Pam mae gwirionedd yn bwysig

Darllenais Why Truth Matters gan Ophelia Benson a Jeremy Stangroom yn ddiweddar. Fe'i cyhoeddwyd yn 2006, a beirniadu ôl-foderniaeth academaidd a wna'n bennaf. Mae nifer o athronwyr a beirniaid yn mynnu nad oes y fath beth â gwirionedd gwrthrychol, hyd yn oed ym maes gwyddoniaeth. Y syniad felly yw nad oes rheswm i dderbyn bod honiadau gwyddonwyr ynghylch y byd yn gywirach na chwedlau llwythau brodorol, er enghraifft. Yn wir, byddai gwneud hynny'n drefedigaethol a hiliol a 'tyrannical'. Sonnir yn hytrach am 'wirioneddau' (lluosog), a haerir mai rhesymau cymdeithasol pur sydd i gyfrif am oruchafiaeth un fersiwn dros un arall. Mae awduron Why Truth Matters yn meddwl bod y syniadau hyn yn wirion a pheryglus, ac rwy'n cytuno.

Mae paradocs amlwg yn y ddadl yn erbyn gwirionedd: os nad yw'n bod, nid oes rheswm i dderbyn bod y ddadl ei hun yn gywir chwaith. Ar ben hynny, beth yw pwynt astudio unrhyw beth os nad ydym yn derbyn bod gwirionedd yn bodoli yn y lle cyntaf? Heb rhyw fath o ffrâm allanol, byddai'n amhosibl trafod y peth ag eraill beth bynnag. Siarad heibio'n gilydd fyddai ein tynged, gyda phob unigolyn yn byw yn ei 'realiti' idiosyncratig ei hun. Am y rhesymau hyn, mae Benson a Stangroom yn pledio achos y gwirionedd:

[R]eal inquiry presupposes that truth matters. That it is true that there is a truth of the matter we’re investigating, even if it turns out that we can’t find it. Maybe the next generation can, or two or three or ten after that, or maybe just someone more skilled than we are. But we have to think there is something to find in order for inquiry to be genuine inquiry and not just an arbitrary game that doesn’t go anywhere. We like games, but we also like genuine inquiry. That’s why truth matters. (t.180)

Mae wir yn anodd osgoi'r canfyddiad mai gêm yw hyn i lawer o'r beirniaid ôl-fodernaidd, yn enwedig gan fod cynifer ohonynt yn ysgrifennu mewn arddull mor fwriadol o niwlog ac aneglur. Mae hynny'n cyferbynnu â Why Truth Matters, sy'n gyfrol ddarllenadwy dros ben o ystyried astrusrwydd y pwnc. Mae'n perthyn i'r un genre â llyfrau eraill tebyg megis Fashionable Nonsense gan Alan Sokal a Jean Bricmont (Sokal yw'r ffisegydd a lwyddodd i gyhoeddi papur ffug hollol ddiystyr mewn cyfnodolyn ôl-fodernaidd, gan achosi stwr enwog).

Wrth gwrs, creadur y chwith academaidd yw'r math yma o ôl-foderniaeth. Pan ddywedir heddiw ein bod yn byw mewn oes 'ôl-ffeithiol', fodd bynnag, cyfeirio at y dde eithafol a wnawn yn bennaf. Trwy danseilio 'gwirionedd' o'r chwith, mae'n bosibl bod beirniaid ôl-fodernaidd wedi braenaru'r tir ar gyfer y tactegau a welwn bellach gan neo-ffasgwyr a ffwndamentalwyr crefyddol. Fel mae'n digwydd, mae'r neo-ffasgwyr a ffwndamentalwyr crefyddol hyn yn casáu academyddion asgell-chwith. Awgrymaf felly bod yma wers amlwg: wrth arddel syniadau, dylem eu dychmygu yn nwylo ein gelynion, a'r posibilrwydd y byddent yn cael eu defnyddio yn ein herbyn.

Mae'r rhybuddion wedi bod yno ers tro, yn hynny o beth. Mae creadyddion, er enghraifft, wedi mabwysiadu rhethreg yr ôl-fodernwyr, gan gyhuddo biolegwyr o orthrymu syniadau amgen. 'Teach the controversy' yw eu cri ers degawdau, er nad oes amheuaeth o gwbl mewn gwirionedd bod esblygiad yn wir. Mae'r ymgyrch i wadu bodolaeth newid hinsawdd yn defnyddio tactegau tebyg, sef creu dryswch a niwl ffug. Dylem gofio mai crefydd a syniadau cymdeithasol adweithiol oedd rhai o brif dargedau ôl-foderniaeth ar y dechrau, ond mae'r rhod wedi troi erbyn hyn. Ys dywed Benson a Stangroom:

Take away reasoned argument and the requirement of reference to evidence ... and what can be left other than force of one kind or another? Either rhetorical force, via equivocation, fuzzy emotive vocabulary, straw men, exaggeration, appeals to the community or the nation or the deity; or physical force, via laws and the police. If the postmodernist academic Left is busy asserting that reason is merely a mask for power then who is going to prevent US legislators from simply mandating the teaching of ID or creationism in the secular public schools?  And how will they go about it? With rhetoric and emotive appeals? But the other side, the theist side, is at least as good at that, and often better: evangelists tend to be good rhetoricians. Thus if postmodernism has busily eroded public belief in reason, evidence, logic and argument for the past 40 years or so, as it has, then all too often it is the case that rhetoric is all that's in play. And behold, it wins, even though the other side has the better case. All rhetoric has to do to win convince people; it doesn't have to do it legitimately or reasonably or honestly. (t.171-172)

Eironi'r sefyllfa bresennol yw ei bod yn haws cael gafael ar wybodaeth gywir heddiw nag erioed o'r blaen. Mae'r gwirionedd ar flaenau ein bysedd, bron yn llythrennol. Hawdd fyddai maddau unrhyw un a broffwydodd, yn nyddiau cynnar y rhyngrwyd, bod democrateiddio gwybodaeth fel hyn yn debygol o arwain at boblogaeth eithriadol o wybodus. Teg fyddai disgwyl i'n democratiaeth elwa o'r herwydd, gan y byddai gan yr etholwyr eu hunain y gallu i wirio honiadau ein gwleidyddion yn syth. Wrth gwrs, nid dyna sydd wedi digwydd, ac mae anwybodaeth, camddealltwriaeth a conspiracy theories gorffwyll yn ffynnu cymaint, os nad mwy, nag erioed. Yn hytrach na democrateiddio gwybodaeth, mae'r we wedi cynhyrchu llond lle o siambrau eco lle mae syniadau a honiadau gwirion yn bwydo oddi ar ei gilydd.

