r cwsmeriaid, wedi'r cyfan, yno'n unswydd er mwyn mwynhau awr a hanner o adloniant di-feddwl. Pryder perchnogion y sinemâu yw y byddai'u gorfodi i eistedd drwy bregeth, neu i wrando ar rywun ar ei focs sebon gwleidyddol, yn diflasu, dadrithio neu dramgwyddo'r cwsmeriaid hynny, gan beri iddynt aros adref yn y dyfodol. Efallai bod hynny'n wir; efallai ddim. Ond cytuno neu beidio, mae gofid y cwmnïau'n berffaith ddealladwy, a gallaf weld y ddwy ochr. Yn bersonol, petawn yn berchen ar sinema, rwy'n credu buaswn i'n fodlon derbyn arian yr Eglwys; ni welaf wahaniaeth egwyddorol o bwys rhwng hysbysebion 'gwleidyddol' a rhai ar gyfer unrhyw gynnyrch cyfalafol; mewn ffordd, mae pob hysbyseb yn wleidyddol. Ond y pwynt yw mai mater o chwaeth bersonol yw hyn, yn y pen draw.

Un peth sy'n sicr: nid mater o ryddid mynegiant mohono, o fath yn y byd. Nid yw rhyddid mynegiant yn golygu hawl awtomatig i fynnu bod rhywun arall yn darparu'r platfform. Roedd Taro'r Post yn ddigon caredig i'm gwahodd i gyfrannu heddiw, ond petawn i'n dechrau mynnu bod rhaid i Garry Owen ddarparu slot deg munud i mi bob dydd, nid amharu ar fy rhyddid mynegiant fyddai gwrthod, eithr penderfyniad golygyddol synhwyrol. Yr un yw'r egwyddor yn union yn achos y sinemâu.

Y peth hanfodol am ryddid barn, wrth gwrs, yw'r hawl i gwyno am farn pobl eraill. Oes, wrth gwrs, mae gan gwsmeriaid Cristnogol y sinemâu bob hawl i roi pwysau arnynt i ail-ystyried y polisi. Ac mae gan y cwmnïau wedyn yr hawl unai i gyd-synio neu i barhau i'w hanwybyddu. Yr hyn sy'n fy nghorddi, fodd bynnag, yw tuedd barhaus a syrffedus gormod o Gristnogion i gwyno bod achosion fel hyn yn symptom o ryw fath o erledigaeth yn eu herbyn. Dyma rwy'n ei gasáu fwyaf am Gristnogaeth fodern: mae gan y ffydd statws breintiedig a gor-barchus yn ein cymdeithas o hyd, ond nid yw hynny'n ddigon i rai o'i lladmeryddion. Yn eu tyb hwy, mae trin Cristnogaeth yr un fath â phob ffydd arall (neu fel unrhyw ideoleg arall o ran hynny) gyfystyr â'u herlid a'u croeshoelio. Mae llawer iawn o'r ymateb i'r stori yma (megis ymdriniaeth ragweladwy'r Daily Mail) yn drewi o'r persecution complex pathetig yma. Yn absenoldeb unrhyw annhegwch go iawn yn erbyn Cristnogion, rhaid iddynt ei ddychmygu.

Mae'n bur amlwg, a dweud y gwir, mai ffrwyth ymgyrch PR ddigon sinigaidd gan yr Eglwys yw hyn i gyd. Mae polisïau o'r fath yn gyffredin dros ben. Wedi'r cyfan, mae cyfyngiadau llym ar y math o hysbysebion y mae modd eu darlledu ar y teledu. Ni fyddai'n syndod petai'r Eglwys yn deall hynny'n iawn o flaen llaw, ac mai'r bwriad o'r cychwyn cyntaf oedd manteisio ar gyfle i bortreadu'u hunain fel merthyrod. O gofio'r holl sylw - a hynny'n rhad ac am ddim - teg dweud bod yr ymgyrch wedi bod yn llwyddiannus. A dyma fi fy hun yn cyfrannu i'r sylw hwnnw.

Dyma ddolen i'r hysbyseb, gyda llaw; mae'r teitl a roddwyd i'r clip yn profi fy mhwynt.

