"Ond anffyddiwr oedd Stalin!"

Un o'r dadleuon mwyaf cyffredin a glywir yn erbyn anffyddiaeth yw mai dyna - yn ôl rhai - un o brif nodweddion cyfundrefnau totalitaraidd erchyllaf yr ugeinfed ganrif. Cyfeirir at Rwsia o dan arweinyddiaeth Ioseff Stalin a'i debyg, gweddill y bloc Sofietaidd adeg y Rhyfel Oer (a Nicolae Ceaușescu yn Romania yn enwedig), China a'r Cadeirydd Mao (rwy'n hoffi pa mor ddi-niwed mae hwnna'n swnio wedi'i gyfieithu), Pol Pot yng Nghambodia, a chyfundrefn wallgof Gogledd Corea. Anffyddwyr rhonc oedd yr unbeniaid gwirioneddol ofnadwy yna i gyd, mae'n debyg. Oherwydd hynny, mae llawer o bobl grefyddol yn haeru mai ail-adrodd yr hanes gwaedlyd yma fyddai canlyniad anochel dirywiad crefydd. Y ddadl yn fras yw bod cyflafanau fel y rhai a gyflawnwyd gan y dihirod uchod yn ran annatod o'r hyn sy'n dilyn o roi grym i'r sawl sy'n "anwybyddu" duw.

Mae angen ateb y cyhuddiad, oherwydd mae'n un sy'n codi'n ddigon aml.

Y peth cyntaf i'w nodi yw bod ambell Gristion weithiau'n gwthio'i lwc trwy geisio cynnwys Hitler a'r Natsïaid gyda'r uchod. Mae'n hawdd syrthio i drap o geisio cyhuddo eich gwrthwynebwyr o fod â rhywbeth yn gyffredin â'r Natsïaid. Ond dyn crefyddol oedd Hitler: tra mae llawer iawn o ddryswch am ei union safbwyntiau diwinyddol, un peth sy'n gwbl sicr amdano yw nad oedd yn unrhyw fath o anffyddiwr; yn wir, roedd yn casáu anffyddwyr ac mae Mein Kampf yn gyforiog o gyfeiriadau ffafriol at dduw. Er ei bod efallai'n ofer ceisio gwneud synnwyr manwl o'r hyn a oedd yn mynd trwy feddwl yr hen Adolf, rwy'n credu mai cymysgedd ryfedd o babyddiaeth a phaganiaeth Norsaidd fyddai'r disgrifiad byr tecaf o'i ffydd.

Dyna hynny allan o'r ffordd cyn dechrau'n iawn, felly.

Wrth gwrs, y pwynt pennaf wrth ymateb i'r cyhuddiad yw mai prif nodwedd y llywodraethau a restrwyd ar y dechrau yw eu comiwnyddiaeth dotalitaraidd. Nid yn enw anffyddiaeth yr oeddent yn gweithredu: y nod oedd dinistrio'r hen system economaidd a gwleidyddol a chreu un hollol newydd yn ei le, wedi'i seilio'n fras ar waith Karl Marx, a chyflawni hynny trwy drais os oedd rhaid (ac wrth gwrs, bu raid). Felly, cyn belled ag y chwaraeodd anffyddiaeth unrhyw ran yn y chwyldroadau a sefydlodd y llywodraethau hyn, ac yn y gormes a ddilynodd, nid er mwyn anffyddiaeth ei hun y digwyddodd hynny, eithr er dibenion eraill.

Dyma un arall o'r adegau hynny lle rwyf am ddefnyddio A History Of Western Philosophy Bertrand Russell fel ysbrydoliaeth ac fel cymorth i esbonio'n well. Yn rhyfedd, nid y bennod ar Marx rwyf am ei ddyfynnu, ond darn o bennod am ddiwinyddiaeth Sant Awstin a'i lyfr Dinas Duw. Pwynt Russell yma yw bod theori Marx am fateriolaeth hanesyddol yn rhyw fath o fersiwn seciwlar o'r eschatoleg Iddewig-Gristnogol yr oedd Awstin wedi'i amlinellu bron i fileniwm a hanner ynghynt (ond gyda geirfa gwahanol iawn, wrth gwrs):