Nid yw'n hawdd dweud yn union faint o fai sydd am hyn ar y math o syniadau a dargedir yn Why Truth Matters. Pan mae fideos o Donald Trump yn dweud pethau ar gael yn rhwydd ar YouTube, ac mae'r dyn wedyn yn gallu gwadu eu dweud yn blaen a digywilydd, ac nad yw hynny'n poeni dim ar ei gefnogwyr, mae'n debygol bod rhywbeth mwy o lawer o'i le. Ond hyd yn oed os nad gemau dwl ôl-fodernaidd arweiniodd yn uniongyrchol at y sefyllfa sinistr bresennol, teg yw awgrymu eu bod wedi hwyluso'r broses.

Creadaeth yn Lloegr

Mae 'ysgolion rhydd' yn syniad ofnadwy am nifer fawr o resymau. Efallai mai'r prif reswm yw eu bod yn arwain yn anochel at sefyllfaoedd fel hyn: mae Michael Gove, gweinidog addysg Lloegr, wedi rhoi sêl ei fendith i dair o ysgolion sy'n bwriadu dysgu stori Genesis fel gwyddoniaeth. Holl bwrpas y cysyniad o 'ysgol rydd' yw eu bod yn 'annibynnol'; nid ydynt yn atebol i'r awdurdod lleol. Nid rhyfedd felly bod sefydliadau crefyddol wedi neidio ar y cyfle i gymryd mantais o'r system. Yr hyn sy'n gwneud yr holl beth yn wirioneddol wallgof yw'r ffaith mai arian cyhoeddus sy'n eu cyllido. Ydyw, mae arian trethdalwyr felly'n cefnogi sefydliadau sy'n bodoli'n unswydd er mwyn rhaffu celwyddau wrth lond ystafelloedd dosbarth o blant.

Gallwch ddarllen mwy o fanylion am yr ysgolion arfaethedig ar wefan y British Humanist Association.

Fel y dywedais yn ddiweddar, nid wyf yn gwrthwynebu dysgu am fytholegau a thraddodiadau creu mewn gwersi addysg grefyddol. Y pwynt yw na ddylent ddod ar gyfyl unrhyw ystafell wyddoniaeth. Hoff ymadrodd y grwpiau crefyddol yma yw mai eu hunig amcan yw 'dysgu dwy ochr y ddadl'. Lol camarweiniol llwyr yw hynny: nid oes dadl wyddonol o gwbl ynghylch y ffaith mai esblygiad sy'n gyfrifol am holl rywogaethau'r byd. Yn wir, nid yw bywydeg fel maes yn gwneud synnwyr o gwbl heb theori esblygiadol.

Diolch byth bod addysg yn faes datganoledig erbyn hyn. Dim ond Lloegr sy'n debygol o ddioddef y ffolineb yma. Serch hynny, rwy'n mawr obeithio y bydd y Saeson yn gwrthwynebu. Nid yw'r math yma o beth yn digwydd ym Mississippi nac Alabama, hyd yn oed (er, mae'n siwr bydd llawer o wleidyddion y taleithiau Americanaidd hynny'n cenfigennu). A yw Gove yn deisyfu gwneud Lloegr yn destun gwawd a chywilydd?

Mytholeg a Sarn y Cawr

Yr wythnos ddiwethaf, cafodd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol gryn dipyn o sylw negyddol haeddiannol. Yn eu doethineb, gwnaethpwyd y penderfyniad i gyferio at stori'r cread cristnogol mewn deunyddiau addysgiadol yn eu canolfan ymwelwyr newydd ar safle byd-enwog Sarn y Cawr yn Swydd Antrim, Gogledd Iwerddon. Mae'n werth dyfynnu ychydig o'r hyn sydd wedi'i gynnwys:

Like many natural phenomena around the world, the Giant's Causeway has raised questions and prompted debate about how it was formed.

This debate has ebbed and flowed since the discovery of the Causeway to science and, historically, the Causeway became part of a global debate about how the earth's rocks were formed.

This debate continues today for some people, who have an understanding of the formation of the earth which is different from that of current mainstream science.

Young Earth Creationists believe that the earth was created some 6000 years ago. This is based on a specific interpretation of the Bible and in particular the account of creation in the book of Genesis.

Some people around the world, and specifically here in Northern Ireland, share this perspective.

Young Earth Creationists continue to debate questions about the age of the earth. As we have seen from the past, and understand today, perhaps the Giant's Causeway will continue to prompt awe and wonder, and arouse debate and challenging questions for as long as visitors come to see it.

Mae angen egluro pam mae hyn mor anghyfrifol, gan fod y geiriau'n ymddangos yn gymharol ddi-niwed ar yr olwg gyntaf. Wedi'r cyfan, dim ond nodi'r ffaith bod 'rhai pobl' yn credu hynny a wneir; roeddent yn ofalus i beidio cefnogi'r safbwynt eu hunain, ac maent wedi pwysleisio eu bod yn cytuno â'r consensws gwyddonol.

Mae'n wir bod cristnogion ffyddlon yn llawer iawn mwy niferus yng Ngogledd Iwerddon nag yng ngweddill y Deyrnas Gyfunol, ac mae'r math o gristnogaeth a arddelir yno'n tueddu i fod dipyn yn fwy amrwd hefyd, ar y cyfan. O'r herwydd, mae'n anochel bod creadaeth yn safbwynt pur gyffredin ymysg y trigolion lleol. Ond dylai hyn i gyd fod yn amherthnasol yn yr achos yma. Ni ddylai sefydliad fel yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol fod yn rhoi platfform i gelwydd a hyrwyddo camargraff bod yna 'ochr arall' i'r 'ddadl' ynghylch sut ffurfiwyd y nodwedd daearegol hynod yma. Mae'r ffeithiau'n hysbys, a dyna ni.

Wrth gynllunio'r deunydd, fe ymgynghorwyd â mudiad ffwndamentalaidd o'r enw'r Caleb Foundation. Fe ddichon bod bwriad yr Ymddiriedolaeth yn ddigon clodwiw, ond roedd yn beth naïf ar y naw i'w wneud. Er mor ymddangosiadol bitw yw'r cyfeiriad at hoff chwedl y mudiad hwnnw, mae'n gaffaeliad PR gwerthfawr iddynt (fel y gwelwch o ddarllen eu gwefan, neu ddatganiadau fel hyn o'u heiddo). Dyma'n union yw amcan mudiadau o'r math yma: buddugoliaethau bychain, sy'n rhoi ffug-hygrededd i'w syniadau dwl, un darn bach ar y tro. Nid gormodiaith yw hyn: mae gan yr holl beth enw, sef Strategaeth y Lletem. Gallwch ddarllen y Wedge Document ei hun fan hyn, sef dogfen fewnol (sydd bellach wedi dod i'r wyneb) o eiddo sefydliad cristnogol Americanaidd o'r enw'r Discovery Institute sy'n amlinellu'r holl gynllun. Mae'r modd y llwyddodd y Caleb Foundation i ddarbwyllo'r Ymddiriedolaeth i gynnwys datganiadau fel yr uchod mewn deunydd addysgiadol yn enghraifft glasurol o'r strategaeth hon ar waith.