Cynnydd anferth yn nifer y di-grefydd yng Nghymru

Mae'r llywodraeth wedi cyhoeddi dadansoddiad o sefyllfa crefydd yng Nghymru yn ôl y cyfrifiad diwethaf, ac maent yn ddiddorol tu hwnt (yn Saesneg yn unig ar hyn o bryd, yn anffodus).

Rwy'n hapus iawn i weld bod y nifer sy'n dweud nad ydynt yn grefyddol wedi dyblu, bron, o 500,000 (18.5% o'r boblogaeth) yn 2001 i 980,000 (32.1%). Yn y cyfamser, mae'r nifer o Gristnogion wedi gostwng o 2.1m (71.9%) i 1.8m (57.6%), a hynny er bod poblogaeth Cymru 160,000 yn fwy yn 2011 nag yn 2001. Mae hyn, wrth reswm, yn codi calon anffyddiwr rhonc fel fi.

Dylid cofio'r cafeatau arferol, serch hynny, gan fod diffiniadau pobl o grefydd yn amrywio. Nid yw'n dilyn, o reidrwydd, bod person 'di-grefydd' yn anffyddiwr. Mae llawer yn ymwrthod â'r label crefydd ond yn galw'u hunain yn 'ysbrydol' (safbwynt sy'n mynd ar fy nerfau, ond mater arall yw hynny). Mae sawl ffordd amgen o fod yn ddi-grefydd hefyd. Fel mae'r adroddiad yn ei ddweud, mae'r 32.1% yma'n cynnwys 'No religion, Jedi Knight, Agnostic, Atheist, Humanist, Heavy Metal, Free Thinker, Realist'.

Ar yr un pryd, fe ddichon bod llawer o bobl sy'n ticio'r blwch 'Cristnogaeth' (neu un o'r crefyddau eraill) yn gwneud hynny am resymau diwylliannol a thraddodiadol; nid ydynt yn arfer y ffydd yn eu bywydau pob dydd, ac nid ydynt yn meddwl rhyw lawer am y mater, ond maent yn parhau i dderbyn y label os yw rhywun yn gofyn.

Nid gwyddoniaeth bur yw holiaduron, felly. Ond dyma'r wybodaeth orau sydd gennym, ac maent yn galonogol. Er bod arolygon gwahanol ynghylch crefydd yn rhoi canlyniadau amrywiol, yn ddibynnol ar eiriad y cwestiynau, mae'r duedd gyffredinol yn amlwg. Edwino y mae crefydd, ac mae 'dim crefydd' - ac anffyddiaeth, fel is-set o'r categori hwnnw - yn mynd o nerth i nerth. Gan fod Cristnogion, y garfan grefyddol fwyaf, yn hŷn, a'r di-grefydd yn ifanc, mae'n anochel y bydd y patrwm yma'n parhau am flynyddoedd i ddod (mae'n wir bod Mwslemiaid yn iau eto, ond mae llawer llai ohonynt). Rwy'n disgwyl y bydd mwyafrif o bobl Cymru'n ddi-grefydd o fewn cenhedlaeth, ac rwy'n falch dros ben am hynny.

Cymru: Dal I Gredu?

Roedd cyfres o dair rhaglen, Cymru: Dal I Gredu, yn gorffen ar S4C heno. Roeddwn i'n ymddangos yn y rhaglen olaf (28 munud i mewn, ond wrth gwrs dylech wylio'r rhaglen gyfan, a'r ddwy flaenorol hefyd).

Cyn-efengylwr yw Gwion Hallam, y cyflwynydd, sydd bellach wedi colli'i ffydd ond sy'n petruso o hyd ynghylch galw'i hun yn 'anffyddiwr'. Mae'r gyfres yn ei ddilyn wrth iddo deithio'r wlad yn cwrdd â phobl o bob ffydd, a heb ffydd, er mwyn gweld beth yw cyflwr crefydd yng Nghymru heddiw. Mae'n werth ei gwylio.