The Jewish pattern of history, past and future, is such as to make a powerful appeal to the oppressed and unfortunate at all times. St. Augustine adapted this pattern to Christianity, Marx to Socialism. To understand Marx psychologically, one should use the following dictionary:

Yahweh = Dialectical Materialism
The Messiah = Marx
The Elect = The Proletariat
The Church = The Communist Party
The Second Coming = The Revolution
Hell = Punishment of the Capitalists
The Millennium = The Communist Commonwealth

The terms on the left give the emotional content of the terms on the right, and it is this emotional content, familiar to those who have had a Christian or a Jewish upbringing, that makes Marx's eschatology credible. A similar dictionary could be made for the Nazis, but their conceptions are more purely Old Testament and less Christian than those of Marx, and their Messiah is more analogous to the Maccabees than to Christ (338-339).

Mae'r geiriadur yn y dyfyniad yn egluro pam mae cymaint o waed wedi'i dollti yn yr ymdrech i droi'r byd yn gomiwnyddol. I radicaliaid marcsaidd - hynny yw, pobl sydd mor frwd eu comiwnyddiaeth maent yn fodlon defnyddio trais er mwyn cipio'r hawl i lywodraethu - mae eu hideoleg yn chwarae rhan debyg iawn i'r hyn y mae crefydd yn ei chwarae i lawer o ffwndamentalwyr crefyddol. Yr un strwythur deallusol sydd gan Farcsiaeth chwyldroadol a chrefydd eithafol yn hyn o beth. Yr unig wahaniaeth yw absenoldeb y goruwchnaturiol yn y cyntaf, ond nid yw hynny o bwys; yr un yw'r effaith ar y sawl sy'n danbaid o'i blaid.

Mae un gyfatebiaeth amlwg ar goll yn y dyfyniad, fodd bynnag, a'r beibl yw hwnnw. Wrth gwrs, mae gan eithafwyr comiwnyddol eu "beiblau" eu hunain: eu hysgrythurau yw llyfrau Marx, Lenin neu Mao, a dehongliad y llywodraeth o'r gweithiau hynny yw'r dogma y mae'n rhaid i bawb ei ddilyn. Gwae unrhyw un sy'n mynd yn groes. Prin bod angen dweud mai system o'r fath yw antithesis yr hyn a arddelir gan y rhan fwyaf o anffyddwyr modern, sy'n rhoi pwyslais anferth ar ryddid, a'r hawl i gwestiynu a herio yn enwedig.

Er mwyn cipio grym, ac atgyfnerthu eu gafael arno ar ôl llwyddo, roedd angen i'r comiwnyddion ddinistrio unrhyw sefydliadau annibynnol er mwyn sicrhau mai'r wladwriaeth oedd yr unig awdurdod. Dyma'r cyd-destun sydd angen ei gadw mewn cof wrth drafod y modd yr aeth Stalin a'i debyg ati mor greulon i ddifa sefydliadau crefyddol. Ni ddylid anghofio am eiliad bod Cristnogion a Mwslemiaid wedi dioddef erledigaeth gwirioneddol erchyll yn ystod y cyfnod hwnnw, wrth reswm, ond modd o ddileu pob awdurdod arall a sicrhau grym y wladwriaeth gomiwnyddol oedd hynny'n anad unrhyw beth arall. Means to an end oedd yr anffyddiaeth, ys dywed y Sais, nid yr end ei hun.