Mae'r Hen Rech Flin eisoes wedi trafod y pwnc, ac mae'n gwneud ambell bwynt teg sy'n haeddu atebion. Er enghraifft, fe sonia am yr hen draddodiad lleol sy'n dweud mai cawr o'r enw Fionn mac Cumhaill (neu 'Finn McCool') oedd yn gyfrifol am greu'r Sarn. Mae'n chwedl ryfeddol, ac mae'n werth darllen amdani os nad ydych yn gyfarwydd â hi. Wrth reswm nid oes gronyn o wirionedd yn perthyn i'r fath stori, ond nid yw'r hyn y rwyf wedi'i ddweud hyd yma'n awgrymu am eiliad y dylid anghofio'r chwedl, na rhai eraill tebyg. Nid oes angen ymwrthod â ffuglen er mwyn gwerthfawrogi pwysigrwydd realiti a'r gwirionedd. I'r gwrthwyneb. Rwyf wrth fy modd â thraddodiadau lleol a llên gwerin; maent yn ran holl-bwysig o'n hunaniaeth a'n diwylliant, a byddai'r byd yn dlotach lle o lawer hebddynt. Rwy'n credu bod lle haeddiannol i ddeunydd am y stori yma yn y ganolfan ymwelwyr, gan ei fod yn unigryw i'r safle (a'n llawer iawn difyrach na Genesis). Mae'r chwedl yma'n ran bwysig o dreftadaeth yr ardal, a Gogledd Iwerddon yn ehangach. Mae hyn yn amlwg o gofio mai dyma sydd wedi arwain at enw'r Sarn ei hun. Un pwynt perthnasol arall yw'r ffaith nad oes unrhyw un bellach yn credu'r stori o ddifrif. Petai yna ymgyrch gwirioneddol a sylweddol i orfodi athrawon i ddysgu'r chwedl yn y gwersi gwyddoniaeth yn ysgolion y Chwe Sir, mae'n debyg byddai hynny'n newid fy marn.

Aeth yr Hen Rech ymhellach:

Mae rhai yn credu mai olion llongau gofod yw Sarn y Cawr. Mae dyfalu am longau gofod wedi bod yn rhan amlwg o fytholeg y byd yn ystod yr hanner canrif ddiwethaf, rhan cyn bwysiced a hanes cewri a thylwyth teg mewn oesau a fu. Mae'n debyg bod trefnwyr yr arddangosfa wedi gwrthod rhoi lle i'r eglurhad yma - rhag eu cywilydd!

Mater o farn yw gwerth a phwysgigrwydd cymharol mytholegau amgen fel hyn wrth gwrs, ond y brif broblem gyda dilyn y trywydd yma yw penderfynu ble i osod y llinell. Ni fyddai rhoi sylw i bob stori neu 'theori' hanner-pan yn ymarferol; dychmygwch unrhyw syniad gwallgof am wneuthuriaeth y Sarn, ac mae siawns go lew bod rhywun yn rhywle'n ei gredu.

Pan fo hanesion Beiblaidd Genesis yn cael eu dysgu fel ffaith wyddonol mewn ysgolion ffwndemental eithafol yn yr Amerig, rwy'n cytuno a'r anffyddwyr sy'n brwydro yn erbyn y fath lol; ond rwy'n methu'n llwyr a gweld gwahaniaeth rhwng y ffwndamentalwyr crefyddol Americanaidd sy'n dymuno dysgu'r creu fel ffaith a'r ffwndamentalwyr wrth grefyddol ym Mhrydain sy'n gwrthwynebu dysgu AM hanes y creu yn ein hysgolion.

Rwy'n cytuno mewn ffordd, ond nid wyf yn gwybod am unrhyw anffyddiwr sy'n gwrthwynebu dysgu am fytholegau cread gwahanol grefyddau a thraddodiadau. Os oes llond llaw yn rhywle, rwy'n anghytuno'n chwyrn â hwy. Wrth reswm, ni ddylai'r fath beth ddod ar gyfyl unrhyw wers gwyddoniaeth, ond dysgwch am y straeon yma fel rhan o'r cwriciwlwm addysg grefyddol ar bob cyfrif (cyn belled nad yw'r gwersi'n ffafrio neu'n hyrwyddo rhai crefyddau neu draddodiadau ar draul y gweddill). Po fwyaf ohonynt y gorau! Mae gan blant yr hawl i ddysgu nad yw stori Genesis a chwedlau eraill y Beibl yn unigryw, nac ychwaith yn arbennig o ddiddorol o'i chymharu â mytholegau rhannau eraill o'r byd. Rwyf bron â mynd gam ymhellach ac awgrymu y dylai'r pwnc fod yn orfodol.

Dyma pam na ellir rhoi safbwyntiau cristnogion eithafol a chwedlau fel un Fionn mac Cumhaill ochr wrth ochr. Mae'r cyd-destun yn gwbl wahanol. Dylid gwarchod yr olaf fel darn gwerthfawr o lên gwerin. Yn achos creadaeth ac ati, fy ngobaith yw y daw'r dydd pan fydd safbwyntiau o'r fath yn cael eu hystyried yr un mor quaint.

Dywed yr Hen Rech nad yw erioed wedi cael y pleser o ymweld â Sarn y Cawr. Dyma gloi felly trwy ei annog i wneud. Cefais fynd yno rhyw dair blynedd yn ôl ac mae'r lle wir yn wefreiddiol. Nid yw darllen amdano'n gwneud cyfiawnder ag ef. A dweud y gwir, mae'n anodd ei werthfawrogi'n llawn nes i chi droedio arno (oherwydd patrwm y creigiau, rwy'n cofio i gerddoriaeth agoriadol yr hen raglen gwis Blockbusters chwarae'n ddi-baid yn fy mhen drwy gydol y profiad). Er mwyn ennyn ei genfigen, dyma lun bach!

Gwyddoniaeth yn y cyfryngau

Fe ddywedais yn ddiweddar bod ymdriniaeth darlledwyr a newyddiadurwyr print â gwyddoniaeth yn aml yn ddiffygiol iawn. Rwy'n credu bod gwyddoniaeth yn dioddef yn waeth yn hyn o beth nag unrhyw faes arall. Mae cyffrogarwch a'r dyhead i bortreadu datblygiad arbennig fel rhywbeth mwy arwyddocaol nag ydyw yn ffactor enfawr, wrth gwrs, ac mae'n anodd osgoi hynny gan fod newyddiadurwyr a chynhyrchwyr am i gymaint ddarllen a gwylio ag sy'n bosibl. Fodd bynnag, rwy'n credu bod lle i gredu bod anwybodaeth gwirioneddol - hynny yw, diffyg dealltwriaeth o'r dull gwyddonol - hefyd yn gyfrifol. Fel mae Ben Goldacre wedi'i ddweud yn aml, efallai bod gan hyn rywbeth i'w wneud â'r ffaith mai mewn pynciau dyniaethol y mae'r mwyafrif helaeth o newyddiadurwyr wedi graddio (ac ysgrifennaf y geiriau hyn fel rhywun a fethodd ei flwyddyn gyntaf yn astudio biocemeg, gan benderfynu roi'r gorau iddi ac astudio llyfrau Cymraeg yn lle). Gyda llaw, os nad ydych wedi darllen llyfr Goldacre, Bad Science: gwnewch.