Nid wyf yn siwr pa mor llwyddiannus oeddwn i wrth geisio'i ddarbwyllo i gofleidio'r label. Yn ôl pob tebyg, mae ein safbwyntiau diwinyddol (neu, yn hytrach, eu habsenoldeb) yn bur debyg, felly mater semantig yw hyn mewn ffordd. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig bod anffyddwyr yn defnyddio'r gair hwnnw er mwyn disgrifio'u hunain, hyd yn oed os nad yw o reidrwydd yn ddyletswydd ar bob un ohonom i ddadlau'n gyhoeddus am y pwnc. Anffyddiwr fel fi yw Gwion yn barod i bob pwrpas; waeth iddo ymfalchïo yn hynny, ddim!

Clap araf i'r Pab

Mae'r Pab wedi derbyn llawer o glod yr wythnos yma wedi iddo gyhoeddi cylchlythyr yn dweud bod angen gwneud mwy i ddatrys y broblem newid hinsawdd, ac mai cyfrifoldeb gwledydd cyfoethog yw hynny'n bennaf. Rwy'n croesawu'r cyhoeddiad i raddau; gwell hyn na dim, am wn i. Ond peidied â mynd dros ben llestri; nid yw'n agos at fod mor arwyddocaol ag y mae rhai'n ei awgrymu.

Yn un peth, nid yw pobl - gan gynnwys Pabyddion eu hunain - yn tueddu i ddilyn cyngor yr eglwys ynghylch materion economaidd a'r amgylchedd. Mae'r eglwys, er ei holl ffaeleddau, wedi bod yn gymharol flaengar ynghylch pethau felly ers rhai degawdau - mwy felly na'r rhan fwyaf o'i haelodau ar lawr gwlad - ond go brin bod hynny wedi cael unrhyw effaith.

Mewn ffordd, mae hynny'n gyfiawn. O ystyried statws yr eglwys fel y cartel gwarchod pedoffeiliaid gwaethaf a welodd y byd erioed, nid oes ganddi unrhyw hygrededd moesol ar ôl mewn gwirionedd. Ni ddylai pobl wrando arni. Yn anffodus, fodd bynnag, pery'r eglwys yn ddylanwadol mewn rhai meysydd cymdeithasol. Yn arbennig felly, wrth gwrs, yn achos atalgenhedlu ac erthylu, dau beth y mae'r eglwys yn ei wahardd yn chwyrn.

Nid mater moesol yn unig mo hawl menywod i reoli'u cyfarpar atgenhedlu eu hunain. Mae'n fater ymarferol hefyd yng nghyd-destun yr amgylchedd. Dau ffactor allweddol sy'n cyfrannu'n helaeth at ddirywiad ein byd yw gorboblogaeth a thlodi. Mae'n amhosibl datrys y ddwy broblem honno heb sicrhau bod gan bob menyw'r hawl a'r gallu i ddefnyddio dulliau atgenhedlu, gan gynnwys erthyliad. Dyna'r man cychwyn. Ond ategu ei wrthwynebiad i'r ateb hwnnw a wna'r Pab yn ei gylchlythyr, wrth gwrs, gan danseilio'r gweddill yn llwyr. Mae popeth arall yn amherthnasol heb y cam amlwg a hanfodol yma.

Gwn mai ofer yw disgwyl i'r Pab gefnogi dosbarthu condoms a chaniatáu erthylu ledled y trydydd byd; mae gyfystyr â disgwyl iddo roi'r gorau i fod yn Babydd. Ond dyna'n union sydd raid iddo'i wneud er mwyn i mi ystyried ei gymryd o ddifrif.

Post Cyntaf: gweddïo mewn ysgolion

Roeddwn ar y Post Cyntaf bore 'ma, yn trafod yr arfer o weddïo yn ystod gwasanaethau ysgol (mewn ymateb i'r adroddiad yma). Mae'r darn perthnasol yn dechrau ar ôl 1:43:40.

Nid yn unig y mae'n gyfreithiol i ysgolion y wladwriaeth arwain eu disgyblion mewn gweddi orfodol, ond mae'n anghyfreithlon iddynt beidio gwneud hynny. Mae'n sefyllfa ryfedd ac mae'n hen bryd i ni ddiddymu'r fath arferiad hen-ffasiwn a dwl.