Mewn achosion fel hyn, felly, mae peth gwirionedd yn y ddadl bod y comiwnyddion yma wedi gosod eu hunain yn lle duw. Canlyniad arferol hynny yw bod unbenaethiaid totalitaraidd yn datblygu cwlt personoliaeth sydd, gyda digon o amser, yn troi'n fytholeg grefyddol. Mae hyn i'w weld orau, efallai, yng Ngogledd Corea, ac yn y ddau ddegawd diwethaf yn arbennig. Marwolaeth yw'r diwedd i'r rhan fwyaf o bobl, ond nid yn achos Kim Il-Sung, sylfaenydd y wlad a thad y diweddar Kim Jong-Il. Hyd yn oed ar ôl claddu'r Kim hynaf ym 1994, parhaodd yn bennaeth ar y wladwriaeth o hyd yn rhinwedd ei swydd newydd fel "arlywydd tragwyddol y weriniaeth". Daeth Kim Jong-Il yn arweinydd dydd-i-ddydd y llywodraeth, wrth gwrs, ac wedi hynny datblygwyd mytholeg hanes ef a'i dad i lefelau gwirioneddol ddwl. Mae llawer o fotiffau'r chwedloniaeth yma'n rhai cyffredin iawn ymysg crefyddau'r byd. Er enghraifft, mae propoganda'r llywodraeth yn honni bod enfys ddwbl a seren ddisglair wedi ymddangos yn y ffurfafen ar ddydd genedigaeth Kim Jong-Il ym 1942. Onid yw'r darn olaf yna'n gyfarwydd? Mae llawer o'r "hanesion" honedig am fywyd y diweddar Mr Kim yn enwog erbyn hyn, hefyd:

Official records reportedly show that Kim learned to walk at the age of three weeks, and was talking at eight weeks. While at Kim Il Sung University, he apparently wrote 1,500 books over a period of three years, along with six full operas. According to his official biography, all of his operas are "better than any in the history of music." Then there's his sporting prowess. In 1994, Pyongyang media reported that the first time Kim picked up a golf club, he shot a 38-under par round on North Korea's only golf course, including 11 holes-in-one. Reports say each of his 17 bodyguards verified the record-breaking feat. He then decided to retire from the sport forever.

Gweler yma am fwy. Mae'r lol yma'n ddoniol, ond dyma ddogma swyddogol y wladwriaeth ac mae'n debyg bod bron y cyfan o'r boblogaeth yn ei gymryd o ddifrif. Roedd Kim Jong-Il yn feseia gwirioneddol i filiynau o bobl. Dyna uchelgais pob unben totalitaraidd, wrth gwrs, ac rwy'n craffu ar enghraifft y Kimiaid yn benodol dim ond oherwydd bod yr achos yn un mor anhygoel. Mae'n hurt dweud bod llywodraeth y wlad honno'n un sy'n arddel anffyddiaeth; mae'n eithriadol o anodd dweud y gwahaniaeth rhwng Gogledd Corea a theocratiaeth megis Saudi Arabia. Mae'r un yn wir am unrhyw lywodraeth sy'n gwahardd unrhyw wyro oddi wrth ddogma swyddogol.

Unwaith eto, ni ddylid bod angen gwneud y pwynt mai dyma wrthwyneb llwyr yr hyn y mae anffyddwyr modern yn dymuno'i weld. Nid gorfodi anffyddiaeth nac unrhyw syniadaeth arall ar bawb yw'r nod. Yn hytrach, rydym yn hyrwyddo seciwlariaeth, sef yr egwyddor na ddylai'r wladwriaeth arddel unrhyw safbwynt diwinyddol o gwbl. Mae hynny'n sicrhau rhyddid crefyddol yn ogystal â rhyddid rhag crefydd. Nid oes gan anffyddwyr unrhyw ddyhead i ddilyn esiampl Rwsia Sofietaidd na China na Gogledd Corea. Yn wir, fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, y wlad ddelfrydol lle mae'r ymdriniaeth â chrefydd o dan sylw yw Unol Daleithiau America. Eironi hynny wrth gwrs yw bod tua hanner poblogaeth y wlad honno'n Gristnogion ffwndamentalaidd sy'n anghytuno ag egwyddor pwysicaf ac enwocaf y cyfansoddiad maent yn honni ei fawrygu. Beth bynnag, mae'n bwysig herio'r camargraff od yma bod gan Marx a'i debyg ran ganolog ym myd-olwg yr anffyddiwr a bod gan hanes ofnadwy comiwnyddiaeth yn yr ugeinfed ganrif unrhyw beth defnyddiol i'w ddweud wrthym am fyw heb dduw. Yn fy marn i, er mwyn deall pa ran y dylai crefydd ei chwarae yn ein bywyd cyhoeddus, y meddylwyr craffaf a phwysicaf y mae angen eu hastudio yw sylfaenwyr deallusol America megis Thomas Paine, Thomas Jefferson a James Madison.