Yn aml, amlygir hyn fwy na neb gan y Daily Mail, sy'n hoff iawn o gyhoeddi bod math penodol o fwyd neu ddiod yn gwella canser un wythnos ond yn ei achosi yr wythnos wedyn (weithiau, ac ni ellir ond edmygu'r fath ddiffyg-ymwybyddiaeth, byddent yn gwneud y ddau honiad o fewn dau ddiwrnod i'w gilydd). Y temptasiwn yw chwerthin am y peth, ond mae dryswch a gwrthddweud fel hyn yn niweidiol iawn i hygrededd gwyddoniaeth yn llygaid y cyhoedd, er mai hacks tabloid sydd ar fai yn hytrach na'r gwyddonwyr.

Efallai mai'r pwnc sy'n amlygu anwybodaeth newyddiadurwyr fwy na'r un arall yw esblygiad biolegol. Fe aned theori esblygiadol ganrif a hanner yn ôl, pan gyhoeddodd Charles Darwin ei gampwaith On The Origin Of Species. Darwin oedd y cyntaf i amlinellu sut, yn fras, y bu i bob rhywogaeth ar y ddaear esblygu o un gell hynafol dros filiynau o genedlaethau. Byth ers hynny, mae mynydd o dystiolaeth ychwanegol (gan gynnwys rhai meysydd cyfain nad oeddent yn bodoli yng nghyfnod Darwin, megis geneteg a bioleg moceliwlar) wedi'n galluogi i greu darlun llawnach byth o'r modd y digwyddodd hynny. Er hynny, efallai oherwydd bod yr holl beth yn mynd yn groes i ddaliadau crefyddol cymaint o bobl, prin iawn yw'r sawl sy'n deall hyd yn oed egwyddorion sylfaenol esblygiad (y peth amlycaf sy'n cysylltu pawb sy'n gwrthod derbyn esblygiad yw nad ydynt yn deall y syniad). Yn anffodus, mae'n debyg bod llawer o newyddiadurwyr yn cael trafferth hefyd.

Yn achos esblygiad, daw'r anwybodaeth yma i'r amlwg mewn sawl ffordd. Er enghraifft, pan ddarganfyddir ffosil newydd, yn enwedig un sy'n berthnasol i esblygiad diweddar ein rhywogaeth ein hunain, yn aml bydd yr adroddiadau yn y wasg yn dweud pethau i'r perwyl ein bod "o'r diwedd" wedi darganfod "y ddolen goll". Mae hyn yn peri sawl problem ddifrifol.

Yn gyntaf, lol yw'r syniad bod y fath beth â dolen goll benodol a fyddai'n datrys popeth pe dawn o hyd iddi (neu, yn waeth byth, yn "profi theori Darwin o'r diwedd"). Awgryma hynny nad yw esblygiad, neu ran arbennig o'r theori, wedi'i gadarnhau nes bod y ffosil yma wedi'i ddarganfod. Y gwir yw bod esblygiad yn ffaith hen ddigon cadarn yn barod, ac rydym yn deall y mecanweithiau'n dda iawn bellach hefyd. Llenwi'r manylion yw'r dasg bellach (ac mae llawer iawn o'r rheiny).

Mae'n hawdd dangos pa mor ddwl yw'r syniad bod palaeontolegwyr yn chwilio'n wyllt am ddolen goll benodol, fel petai'n rhyw fath o real sanctaidd sy'n cynnwys yr holl atebion. Os oes gennym eisoes ffosil A a ffosil C, beth sy'n digwydd os ydym yn darganfod ffosil B, "dolen goll" honedig sydd rywle yn y "canol"? Yr ateb yw bod gennym bellach ddwy ddolen goll! Beth sy'n cysylltu A a B, a B a C? Ym maes palaeontoleg, mae pob ateb yn codi mwy o gwestiynau manylach. Mae'r jig-sô di-ddiwedd yma wrth fodd y gwyddonwyr, wrth gwrs, gan fod ganddynt ddigon o waith ymchwil i'w cadw'n brysur. Go brin y daw'r dydd pan fydd gennym enghraifft o bob un math o anifail neu blanhigyn sydd wedi bodoli erioed.

Yr hyn sy'n gwneud y camargraff hwn mor ddifrifol yw bod eithafwyr crefyddol yn manteisio arno er mwyn ymosod ar theori esblygiadol yn ei chyfanrwydd. Mae natur y cofnod ffosil yn golygu bod y "dolenni coll" yn ddi-ddiwedd, ac maent yn gweld hynny fel arwydd o ddiffyg tystiolaeth o blaid yr holl syniad. Yn wir, oherwydd yr hyn a eglurais uchod, yn eu golwg hwy mae pob darn ychwanegol o dystiolaeth palaontolegol a ddarganfyddir yn tanseilio theori esblygiadol; gan fod gennym bellach ddwy "ddolen goll" yn hytrach nag un, rydym yn gwybod llai! Prin bod angen dweud pa mor hurt yw hyn, ond mae'n rhaid mai dyma sut mae meddwl yr eithafwr crefyddol yn gweithio.

Pan mae adroddiadau newyddion yn cyhoeddi dro ar ôl tro bod "y ddolen goll" wedi'i darganfod a bod hyn, eto fyth, yn "profi syniad Darwin o'r diwedd", mae hynny'n gwahodd yr eithafwyr crefyddol i nodi'r holl adegau blaenorol y mae'r un peth wedi cael ei honni ac i gyhuddo gwyddonwyr o or-bwysleisio arwyddocâd y dystiolaeth. Y peth rhwystredig yw bod mymryn o wirionedd yn hynny weithiau, oherwydd tuedd gynyddol yw bod gwyddonwyr eu hunain hefyd yn euog o or-gyffroi. Mae'n bosibl deall pam y maent yn cynhyrfu gymaint ar ôl darganfod ffosil, ac wrth gwrs mae datganiadau mawrion yn fwy tebygol o ddenu sylw gan y cyfryngau. Mae pawb yn mwynhau gweld ei enw mewn print, wedi'r cyfan. Ond er bod ffosil yn arwyddocaol i'r sawl sy'n arbenigo'n y math arbennig hwnnw o anifail, dylid gochel rhag mynd dros ben llestri a dweud mai'r darganfyddiad yma yw'r un sy'n datrys popeth.