Fel y dywedais yn yr eitem, nid lle'r wladwriaeth yw gorfodi crefydd ar bobl, yn enwedig gan fod plant ysgol yn rhy ifanc i fod wedi gwneud penderfyniad gwybodus ynghylch eu daliadau diwinyddol. Fe geisiodd fy ngwrthwynebydd ddadlau nad 'gorfodi' mo hyn, a bod yr arferiad hyd yn oed yn 'gynhwysol', ond go brin y byddai mor barod i amddiffyn y sefyllfa bresennol petai pob un o'r gweddïau'n rai Hindŵaidd, dyweder. Mater o freinio a hyrwyddo un crefydd benodol yw hyn mewn gwirionedd, a'r unig beth synhwyrol i'r wladwriaeth ei wneud yw cadw draw o'r math yna o beth yn llwyr.

Roeddwn wedi bwriadu dweud llawer mwy, a dweud y gwir. Yn benodol, mae'n biti nad oedd amser i mi egluro fy mod yn daer o blaid gwersi addysg grefyddol. Hynny yw, mae gorfodi'r disbyblion i gymryd rhan mewn defod grefyddol yn anfoesol, ond mae'n bwysig eu dysgu am grefyddau'r byd, er fy mod, fel anffyddiwr, yn eu hystyried i gyd yn wirion. Mae pobl yn credu pob math o bethau, a dylid sicrhau bod plant yn deall hynny. Os rywbeth, mae'n bosibl fy mod yn gryfach o blaid hynny nag y mae llawer o Gristnogion, efallai oherwydd bod deall bod llawer iawn o grefyddau gwahanol yn bodoli yn gallu arwain yn ei dro at y sylweddoliad nad yw'r un ohonynt yn fwy arbennig na'r llall; mae'n fwy tebygol eu bod i gyd yn anghywir na bod un yn unig yn wir ar draul y gweddill.

Ond dywedaf eto y dylid gwahardd eu gorfodi i addoli. Dyma achos lle dylid efelychu UDA. Er bod y wlad honno'n fwy crefyddol na Phrydain a Chymru, mae'r wladwriaeth yn fwy seciwlar o lawer. Mae'r hyn sy'n ofyniad cyfreithiol ar ochr yma'r Iwerydd yn erbyn y gyfraith yn America. Yn wir, mae'n mynd yn groes i gymal cyntaf un eu cyfansoddiad. Mae pob croeso i'r disgyblion weddïo yn eu hamser eu hunain, wrth gwrs, cyn belled nad ydynt yn tarfu ar unrhyw un arall neu ar y gwersi.

Nid mater o ryddid rhag crefydd yn unig mo hyn, ond o ryddid crefyddol hefyd. Mae'r hawl i arddel eich ffydd eich hunain yn golygu'r hawl i ddewis peidio arddel ffydd arall. Gwahardd cyd-addoli mewn ysgolion yw'r unig fodd o sicrhau tegwch i bawb, o bob ffydd yn ogystal â'r di-ffydd.

Y Fam Teresa

Darllenais The Missionary Position (cyhoeddwyd ym 1994) gan Christopher Hitchens yn ddiweddar. Polemig byr ydyw. Afraid dweud nad yw'n garedig â'r diweddar Anjezë Gonxhe Bojaxhiu (mae'n debyg mai teitl amgen cynnar oedd Sacred Cow).

Amcan Hitchens oedd chwalu'r argraff gyffredinol ohoni fel santes llawn daioni. Mae rhai o'r problemau gyda'i gwaith bellach yn gymharol hysbys, ond mae tuedd o hyd i'w hesgusodi. Roedd ei chalon yn y lle iawn, meddir. Ond na. Dylid bod yn berffaith glir fan hyn: nid camgymeriadau'n deillio o fwriadau da oedd y rhain. Roedd yr amcanion eu hunain yn warthus. Yn fy marn i, roedd hi'n ddynes wirioneddol ofnadwy ym mhob ffordd.