Ambell waith bydd adroddiadau'n honni rhywbeth gwaeth byth eto, sef bod rhyw ddarganfyddiad neu'i gilydd mor annisgwyl a syfrdanol mae'n ein gorfodi i ail-ystyried popeth am esblygiad. Eto, beth a gawn fel arfer yw rhywbeth fel manylyn annisgwyl penodol am linach penodol o anifeiliaid, ond sy'n cysoni o hyd â mecanweithiau esblygiadol fel rydym yn eu deall. Yn anffodus, mae'r hyperbole yn rhoi'r argraff bod theori esblygiadol ei hun yn gorfod cael ei hail-ystyried o'r gwaelod i fyny.

Afraid dweud bod hynny'n fêl ar fysedd y sawl sy'n arddel creadaeth. Am y rheswm yma, rwyf wedi rhoi'r gorau i brynu'r New Scientist yn rheolaidd ers i'r cyhoeddiad hwnnw, o bawb, roi'r tri gair mawr twp "Darwin Was Wrong" ar glawr rhifyn Ionawr 24, 2009. Roedd yr erthygl ei hun yn trafod braslun Darwin o "goeden" bywyd a'n dweud bod llawer o'r manylion yn anghywir. Er bod y geiriau'n dechnegol gywir, dyma enghraifft o gyffrogarwch o'r math mwyaf anghyfrifol. Nid oes unrhyw un yn credu bod Darwin wedi cael popeth yn union gywir ym 1859. Wrth gwrs ei fod wedi bod allan ohoni gyda llawer o'r manylion. Nid newyddion mo'r ffaith bod theori esblygiadol wedi symud yn ei blaen yn aruthrol ers i Darwin feddwl am y syniad syml hwnnw sy'n greiddiol iddi. Nid yw'n syndod bod y clawr wedi bod wrth fodd creadyddion, ac fe'i rannwyd yn llawen ymhlith cristnogion eithafol Americanaidd. Roedd y rhain wedi'u hargyhoeddi bod esblygiad ei hun wedi cael ei wrth-brofi, a bod darwiniaeth ar fin dymchwel yn deilchion. Wrth reswm, go brin bod y creaduriaid hynny wedi mynd ati i brynu'r cylchgrawn a darllen yr erthygl ei hun. Roedd y difrod wedi'i wneud. Dyma'n union pam mae'n bwysig osgoi'r math hwn o or-ddweud gor-gynhyrfus. Mae'r ffaith mai'r New Scientist oedd wrthi'n ei wneud gymaint yn llai maddeuol, ac yn yr achos hwn nid oes modd beio graddau'n y dyniaethau am y peth chwaith.

Mae gan greadyddion lawer iawn mwy o ddadleuon dwl na hyn, wrth gwrs. Mae gormod o lawer i'w trafod yma. Am y tro, digon yw argymell y dudalen yma sy'n rhestru nifer anferth o'u dadleuon gwrth-esblygiadol, gydag ateb i bob un. Mae'r dystiolaeth i gefnogi esblygiad yn anhygoel; yn wir, o ran swmp tystiolaeth pur, go brin bod yna theori gadarnach yn yr holl wyddorau.

Fel y dywedais, mae'r ffaith bod cymaint o wrthwynebiad crefyddol i'r holl syniad yn golygu ei bod yn bwysicach cadw persbectif a bod yn gywir wrth drafod esblygiad nag yn achos bron unrhyw bwnc arall ym maes gwyddoniaeth. Yn aml, nid yw hynny'n digwydd, hyd yn oed mewn cyhoeddiadau arbenigol sy'n canolbwyntio ar wyddoniaeth. Mae hefyd yn bwysig yn achos maesydd eraill sy'n sensitif am resymau gwleidyddol, megis cynhesu byd-eang. Yn rhy aml, gyda phynciau fel hyn mae'r cyfryngau fel petaent yn credu mai eu rôl yw rhoi llwyfan i wahanol safbwyntiau mewn modd "gytbwys" a gwahodd y darllenwyr i gyrraedd eu casgliadau eu hunain: gelwir y ffenomen yma'n newyddiadura "dywedodd ef, dywedodd hi". Rwy'n credu eu bod yn twyllo'u hunain mai dyma sut mae bod yn ddi-duedd, ond mewn gwirionedd diogrwydd ydyw. Yn achos cynhesu byd-eang, nid oes dwy ochr gyfartal. Ar un ochr, mae consensws ymysg gwyddonwyr sy'n arbenigo yn y maes bod yr hinsawdd wedi cynhesu ar raddfa ddigynsail dros y ddwy ganrif ddiwethaf a bod lle i gredu y gall hynny gyflwyno sawl problem yn y dyfodol agos. Ar yr ochr arall, ceir casgliad o unigolion a chwmnïau masnachol sy'n gwadu'r realiti yma am resymau gwleidyddol ac ariannol. Ar adegau fel hyn, nid yw'r gwirionedd rywle yn y canol rhwng y dau begwn: mae un ochr yn berffaith gywir ac mae'r llall yn dweud celwydd noeth, a swyddogaeth y wasg i fod yw egluro hynny. Weithiau, dim ots pa mor amlwg, swnllyd a slic eu PR ydynt, mae'n rhaid derbyn bod un ochr o'r ddadl yn gwbl anghywir.

Rhaid derbyn bod gwyddoniaeth yn gallu bod yn anodd, yn enwedig pan mae angen mynd i fanylder. Eto i gyd, rwy'n teimlo bod newyddiadurwyr yn llwyddo i drafod pynciau fel economeg sydd yr un mor gymhleth. F'argraff i yw na fyddai golygyddion papurau newydd yn fodlon gyda chamgymeriadau sylfaenol yn eu newyddion economaidd, er enghraifft, er bod gwallau felly'n bur gyffredin yn eu straeon gwyddonol.

Pam mae "duw wnaeth" yn ateb anfoddhaol i unrhyw gwestiwn

Fel yr wyf wedi'i ddweud o'r blaen, rwyf ar hyn o bryd yn darllen A History Of Western Philosophy (1946) gan yr athronydd Bertrand Russell.

Wrth gwrs, roedd Russell yn anffyddiwr mawr a phwysig, ac mae hynny'n lliwio'r gyfrol o bryd i'w gilydd. Rwyf felly'n bwriadu defnyddio ambell ddarn o'r llyfr fel ysbrydoliaeth ar gyfer y blog. Er enghraifft, wrth drafod yr atomeiddwyr Leucippus a Democritus, Groegwyr o'r bumed ganrif "cyn Crist", mae'n gwneud pwynt sy'n berthnasol o hyd. Yr athronwyr hyn a ddyfeisiodd y cysyniad o'r atom anranadwy, sy'n symud yn gyson ac sydd ambell waith yn taro'n erbyn ei gilydd a chreu cyfansoddion. Yr hyn a oedd mor ddadleuol am eu syniad - ar y pryd ac, mae'n wir, hyd heddiw - yw'r ffaith nad oeddent yn ystyried bod rhaid ateb cwestiwn "yr achos cyntaf" (sef yr hyn a achosodd i'r atomau ddechrau symud yn y lle cyntaf) er mwyn derbyn y cysyniad yn ei hanfod. Dyfynnaf Russell yn helaeth:

When we ask 'why?' concerning an event, we may mean either of two things. We may mean: 'What purpose did this event serve?" or we may mean: "What earlier circumstances caused this event?" The answer to the former question is a teleological explanation, or an explanation by final causes; the answer to the latter question is a mechanistic explanation. I do not see how it could have been known in advance which of these two questions science ought to ask, or whether it ought to ask both. But experience has shown that the mechanistic question leads to scientific knowledge, while the teleological question does not. The atomists asked the mechanistic question, and gave a mechanistic answer. Their successors, until the Renaissance, were more interested in the teleological question, and thus led science up a blind alley.

In regard to both questions alike, there is a limitation which is often ignored, both in popular thought and in philosophy. Neither question can be asked intelligibly about reality as a whole (including God), but only about parts of it. As regards the teleological explanation, it usually arrives, before long, at a Creator, or at least an Artificer, whose purposes are realized in the course of nature. But if a man is so obstinately teleological as to continue to ask what purpose is served by the Creator, it becomes obvious that his question is impious. It is, moreover, unmeaning, since, to make it significant, we should have to suppose the Creator created by some super-Creator whose purposes He served. The conception of purpose, therefore, is only applicable within reality, not to reality as a whole.

A not dissimilar argument applies to mechanistic explanations. One event is caused by another, the other by a third, and so on. But if we ask for a cause of the whole, we are driven again to the Creator, who must Himself be uncaused. All causal explanations, therefore must have an arbitrary beginning. That is why it is no defect in the theory of the atomists to have left the original movements of the atoms unaccounted for. (73-4)

Un rheswm amlwg nad yw "duw wnaeth" yn ateb da i unrhyw gwestiwn yw nad oes tystiolaeth o gwbl bod y peth yn wir. Ond mae'r dyfyniad uchod yn esbonio'n huawdl bod rheswm arall sydd yr un mor bwysig, sef nad ydyw hyd yn oed yn ateb defnyddiol.

Pan mae gwyddonydd ar y naill law, a diwinydd ar y llaw arall, yn gofyn "pam mae rhyw ffenomen arbennig yn digwydd?", mae'r ddau'n gofyn cwestiwn gwahanol i'w gilydd. Fel mae Russell yn ei egluro uchod, mae'r gwyddonydd yn chwilio am ateb mecanyddol, neu gemegol, neu ffisegol: rhywbeth sy'n egluro pa bethau penodol a ddigwyddodd er mwyn arwain at y sefyllfa sydd o dan sylw. Hynny yw, mae cwestiwn "pam?" y gwyddonydd yn gyfystyr yn llwyr â gofyn "sut?". Yn achos y diwinydd, fodd bynnag, mae "pam?" yn gwestiwn metaffisegol, yn chwilio am rhyw bwrpas neu arwyddocâd. Nid "sut?" yw'r cwestiwn, eithr "beth yw ystyr hyn o fewn fy fframwaith ddiwinyddol?"

Gwahaniaeth arall rhwng y ddau gwestiwn yw bod ateb defnyddiol y gwyddonydd yn aml yn arwain at fwy o gwestiynau sy'n gofyn am fwy o fanylder eto. Oherwydd hyn, ni ddaw terfyn i waith y gwyddonydd; go brin y daw'r dydd pan na fydd unrhyw beth ar ôl i'w ddarganfod. Yr hyn a wneir yw parhau i lenwi bylchau yn ein dealltwriaeth a cheisio ateb unrhyw gwestiynau newydd a gyfyd. Dyma'r unig ffordd adeiladol o wneud synnwyr o'r byd o'n cwmpas. Cryfder y dull gwyddonol yw'r nad yw'r ymchwil yn rhoi'r gorau am eiliad i symud yn ei blaen, ac nid oes ofn ail-ystyried pethau o bryd i'w gilydd os oes rhaid. Mae'n dweud cyfrolau am y gwahaniaeth rhwng y ddwy ffordd o feddwl bod cymaint o bobl grefyddol yn ystyried y nodweddion uchod yn wendidau. I lawer o bobl grefyddol, fe ymddengys i mi, llawer gwell y byd-olwg sy'n aros yn statig (ac felly'n syml a chyfforddus).

Dyna sut mae'r cwestiwn "pam?" gwyddonol yn arwain at wybodaeth a dealltwriaeth newydd. Ond cymharwch â'r ateb crefyddol i gymaint o'r cwestiynau mawr am y byd. Yn hanesyddol, mae crefydd amrwd wedi bodloni gyda "duw wnaeth", neu o leiaf rhyw stori sy'n deillio o fytholeg ei duwiau. Iawn, ond beth wedyn? Dyna roi troed i lawr yn syth ac annog pobl i beidio ymchwilio ymhellach, oherwydd dyna ni'r ateb yn dwt ac yn syml. Gall pawb fod yn hapus bod y mater wedi'i setlo; nid oes unrhyw beth pellach i'w ddweud.

Wrth gwrs, gallwn ystyried ein hunain yn ffodus bod yr hil ddynol o hyd yn cynnwys yn ei phlith digon o bobl sy'n rhy chwilfrydig i adael y peth yn y fan yna. Petai crefydd amrwd wedi cael ei ffordd, ni fyddai unrhyw gynnydd na gwelliant wedi digwydd ers i'r droed ddod i lawr. Diolch byth, felly, bod yna bobl sydd wedi awchu i ddeall mwy ac wedi mynd fymryn ymhellach trwy ofyn "iawn, ond sut wnaeth duw wneud hyn?" Gyda'r cwestiwn yma, mae rhywbeth diddorol yn digwydd: mae'n dechrau ymdebygu i gwestiwn y gwyddonydd. Mae'r cwestiwn newydd yma'n arwain at atebion sy'n ymwneud â ffenomenau naturiol. Mae modd dweud wedyn bod duw wedi creu hyn a hyn trwy rhyw fecanwaith naturiol arbennig, ac yn ei dro fe sylwir bod modd astudio'r mecanwaith naturiol hwnnw'n fanylach a'i esbonio eto mewn termau naturiol. Mae rhywbeth arwyddocaol eto'n digwydd wedyn: wrth i ni ddatguddio haen ar ôl haen o fanylder wrth ateb "sut wnaeth duw wneud hyn?", daw'r sylweddoliad (yn hwyr neu'n hwyrach!) ei bod yn bosibl egluro'r ffenomen heb orfod cyflwyno'r cysyniad o dduw o gwbl, gan fod y mecanweithiau naturiol yn siarad drostynt eu hunain. Po fwyaf y dawn i ddeall am y byd, po leiaf yw'r angen i gyflwyno'r cysyniad o dduw er mwyn ei esbonio. Canlyniad hyn yw bod teyrnas duw'n crebachu a chrebachu; yr unig lefydd sydd ganddo i guddio ynddynt yw lle mae ansicrwydd yn parhau i fodoli, ac mae'r rheiny'n prysur ddiflannu. Y creadur pitw a thruenus sy'n weddill yw duw'r bylchau, neu god of the gaps.