Asgetig oedd hi, yn clodfori tlodi a dioddefaint er eu mwyn eu hunain. Er i'w helusen dderbyn miliynau lawer mewn rhoddion (gan gynnwys o ffynonellau pur amheus), llwm iawn oedd yr amodau i bawb yn ei gofal. Nid yw'n glir hyd heddiw i ble aeth llawer o'r arian yma.

Mae'n amhosibl dyfalu faint a fu farw'n gwbl ddi-angen. Ar ben hynny, ac er iddi geisio honni nad creadur gwleidyddol mohoni, roedd hi'n weithgar iawn ei gwrthwynebiad i atalgenhedlu ac erthyliad (dyna oedd prif bwnc ei haraith wrth dderbyn Gwobr Heddwch Nobel ym 1979). O gofio sefyllfa Calcota o bob man, lle mae problemau gorboblogi'n cyrraedd lefelau hurt dros ben, mae hynny'n arbennig o anghyfrifol. (Gyda llaw, mae'n werth nodi fan hyn bod Hitchens, yn anffodus, yn arddangos peth cydymdeimlad â'r farn gwrth-erthyliad, er bod ei feirniadaeth o safbwynt y lleian yn chwyrn hefyd).

Yn dilyn trychineb diwydiannol Bhopal ym 1984, ei chyngor hollol annefnyddiol i'r dioddefwyr a'r rhai mewn galar, yn syth wedi'r digwyddiad, oedd 'maddeuer, maddeuer, maddeuer'. Rwy'n credu bod hynny'n dweud cyfrolau am wacter anfoesol ei diwinyddiaeth. Lladdwyd miloedd gan esgelustod Union Carbide, ac nid trwy faddau y ceir cyfiawnder. Yn yr un ffordd, ni ddylid maddau i'r Fam Teresa chwaith am y niwed enbyd a wnaeth hithau.

Bwrw Golwg

Roeddwn ar Bwrw Golwg y bore 'ma (10:20 i mewn), yn trafod anffyddiaeth a'r blog. Y rheswm oedd canlyniadau arolwg a gyhoeddwyd yn ystod yr wythnos: mae'n debyg bod 42% o bobl y Deyrnas Gyfunol bellach yn dweud nad ydynt yn grefyddol, a bod 19% hyd yn oed yn cofleidio'r label 'anffyddiwr'. Mae'r ffigurau hyd yn oed yn uwch ar gyfer y genhedlaeth iau. Calonogol iawn, wrth gwrs.

Roeddwn yn hapus â'r sgwrs ar y cyfan, er fy mod yn gwybod yn iawn sut y gallaswn fod wedi gwella rhai o'r atebion. Yn arbennig, rwyf wedi bod yn gwingo, bron yn barhaus, ers i'r gair 'gwrywgydiaeth' lithro allan o'm ceg wrth recordio'r eitem. Mae'n air gwirion, ac nid oes gennyf syniad pam y'i dywedais. Fel un sydd wedi dweud droeon bod angen i bawb roi'r gorau i'w ddefnyddio, mae'n destun embaras. Buaswn yn pledio nerfusrwydd, ond mae'n esgus dila braidd. Ymddiheuriadau i bawb arall sy'n casáu'r gair.

Gwn mai'r ateb gwanaf oedd i'r cwestiwn ynghylch Cristnogion sy'n cael eu hysbrydoli gan eu ffydd i arddel safbwyntiau digon blaengar. Mae'n amlwg bod hynny'n wir am lawer iawn o Gristnogion, fel y cydnabyddais. Ond byddai ymateb gwell wedi mynd ati i egluro mai problem crefydd fan hyn yw ei bod fel canfas gwag i raddau helaeth. F'argraff i yw y byddai Cristnogion blaengar yn arddel y safbwyntiau rhyddfrydol hynny beth bynnag, ffydd neu beidio. Cyfiawnhad post hoc yw'r ddiwinyddiaeth. Rwyf wedi cyffwrdd ar y pwnc hwn mewn cofnod blaenorol hefyd.