Dyma'n union pam mae awdurdodau crefyddol, ar hyd y canrifoedd, wedi mynd ati mor fileinig i atal a llesteirio darganfyddiadau gwyddonol, a chosbi unrhyw un sy'n euog o chwilfrydedd. Yr enghraifft enwocaf wrth gwrs yw Galileo.

Mae unrhyw un sydd wedi dadlau gyda Christnogion yn gwybod mai mater o amser yn unig ydyw nes bod y drafodaeth yn cyrraedd pwnc dechrau'r bydysawd, sef yr ultimate cause. Mae hynny'n deg mewn ffordd, gan ei fod yn gwestiwn mawr (ond wedi dweud hynny, nid oes rheswm i dybio bod angen "achos cyntaf" o gwbl; pam na all y bydysawd dim ond bod?). Ond hyd yn oed o dderbyn er lles dadl bod cwestiwn yr "achos cyntaf" yn ddilys, ni allaf ddeall sut mae datgan mai "duw wnaeth" yn eu bodloni. Nid yw'n ychwanegu at ein dealltwriaeth o gwbl; dim ond gosod enw priod ar y digwyddiad ydyw. Pam na ddylai fod rhaid i dduw yntau fod wedi cael ei achosi neu ei greu gan rhywbeth arall? Nid yw'n rhesymol na synhwyrol i gyflwyno endid fel duw allan o ddim a dweud mai hwnnw roddodd ddechrau ar bopeth arall, gan fynnu nad oedd rhaid i hwnnw'i hun gael ei achosi neu ei greu. Os nad oedd rhaid i dduw ei hun gael ei greu gan rhywbeth blaenorol, yna pam na all y bydysawd ei hun feddu ar yr un nodwedd? Cut out the middleman, ys dywed y Sais. Hyd yn oed yn yr achos yma felly, lle mae'n wir bod ein dealltwriaeth yn anghyflawn (er yn prysur gynyddu), nid yw'r cysyniad o dduw o unrhyw gymorth o gwbl i ni. Mae unrhyw un sy'n ystyried "duw wnaeth!" yn ateb digonol a therfynol yn chwarae rhan y Chwilys gynt, oherwydd yr awgrym yw nad oes pwrpas i waith astronomegwyr a ffisegwyr sy'n chwilio am atebion naturiol (hynny yw, defnyddiol).

Mae'n anodd peidio teimlo rhyw fath o drueni tros yr hen dduw druan; mae'n ddi-waith ac anobeithiol erbyn hyn fel dyfais esboniadol. Mae'r byd yn llawer cliriach hebddo, fodd bynnag, felly rwy'n dathlu ei dranc.

Dawkins yn egluro'i bolisi o beidio dadlau ar lwyfan yn erbyn twpsod

Fe soniais yn ôl ym mis Mai am y cyfyng-gyngor sy'n wynebu anffyddwyr amlwg o bryd i'w gilydd, pan mae ffyliaid crefyddol, megis arddelwyr creadaeth, yn eu herio i ddadlau ar lafar yn gyhoeddus. Trwy wrthod, mae'n galluogi'r llall i hawlio buddugoliaeth by default ac i alw'r anffyddiwr yn gachgi. Trwy gytuno, fodd bynnag, byddai'r anffyddiwr yn rhoi'r un fuddugoliaeth ar blât i'r heriwr oherwydd gwobr fawr y person yna mewn gwirionedd yw'r llun ohonynt yn rhannu llwyfan gyda'r anffyddiwr academaidd enwog. Mae cynnwys y ddadl ei hun yn amherthnasol; dwyn peth o hygrededd yr anffyddiwr trwy rannu llwyfan gyfartal ag ef neu hi yw holl bwrpas yr her. "That would look great on your CV, not so good on mine", ys dywed un o gyn-lywyddion y Royal Society (dyfyniad gan Dawkins).

Dyn o'r enw William Lane Craig oedd yr ysgogiad ar gyfer y blogiad blaenorol hwnnw, gan ei fod wedi bod yn brysur yn adeiladu gyrfa trwy wneud datganiadau cyhoeddus yn herio Richard Dawkins, anffyddiwr proffesiynnol enwoca'r byd, i ddadlau ag ef ar lwyfan. Mae Dr Craig yn mynd o le i le yn galw'i hun yn athronydd, ond theolegydd ceiniog a dimau ydyw mewn gwirionedd, eithr un digon huawdl (yn arwynebol, o leiaf) ac un sy'n meddu ar sgiliau rhethregol digon dawnus. Mae'n gwneud ei orau i ymddangos yn barchus a soffistigedig, ond mae pob un o'i ddadleuon unai'n chwerthinllyd o syrffedus a blinedig, neu'n frawychus. Mewn gair, mae'n boncyrs.

Mae Richard Dawkins wedi cyhoeddi erthygl yn esbonio pam ei fod yn anwybyddu'r heriau cyson yma. Mae'n bleser nodi ei fod yn gwneud pwyntiau digon tebyg i'r hyn yr oeddwn i yn ei ddweud.

Wrth reswm, mae Dawkins yn derbyn cannoedd ar gannoedd o wahoddiadau i siarad felly mae'n hurt disgwyl iddo gytuno i bob un. Ond yn achos Craig, y pwynt symlaf a mwyaf arwyddocaol yw bod y dyn yn nytar eithafol sy'n cyfiawnhau hil-laddiad. Fel mae Dawkins yn ei egluro mor glir, mae hynny'n hen ddigon o reswm i gadw draw oddi wrtho. Mae'r dyn yn wallgof.

I rannu llwyfan, neu i beidio rhannu llwyfan?

Diolch i Ifan am dynnu fy sylw at yr erthy(g)l yma. Do, fe wnaeth fy ngwylltio i braidd.

Mae William Lane Craig yn greadaethwr digon toreithiog. Mae'n debyg ei fod wedi herio Richard Dawkins (efallai anffyddiwr proffesiynol enwoca'r byd) i ddadlau'n gyhoeddus ag o, a bod hwnnw wedi gwrthod.

Dyma enghraifft glasurol o un o hoff dactegau'r bobl ryfedd hynny sy'n credu mewn rhyw dduw anweledig ond sydd eto'n gwrthod derbyn y dystiolaeth helaeth dros esblygiad biolegol. Does dim syndod, gan ei fod yn dacteg hynod lwyddiannus ac effeithiol. Drwy herio gwyddonwyr (neu unrhyw berson call sy'n meddu ar wir hygrededd) i ddadlau'n gyhoeddus efo nhw, mae nhw'n creu sefyllfa win-win. Os ydi'r gwyddonydd yn gwrthod, yna gellir ei alw'n gachgi (gweler yr erthygl). Ond os caiff y cynnig ei dderbyn, yna mae'r cracpot wedi ennill yn barod trwy rannu llwyfan efo "gwyddonydd go iawn!". Gall wedyn ddwyn peth o hygrededd hwnnw er mwyn ei hun, yn ogystal â denu sylw gan y wasg. "That would look rather good on your CV, not so good on mine", fel mae Dawkins ei hun wedi'i ddweud mewn achosion eraill tebyg (dw i'n credu mai dyfynnu rhywun arall oedd o, ond ta waeth). Mae'r hen ddywediad yn wir. Does dim pwynt dadlau â ffyliaid: byddent yn eich tynnu i lawr i'w lefel nhw a'ch curo gyda phrofiad.

Yn waeth na hynny, mae efengylwyr - yn benodol, y sawl sy'n gwneud bywoliaeth trwy ledaenu ffwndamentaliaeth - fel arfer yn garismataidd tu hwnt. Un o'u rhinweddau prin ydi'u sgiliau siarad cyhoeddus ardderchog. Dyna un maes lle maent yn sicr yn rhagori ar lawer o wyddonwyr. Yn ogystal, dylid cofio'u gallu arwrol i ddenu llond bysus o'u praidd ffyddlon i ddod i gefnogi a llenwi'r gynulleidfa. Dod i weld y Cristion clên yn "rhoi'r gwyddonydd a'i gôt wen yn ei le" fydd y trueiniaid yma, nid pwyso a mesur cryfder y dadleuon a glywir. Fel arfer nid yw'r ornest yn un deg, gan fod angen mwy na dadleuon cywir er mwyn gallu "ennill".

Dyma pam mai'r ddadl lafar ydi'u hoff arf. Maent yn fwy cyndyn i ddadlau'n ysgrifenedig, lle gellir cyfieirio'n uniongyrchol at y dystiolaeth, a lle mae'r tactegau a ddisgrifir isod yn llawer llai effeithiol. Fel y dywedais, y ffotograff ohonyn nhw ar lwyfan yn erbyn gwyddonydd enwog ydi dechrau a diwedd eu buddugoliaeth. Dawkins fwy na neb ydi'r wobr eithaf, ac mae'n siwr bod yr Athro druan yn derbyn dwsinau o heriau o'r fath yn wythnosol; mae'n amhosibl wrth reswm derbyn y cwbl, hyd yn oed pe cytunir ar egwyddor.

Mae'r creadaethwr yn mynd i hawlio "buddugoliaeth" doed a ddelo. Mae ganddynt nifer o dactegau er mwyn creu'r camargraff bod hynny'n wir. Y clasur ydi'r Gish Gallop. Dyma'r grefft (os dyna'r gair) o raffu pob math o wahanol gelwyddau, "dadleuon", honiadau ac ensyniadau amheus rif y gwlith. Po fwyaf y gorau, cyn gynted â phosibl. Afraid dweud bod rhaffu celwydd yn llawer haws na'i gywiro, a'n cymryd ffracsiwn o'r amser. Eiliad yn unig mae'n ei gymryd i fabi chwydu, ond gall gymryd hanner awr i lanhau'r llanast. Mae celwydd hawdd, syml, yn gallu bod yn drawiadol ac effeithiol iawn, yn enwedig pan mae'r gwir yn gofyn am esboniad hirach (a mwy diflas). Dyma pam fod y dyfyniad hwnnw o eiddo Mark Twain o mor wir: "a lie can travel halfway around the world while the truth is putting on its shoes." Mae'n anodd i'r gwyddonydd wybod lle i ddechrau. Beth bynnag, hyd yn oed pe llwyddir i gywiro 99 allan o 100 celwydd, wedi'r ddadl byddai'r ffwndamentalwr yn sicr o bwyntio at yr un sydd ar ôl a gweiddi "aha! doedd dim ateb ganddo i hwnna!"

Dyma pam bod y bobl yma'n ddieithriad yn awyddus i wneud pwnc y drafodaeth mor ben-agored â phosibl. Pe cyfyngir y ddadl i un maes penodol, mae'n anos iddynt ddianc trwy newid y pwnc a chwydu mwy fyth o lanast sy'n gofyn am oriau o lanhau pwyllog.

Mae erthygl y Telegraph yn rhoi'r argraff bod William Lane Craig yn academydd gweddol barchus. Yn wir, o gymharu â llawer o'r cracpotiaid sydd ar yr un ochr ag o o'r ddadl, mae'n siwr ei fod ymysg y lleiaf anneallus. Ond dydi hynny ddim yn dweud llawer (rhybudd: mae'r ddolen yna'n cynnwys fideo o WLC yn mynd trwy'i bethau). Mae ymgais y dyn i fod yn fwy soffistigedig na'i gyd-ffwndamentalwyr yn ofer a chwerthinllyd. Rhaid rhyfeddu ar y gymnasteg meddyliol mae'n rhaid iddo'i gyflawni er mwyn cyfiawnhau ei safbwyntiau. Gweler, gan gyfyngu fy hun i un enghraifft benodol yn unig, y paragraff canlynol o'i eiddo, lle mae'n cyfiawnhau ac esgusodi trais erchyll yr Israeliaid fel y'i disgrifir yn yr Hen Destament:

So whom does God wrong in commanding the destruction of the Canaanites? Not the Canaanite adults, for they were corrupt and deserving of judgement. Not the children, for they inherit eternal life. So who is wronged? Ironically, I think the most difficult part of this whole debate is the apparent wrong done to the Israeli soldiers themselves. Can you imagine what it would be like to have to break into some house and kill a terrified woman and her children? The brutalizing effect on these Israeli soldiers is disturbing.

Gwae chi os nad ydi'r geiriau yna'n saethu ias i lawr eich cefn. A hynny, sylwch, ar wefan o'r enw "Reasonable Faith". Os ydi o wir yn credu'r uchod, mae'r dyn yn anghenfil ac mae'n hawdd deall pam fod Dawkins mor awyddus i gadw'i bellter rhagddo. Ych a fi.

Er efallai bod hynny ynddo'i hun yn rhoi mwy o sylw i'r dyn na'i haeddiant, mae rhywun wedi mynd i'r drafferth o greu gwefan yn benodol er mwyn chwalu dadleuon WLC yn ddarnau, ac mae'n werth ei darllen.