Dywedodd y Parchedig Pryderi Llwyd Jones rai pethau digon clên am y blog yn ei sgwrs ddilynol yntau, chwarae teg. Wrth gwrs, nid yw mor hoff o'm defnydd o ymadroddion fel 'ofergoeliaeth afresymegol' a 'fflwff diwinyddol ffug-ddwys'. F'amddiffyniad i yw fy mod yn ceisio egluro'n gymharol drylwyr pam fy mod yn credu bod y rhain yn ddisgrifiadau teg. Nid cyhuddiadau ffwrdd-a-hi mohonynt. Gwn nad yw eu defnyddio'n debygol iawn o arwain at berswadio Cristnogion bod eu fydd yn seiliedig ar gelwydd, ond, wel, mae hynny'n annhebygol iawn o ddigwydd doed a ddelo. Os oes gennyf obaith o ddenu unrhyw un i'r gorlan hon, yna pobl sydd ar hyn o bryd ar y ffens yw'r rheiny. Ond yn anad dim, mae'r disgrifiadau'n adlewyrchu fy marn, felly byddai'n anonest i mi'u hosgoi.

Taro'r Post: cau ac addasu capeli

Roeddwn ar raglen Taro'r Post heddiw yn trafod cau capeli a'u haddasu er dibenion amgen. Dyna oedd pwnc y rhaglen gyfan heddiw, ac mae fy nghyfraniad i'n dechrau ar ôl tua 31:20 (ar gael am 29 diwrnod).

Mae capeli chwarter gwag a dirywiad Cristnogaeth yn codi calon anffyddiwr rhonc fel fi, wrth gwrs, ond rwy'n gobeithio fy mod wedi dangos nad yw anffyddwyr yn dymuno'u dymchwel i gyd, chwaith. Er gwell neu er gwaeth, maent yn ran o'n hanes, ac nis gwn am unrhyw anffyddwyr sy'n dymuno dinistrio pob arwydd o'r dreftadaeth honno. Os oes modd gwneud defnydd gwahanol o'r adeiladau, nid oes rheswm i beidio croesawu'r peth.

Fflwff diwinyddol ffug-ddwys

Rwyf wedi dweud droeon bod yr hyn a ddywed rhai diwinyddwyr 'soffistigedig' yn gallu fy syrffedu lawn cymaint, os nad mwy, na dadleuon ffwndamentaliaid. Dyma enghraifft, a gyflwynwyd fel 'dyfyniad y dydd' (!) gan y sylwebydd pabyddol Andrew Sullivan:

Faith is sensitiveness to what transcends nature, knowledge and will, awareness of the ultimate, alertness to the holy dimension of all reality. Faith is a force in man, lying deeper than the stratum of reason and its nature cannot be defined in abstract, static terms. To have faith is not to infer the beyond from the wretched here, but to perceive the wonder that is here and to be stirred by the desire to integrate the self into the holy order of living. It is not a deduction but an intuition, not a form of knowledge, of being convinced without proof, but the attitude of mind toward ideas whose scope is wider than its own capacity to grasp.

Such alertness grows from the sense for the meaningful, for the marvel of matter, for the core of thoughts. It is begotten in passionate love for the significance of all reality, in devotion to the ultimate meaning which is only God. By our very existence we are in dire need of meaning, and anything that calls for meaning is always an allusion to Him. We live by the certainty that we are not dust in the wind, that our life is related to the ultimate, the meaning of all meanings. And the system of meanings that permeates the universe is like an endless flight of stairs. Even when the upper stairs are beyond our sight, we constantly rise toward the distant goal – Abraham Joshua Heschel, “The Holy Dimension,” in Moral Grandeur and Spiritual Audacity: Essays

Crynodeb: 'rydym i gyd yn chwilio am ystyr, a phan nad ydym yn gallu ei ganfod, rydym yn ei ddyfeisio allan o ddim'. Sy'n safbwynt gwirion mewn sawl ffordd. Dyna'n union pam, am wn i, mae'r awdur mor gyndyn i fynegi'r peth yn glir.

Salad geiriau gwag yw'r gweddill. Siarad a siarad heb ddweud unrhyw beth o sylwedd. Dyna sy'n nodweddu llawer iawn o ddiwinyddiaeth, o'm profiad i: rwdlan blodeuol ffug-goeth i guddio'r ymerawdr noeth.